3.1 Германия мен Францияда салық тексерістерін жүргізудің ерекшеліктері

Осы тарауда Германия мен Францияда салық тексерістін жүргізудің ерекшеліктері, салық тексерістерін ұйымдастыру, тексеріске салық төлеушілерді іріктеу түрлері, тексерістерді жүргізу үшін кәсіпорындарды таңдауда факторлардың сараптамасы, салық төлеушінің «диагнозы» және дайындықпен жоспарлау, Германия мен Франция салық органдарының тәжірибе сараптамасы. Салық органдарының бақылау қызметінiң әрекет етуi және жаңа нысандарын жетілдіру мен еңгізу, жемқорлықпен күресті жүзеге асыру процесінде камералды бақылаудың мәні қарастырылған.

Бүгінде меншік иелерінің, мемлекеттің мүліктік қызығушылықтарын қорғаудың маңызды құралы болып табылатын салық тексерістің тиімділігін ұйымдастырудың проблемасы актуалды. Мемлекет бюджетінің кіріс бөлімін қалыптастыруды қамтамасыз ететін, салық органдары қызметінің тиімділігі салықтық бақылау жүйесі қызмет етуінің нақты шарты болып табылады. Салық заңдарын жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау мен салықтық бақылау тәртіптерін әзірлеу бойынша жүргізілетін жұмыстарда нарық экономикасы дамыған мемлекеттердің тәжірибесін талдау маңызды рольді атқарады. Оны қолдану, жасалатын нормативтік және әдістемелік құжаттарды, халықаралық стандарттар мен талаптардың қазіргі деңгейіне бағдарландыруға мүмкіндік береді. [23, 191 б.]

Отандық тәжірибеде салық органдары қызмет тиімділігін жоғарлатуға көмектесетін, экономикасы жоғары дамыған екі мемлекеттің – Германия мен Францияның салық тексерістерін ұйымдастырудың ең қызықты және актуалды аспектілерін қарастырып өтейік. Кез-келген жоғары дамыған жүйенің салық заңдарын сақтау бойынша бақылаудың қажетті белгілері:

1. салық органдарының материалды ресурстары мен шектеулі кадрларды пайдаланудың оптималды бағытын таңдауға мүмкіндік беретін, бақылау тексерістерін жүргізу үшін салық төлеушілерді іріктеудің тиімді жүйесі, минималды шығындарды кетіре, салық тексерістерінің максималды нәтижесіне жету;

2. салық тексерістерінің тиімді тәсілдер мен әдістерін, түрлерін қолдану;

3. салық инспекторларының жұмысын бағалау жүйесінің қолданылуы, бұл олардың әрқайсысының қарекет нәтижелерін объективті есепке алу мен жұмыс жүктемесін тиімді бөлуге мүмкіндік береді.

Осыған байланысты салық тексерістерін жүзеге асыратын салық ведомстволарының қарекеті мен құрылымымен танысу өте маңызды.

3.2 Салық органдарының бақылау қызметінiң әрекет етуi және жаңа нысандарын жетілдіру мен еңгізу

Салық инспекциясының бірінші кезектегі міндеті болып салықтық бақылаудың тәсілдері мен нысандарын әрдайым жетілдіру табылады. Әлде қайда перспективті болып көрінетін салық полициясы көмегімен бірігіп жүргізілген салық заңдылығын сақтайтын тексерулердің сапасын өсіруді жалғастыру. Жоғарыда көрсетілгендей, олардың нәтижелілігі өте жоғары, сондықтан бірігу қызметінің әрі қарай дамуы осындай тексерулерден түскен түсімдердің өсуіне алып келуі мүмкін.

Сонымен қатар салықтық бақылауды жүргізудің нысандарының бірі болып жасыру кезінен бастап жыл бойы салықтық жасыруды көп мөлшерде жасаған кәсіпорындарды қайта тексеру табылады.

Тәжірибе көрсеткендей, салық инспекциясының жұмысындағы маңыздысы болып кешкі және түнгі уақытта рейдтерді өткізу табылады, сонымен қатар, тексерудің мәні бір салық инспекциясының бөлімшелерінің қызметкерлері, екінші инспекция шекарасына өту болып табылатын қарсы тексерулерді қолданудағы бақылаудың нәтижелілігі ерекше өседі.

Ерекше ауқымды болып салық салу базасын есепке алудың қосымша әдісін қолдану ұсынылады, оларды қолдану салықты төлеуден жаппай ауытқу жағдайында және ресейлік салық төлеушілерімен қолданылатын салық салу объектілерін жасыру нысанын қиындату үлкен пайда алып келу мүмкін. Қазақстандағы салық органдарының бақылау жұмыстарын талдау тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі кезде бухгалтерлік есепті енгізбеу арқылы салықтық төлемдерден салық төлеушілердің ауытқу фактісі әлемдік тарату алды, бухгалтерлік есепті енгізуде белгіленген тәртіпті бұзсақ, салық салу базасының мөлшерін анықтау мүмкін емес. Берілген төлеушілер категориясы мен жұмыс істеудің ерекше күрделілігі осындай құбылыстармен күресудің тиімді механизмінің жоқтығына байланысты. Бухгалтерлік есепті нақты қайта құру үшін қажет кадрлық ресурстар мен жеткілікті уақыттың болмауынан салық инспекциясының қызметкерлері салық төлеушілерден салықтық міндеттемелерді шығару үшін негіз ретінде салықтық есептеуге ресми мәлімделген және бухгалтерлік құжаттамалардан келіп шығатын мәліметтерді алуға, басқа да қолда бар ақпараттарды талдау белгіленген құжаттардың бұрмаланғаны туралы қортынды жасауға негізделеді. Күші бар заң шығару салық органдарына бухгалтерлік есеп берумен салықтық мағлұмдамасында құралған басқа салық төлеушілер туралы мәліметтерді қолдану негізінде салық салу базасын есепке алуды өндіруге құқық бермейді. Қазақстан Республикасының Салық кодексі, оның сондай төлеушілер мәліметтері негізінде есептеу жолымен бюджетке енгізілген, есептеу жағдайында салықтық сомаларды анықтауға құқық береді. Бірақ, егер салық төлеуші салық органын біле тұра, бұрмаланған құжаттар мен мәліметтерді ұсынса, онда салықтық міндеттемелерді шығарудың қосымша әдісін қолдануға құқығы жоқ.

Шетел тәжірибесінің талдауы көрсеткендей, қосымша әдісті қолдану, әлемдік тәжірибеде көпшіліктің мақұлдағанын көрсетіп отыр. Мысалы, Германиядағы заң шығару көрсетілген әдістердің қолданылуын тікелей бекітеді, ал осы жүзеге асырылатын сот тәжірибесі есепке алудың қосымша әдісін қолдану негізіндегі салық салу базасының мөлшерін дәлелдеудегі соттардың сөзсіз мойындауы туралы куаландырады.

Олардың ішіндегі кең таралғаны мыналар болып табылады:

Мүлікті жалпы салыстыру әдісі. Берілген әдістің салық салынатын табысты есепке алудың әдістемесі екіге бөлінеді:

• есеп беру кезеңіндегі мүліктік жайдың өзгеруін есепке алу;

• есеп беру кезеңіндегі өндірістік және жеке тұтынуды есепке алу;

Мүліктің өсу сомасы, бір жағынан өндірістік және жеке тұтынулармен, екінші жағынан есеп беру кезеңіндегі ресми мәлімделген табыспен салыстырылады. Иесіз мүліктің өсу негізінде есеп беру кезеңіндегі ресми мәлімделген табыстың нәтижесі болды деп қортындылауға болады.

Өндірістік қорды талдауға негізделген әдіс. Берілген әдісті қолдана отырып өндіріске кеткен шығындар мен сату объектілерінің есептілігінде көрініс берген шынайылық бағасын беруге болады.

Салықтық бақылаудың нысаны мен әдісін жетілдірудің басты мақсаты, оның тиімділігін арттыру болып табылады. Бірақ оған кадрлармен жұмысты жақсартпайынша жету мүмкін емес.

Мұнда, бақылау тексерулері жүзеге асыратын салық инспекторларының жұмысына баллдық бағалау жүйесін енгізу пайдалы болуы мүмкін. Мұндай бағалаудың мәні, ұсақ және шағын, орташа, ірі жіктеулерден шығатын - әрбір тексерілген кәсіпорындарының категориясына байланыстылығынан, сонымен қатар салық инспекторына белгілі балл мөлшері есептелінеді – салалық тиістілігінен құрылады. Сонымен, есеп беру кезеңінде әрбір салық инспекторы анықталған минималды балл мөлшерін жинау керек. Жинақталған балл саны оның қызметке сәйкестігі туралы қорытынды жасауға негізделеді. Одан басқа балдық норматив жеке инспекторлар арасындағы жүктемелерді әлдеқайда тиімді бөлу кезінде алдағы есеп беру кезеңіндегі тексеру жоспарларын құру үшін негіз бола алады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Сонымен, салық салу субъектілері Қазақстан Республикасының бюджетінде анықталған мерзімде және көрсетілген мөлшерде салықтық төлемдерді енгізуге міндетті. Бірақ бізде, мемлекеттік құрылыс пен салық жүйесінің реформалану этапында және осы міндеттердің орындалуы әлі де жағдайды жақсартуды қажет етеді. Салықты төлеуден жалтару заңды және заңды емес әдістермен жүзеге асырылады, сондықтан салықтық бақылауды реформалау жүргізілді және Қазақстан Республикасының жаңа салық кодексі енгізілді. Салықтық бақылауды ұйымдастыру мен жүргізуді реттейтін заңдық базаны жетілдіруде біздің жағдайға сәйкес келетін шетелдік озық тәжірибелер қолдануда.

Қорыта келгенде, осы әрбір элементтi жетілдіру тұтастай салықтық бақылауды ұйымдастыру жағдайын жақсартуға мүмкiндiк бередi. Салық төлеушілерді iрiктеудiң тиiмдi жүйесінің болуы салық комитетiнiң кадрлық және материалдық ресурстарын қолданудың әлде қайда оңтайлы бағыттарын таңдауға мүмкіндік береді. Кадрлармен жұмысты жетiлдiру кезiнде, болашақта салық қызметкерлерiнiң жұмысына балдық баға беруге өту.

Салықтық бақылаудың нысандары мен әдістерін жетілдіру келесідей бағыттарда жүргізіледi:

• қаржы полициясы органдарымен бiрiккен тексерiстер жүргiзудi арттыру;

• үлкен ауқымды мөлшерде салықтық жасыруды жасаған кәсiпорындарды қайта тексеру орын алған бұзушылықтардың қайта қайталанбауын қадағалау;

• кешкi және түнгi уақыттарда рейд жүргiзу.

Дұрыс жолға қойылған, заңмен негiзделiп тиiмдi жүргiзiлген салық қызметi органдарының салықтық бақылау қызметi мемлекеттiк бюджеттiң терiс бөлiгiнің уақытылы, толық орындалуының кепiлi.