41.Польска-савецкая вайна. Другое абвяшчэнне Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. Рыжскі мірны дагавор.

У лістападзе 1918г. адрадзілася польская дзяржава. Атрымаўшы вялікую дапамогу ўзбраеннем і харчаван-нем ад ЗША, Фр. і Англіі, Польшча стала рыхтавацца да захопу бел. і ўкр. зямель. На тэр-рыі Бел. фарміра-валіся атрады “мясцовай самаабароны” з польскіх па-мешчыкаў і шляхціцаў, якія пасля адступлення ням. войскаў павінны ўзяць уладу ў св. рукі. У к. снежня польскія легіянеры занялі Дзярэчын, Ружаны, Пружа-ны. У лютым-сакавіку 1919г. імі былі заняты Брэст, Кобрын, Беласток, Ваўкавыск, Слонім, Пінск. У гэты час войскі Савецкай Расіі прасоўваліся на Захад за ад-ступаючымі германскімі. Прымусовая мабілізацыя ў Чырв. Армію і адпраўка мабілізаваных на Ўсх. фронт, палітыка “ваеннага камунізму” выклікалі сярод насе-льніцтва Бел. і чырвонаармейцаў хвалю абурэння і прывялі да паўстанняў супраць Савецкай улады ва ўсх. частцы Бел. Для барацьбы з паўстанцамі ў Мінску быў створаны ваенна-рэвалюцыйны штаб, які звярну-ўся ў іншыя гарады з просьбай прыслаць войскі і з іх дапамогай жорстка задушыў паўстанне. Вясной 1919г. польскія войскі захапілі Ліду і Вільню. Урад ЛітБел-ССР пераехаў у Мінск. Літ.-бел. армія была перайме-навана ў 16-ю армію. Там не менш польскае наступле-нне працягвалася. Сав. войскі пакінулі Мінск, Слуцк, Барысаў, Жлобін, Рэчыцу. Восенню 1919г. фронт стабілізаваўся па лініі Полацк, р.Бярэзіна і Днепр, на якой пратрымаўся да вясны 1920г. Захопленая тэр-рыя Бел. была названа ўсх. вобл. Польшчы (“Усх. крэса-мі”). Акупіраваныя тэр-рыі былі падзелены на Віленс-кую і Мінскую акругі. Польскія ўлады ліквідавалі ор-ганы мясцовага самакіравання, былі забаронены праф-саюзы і іншыя раб. Арганізацыі. Аднаўлялася памеш-чыцкае землеўладанне. Польская армія праводзіла не-памерныя рэквізіцыі. У культ. жыцці праводзілася па-ланізацыя. У 1919г. былі зачынены гімназіі, інстыту-ты, школы. Мн. дзеячы бел. нац. руху, настаўнікі бел. школ былі арыштаваны. Дзярж. мова – польская. Ва ўмовах польскай акупацыі бел. нац. рух з-за паліт. рознагалоссяў быў расколаты і раз’яднаны. Яго паліт. цэнтр – Рада БНР. Пад уплывам красавіцкай з’явы Пілсудскага мн. бел. дзеячы пайшлі на супрацоўніцтва з палякамі, спадзеючыся з іх дапаогай здзейсніць ідэю незалежнасці. Палітыка гвалту і тэрору супраць бел. народа паставіла мн. бел. палітыкаў у апазіцыю да польскага рэжыму. Пасля акупацыі Мінска тут быў утвораны Часовы Бел. Нац. камітэт. Камітэт меў на мэце згуртаванне ўсіх арганізацый Міншчыны дзеля падняцця нац. свядомасці бел. народа. 12 снежня 1919г. са згоды польскага ўрада ў Мінску была склі-кана Рада БНР. Акупанты разлічвалі, што яна адоб-рыць далучэнне Бел. да Польшчы. Пацвердзіўшы вер-насць 3-яй устаўной грамаце ад 25 сакавіка 1918г., аб-ноўленая Рада БНР выказала пратэст супраць гаспада-рання белапалякаў на Бел. Палітыка польскіх улад вы-клікала рашучае супраціўленне бел. насельніцтва. Ба-рацьбу ўзначалілі камуністы і бел. эсэры. У пач. сака-віка 1920г. польскія войскі наступалі ў асн. на Укр. і ў красавіку занялі Кіеў, а ў Бел. – Мазыр, Рэчыцу. Каб дапамагчы Паўднёва-зах. фронту, Зах. фронт 14 мая перайшоў у наступленне, якое было няудалым. Пасля гэтага Зах. фронт быў умацаваны, атрымаўшы 170 тыс. байцоў. 12 ліпеня 1920г. прадстаўнікі РСФСР у Маскве падпісалі мірны дагавор з прадстаўнікамі літ. урада. Падпісанне Сав. урадам дагавора з Літвой азна-чала спыненне існавяння ЛітБелССР. З пераносам бая-вых дзеянняў на тэр-рыю Польшчы сталі выразна ві-даць паліт. матывы і мэты вайны, якія меў Сав. урад. Адказам на супраціўленне Чырв. Арміі быў магутны нац.-патрыятычны ўздым польскага народа. Армія Ту-хачэўскага сустрэла ўпартае супраціўленне праціўні-ка. Чырв. Армія адкацілася ад Варшавы да Мінска. Аднак як Польшча, так і Сав. Расія не мелі магчымас-ці працягваць вайну. 12 кастрычніка былі заключаны папярэднія ўмовы міру паміж РСФСР і Укр. з аднаго боку і Польшчай – з другога. Урад Пілсудскага не ад-мовіўся ад спробы далучыць тэр-рыі Сав. Бел. да По-льшчы. 11 лістапада 1920г. урад Ластоўскага заклю-чыў з Літвой дагавор аб узаемным прызнанні, супра-цоўніцтве і супольнай барацьбе за вызваленне бел. і літ. зямель з-пад польскай акупацыі. 18 сакавіка 1921 г. быў падпісаны Рыжскі мірны дагавор. Сілы, якія аб’ядналіся вакол БНР, не прызналі гэты дагавор. У час сав.-польскай выйны тэр-рыя Бел. аказалася раз-меннай манетай паміж Сав. Расіяй і Польшчай. Без ве-дама бел. народа яго тэр-рыя была падзелена на 2 час-ткі, што затрымала працэс нац. кансалідацыі белару-саў.

Рыжскі мірны дагавор 1921 — пагадненне пра спыненне савецка-польскай вайны 1920 і нармалізацыю адносін. Заключаны18 сакавіка 1921 у Рызе паміж РСФСР і УССР з аднаго боку і Польшчай з другога.

Беларускія дэлегацыі ні ад БССР, ні ад БНР не былі дапушчаны да падрыхтоўкі і падпісання дагавора. Дэлегацыя БССР прысутнічала ў Рызе з самага пачатку перагавораў, але яе паўнамоцтвы не былі прызнаныя польскім бокам. Расійскі бок таксама не быў зацікаўлены ва ўдзеле беларускіх прадстаўнікоў у працэсе выпрацоўкі пагаднення, паколькі гэта магло разбурыць дыпламатычную камбінацыю і нават сарваць заключэнне міру (ва ўмовах нежадання РСФСР рыхтавацца да зімовай кампаніі). Ад імя БССР выступала РСФСР. БНР апелявала да вядучых еўрапейскіх дзяржаў праз Савет паслоў у Парыжы, але члены Антанты падтрымлівалі Польшчу, якая была адным з асноўных элементаў пасляваеннай версальскай сістэмы.

Вялікабрытанія на працягу савецка-польскай вайны неаднаразова рабіла захады па спыненню вайны і выпрацавала прапановы па размежаванню, — «лінія Керзана» павінна была ўсталяваць усходнюю граніцу Польшчы па мяжы рассялення палякаў, з аднаго боку, і беларусаў і ўкраінцаў, з другога. Расія адмаўлялася ад англійскага пасрэдніцтва і перагавораў з Польшчай да паражэння Чырвонай Арміі пад Варшавай у жніўні 1920, якое прывяло да пералому ў вайне і, урэшце, перамогі Польшчы.

На перагаворах у кастрычніку 1920 года польская дэлегацыя прапанавала устанавіць ўсходнія граніцы Беларусі па лініі этнаграфічнага рассялення беларусаў, а заходнія прыкладна па лініі Керзана, вывесці савецкія і польскія войскі на 25 вёрст ад устаноўленых межаў і самавызначэнне Беларусі на аснове плебісцыту, г. зн. стварэнне буфера паміж Польшчай і Расіяй. Расійскі бок гэты варыянт не задаволіў^[1].

Канчатковы варыянт савецка-польскай граніцы прайшоў значна далей на ўсход ад лініі Керзана. Да Польшчы адыйшла 4,5-мільённая Заходняя Беларусь плошчай больш за 110 тыс. км². Расія пагадзілася вярнуць Польшчы розныя культурныя каштоўнасці і выплаціць 30 млн руб. золатам. У далейшым савецкія выплаты па дагаворы рабіліся інструментам міжнар. ціску, напр., пры спробе заключэння савецка-польскіх гандлёвых пагадненняў (1925)

Декларация о провозглашении независимости ССРБ была принята 31 июля 1920 г. в Минске на торжественном заседании Военно-революционного комитета, Минского губернского комитета Компартии Литвы и Белоруссии с участием представителей профсоюзов и других общественных организаций Минска и Минской губернии. В ней указывалось, что ССРБ — независимое советское государство. В общем плане определялись границы республики и подчеркивалось, что ССРБ строится на принципах беспощадной диктатуры пролетариата и использования всего опыта Советской России. Закрепляя незыблемость Советской власти, Декларация восстанавливала основные положения об организации народнохозяйственной жизни, провозглашенные Манифестом Временного рабоче-крестьянского правительства Белоруссии, и отменяла все законы польской оккупационной власти о восстановлении частной собственности.

В Декларации объявлялось, что впредь до созыва свободно избранного съезда Советов рабочих и красноармейских депутатов вся полнота власти принадлежит Военно-Революционному Комитету.

Много внимания в данном нормативном акте уделено правам и свободам граждан Белоруссии. Он закреплял стремление белорусского народа к социальной и национальной свободе, завершил процесс восстановления белорусской государственности.

42.Прававая сістэма БССР у 1917–1922 гг. Канстытуцыя БССР 1919 г. Унясенне змяненняў і дапаўненнняў у Канстытуцыю БССР 1919 г.     Первая  Конституция Социалистической Советской Республики Белоруссии (ССРБ) была принята на I съезде Советов Белоруссии 3 февраля 1919 г. Ее содержание было пронизано идеей диктатуры пролетариата, которая и была непосредственно закреплена в Конституции. В положениях Конституции развивались идеи представительной демократии, и в частности было провозглашено: "Вся власть в пределах Социалистической Советской Республики Белоруссии принадлежит всему рабочему населению страны, объединенному в городских и сельских Советах"; "Верховная власть в Социалистической Советской Республике Белоруссии принадлежит Съезду Советов Белоруссии, основной формой работы которого была сессия, а в период между съездами - Центральному Исполнительному Комитету". В Конституции не раскрывалась компетенция Съезда Советов Белоруссии, за исключением того, что Съезд избирает ЦИК "в числе не свыше 50 человек".    Именно Съезд Советов в период своей работы являлся высшим представительным и правотворческим органом. Съезд должен был созываться не реже двух раз в год.  Предусматривалась также возможность созыва чрезвычайных съездов Советов. В период между съездами высшей властью республики являлся ЦИК Белоруссии как высший законодательный, распорядительный и контролирующий орган. Основной задачей Конституции 1919 г. являлось установление диктатуры пролетариата в целях уничтожения буржуазии и построения социализма, а также провозглашения полновластия Советов. Эта Конституция провозгласила отмену частной собственности на землю, объявила национальным достоянием леса, недра, воды, закрепила союз  рабочего класса с крестьянством, равноправие наций и народностей.  Также Конституция предусматривала отстранение эксплуататоров от осуществления власти и введения всеобщей трудовой повинности.

II Всебелорусский съезд Советов, проходивший 17 декабря 1920 г. в Минске, предложил конституционное оформление БССР, внес существенные изменения и дополнения в Конституцию БССР, избрал делегатов на VIII Всероссийский съезд Советов, избрал ЦИК БССР, одобрил предварительные условия Рижского договора.

В повестку дня было внесено 11 вопросов, на съезде присутствовали 202 делегата от различных партий, но большинство из них (161 человек) являлись представителями компартии. Это был многонациональный по своему составу форум, так как на нем присутствовали и белорусы, и русские, и евреи, и поляки, и латыши, и представители других национальностей. Но большую часть делегатов (109 человек) составляли: белорусы.

По каждому вопросу были приняты нормативные акты, имевшие разные названия (обращение, резолюция, тезисы и т.д.), но одинаковую высшую юридическую силу, ибо были приняты высшим законодательным органом государства. Среди многих принятых нормативных актов («Обращение к трудящемуся народу», «Резолюция по земельному вопросу», «Резолюция о народном просвещении» и др.) особое значение имели дополнения к Конституции ССРБ, в которых определялись система, структура, порядок комплектования центральных органов Советской власти и их взаимоотношения. Съезд Советов Белоруссии являлся высшим органом власти в республике, а в период между съездами высшей властью был ЦИК Советов Белоруссии в составе 60 человек, избираемый съездом Советов.

Для оперативной текущей работы по подготовке материалов к заседанию сессий ЦИК и руководства всей работой как в центре, так и на местах ЦИК создал Президиум в составе председателя и четырех членов. И, что особенно важно, впервые было создано правительство республики в лице СНК, которому вверялось общее управление делами ССРБ. Как и правительство РСФСР, СНК обладал законодательной властью. Структурными звеньями его были народные комиссариаты, создаваемые по отраслевому принципу. Всего было учреждено 12 комиссариатов и 3 органа — Совет Народного хозяйства, Рабоче-крестьянская инспекция и чрезвычайная комиссия. Они вошли в состав СНК на правах комиссариатов, т.е. в СНК было всего 15 структурных отраслевых звеньев.