Диплом тақырыбының өзектілігі. Әрбір мемлекеттің қаржы жүйесі салық салу жүйесінің нақты механизіміне, эканомиканың дамуына және шаруашылық субьектілерді кәсіпкерлік қызметке ынталандыруға жағдай жасауға негізделеді. Бұдан, салықтық бақылау мемлекеттік реттеудің негізгі әдістерінің бірі және оның тиімділігінен әлеуметтік - эканомикалық реформалардың жетістіктері тәуелді болады.

Соңғы жылдары мемлекетте салық жүйесінің тиімділігінің төмендеуі, көпшіліктің салық салудан бас тартуы байқалады, оның фискалдық мінезі күшейді және салық жүйесінің жеңілдіктері эканомиканың сұранысына сай келмейді. Сондықтан салықтық бақылау тақырыбы өзекті болып табылады.

Диплом жұмысының объектісі болып, салықтық бақылауды ұйымдастыру және оның құқықтық негіздің жағдайы Қазақстан Республикасында жүзеге асырылуы.

Диплом жұмысының пәні болып - салықтық бақылау бойынша пайда болатын қаржылық қатынастар және іске асыру механизімі.

Диплом жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс 73 бет көлемінен, негізгі бөлімі кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, сонымен қатар қолданыған әдебиеттер тізімінен, тұрады. Жұмыста кесте және сурет бар.

Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімде салықтық бақылаудың түсінігі мен элементтері қарастырдым. Екінші бөлімде Тараз қаласы бойынша Салық комитеті материалдарындағы салықтық бақылаудың жағдайына талдау жүргізілген. Үшінші бөлімінде Салық органдары бақылау қызметiнiң әрекет етушi және жаңа нысандарын жетiлдiру мен еңгізу.

Дипломдық жұмыстың мақсаты салық бақылауының ұйымдастыруын және құқықтық негізін комплексті зерттеу, сараптау және салық органдарының бақылау – эканомикалық жұмысының практикасын жалпылау, осы негізде – салық заңдамасының нормаларын қадағалайтын салық бақылау ерекшеліктерінің теориялық дәлелденуі, салық органдарының жұмысын ұйымдастыруының жақсарту жайлы практикалық кеңестерді қарастыру.

Осы мақсаттарға жету үшін төмендегідей міндеттер қойылды:

-   ауыспалы кезеңдегі салық саясатының концепциясында салық бақылауының рөлін және орнын анықтау.

• салық бақылауының экономикалық негізін және салық механизмінің бөлігі ретінде нарық қарым - қатынастарының дамуы мен қалыптасуы кезінде қажеттілігін қарастыру және дәлелдеу.

• салық заңдамасын сақтау жайлы салықтық бақылау практикасын қарастыру және қазіргі заманға сай салықтық бақылау ұйымдастыру жағдайына баға беру.

• салық заңдамасының салықтық бақылау механизіміне әсерін және пайдалылық теориясын қолдану дәрежесін сараптау.

• салық есебі мен салық бақылауы арасындағы өзара қарым - қатынасты орнату.

• салықтық бақылау негізін ұйымдастыруын дамыту және салықтық тексеру әдістемелері жайлы ақыл - кеңестерді жасау.

1. Салық бақылауының түсінігі мен элементтері

Осы тарауда салықтық бақылаудың түсінігі мен элементтері, әдістері, нысандары, мақсаты және оның тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер. Салық тексеруін жүргізу негіздемесі және мерзімдері мен кезеңдері. Салық органының салықтық тексерулердің тиімділігін бағалаудың критерийлері көрсетіледі.

Салықтық бақылауды мемлекеттік бақылаудың арнайы түрі мемлекеттік қаржылық бақылаудың ерекше бір түрі деп түсіндіруге болады. Сонымен бірге ол салықтық қызметтің және салық салу саласындағы мемлекеттік басқарудың құрамында да тұрақты көрініс табады.

Салықтық бақылау: салық заңдарының бұзылуы жөніндегі деректерді айқындау; салықтық құқықтық қатынасқа қатысушының өз міндеттерін жеткіліксіз орындағаны туралы деректерді айқындау; кінәлілерді табу және оларды белгіленген заңды жауапкершілікке тарту; салық заңдарының бұзылуын (орындалмауын немесе сапасыз орындалуын) жою; салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу түріндегі шараны қолдану арқылы мемлекеттің материалдық мүддесін қорғау; салық заңдарының бұзылуын болдырмау тәрізді мақсаттарды көздейді.

Салықтық бақылау әрқашанда тексеру немесе тексеру мақсатында қадағалау болғандықтан: ақпараттар жинау; ақпараттарды бағалау; жиналған ақпараттар бойынша іс - қимылдар атқару кезеңдері арқылы жүзеге асырылады. Ал салықтық тексерудің өзіне тән кезеңдеріне: тексеруге дайындалу; тексеруді жүргізу; тексеру нәтижелерін жазбаша түрде белгілі бір тәртіпке келтіру; салық заңдарын бұзу көрініс тапқан жағдайда оны жою жөніндегі бұйрық - талаптың атқарылуына бақылау жүргізу жатады.

Салықтық бақылау қарекет түрі ретінде мемлекеттің салық қарекетінің негізгі бағыттарының бірін ұсынады. Мемлекеттің салық қарекетінің бағыты ретінде, салықтық бақылауды келесі түрде анықтауға болады.

Салықтық бақылау – салық органдарының салық заңдарының орындалуын бақылау. Ең алдымен – салық субъектілерінің мемлекет алдында, мемлекетпен қойылған міндеттерді орындауын бақылау. Мемлекеттің салықтық қызметінде, салықтық бақылауды келесідей іс - әрекеттер мен танылады:

1) Салықтық бақылау - мемлекеттік бақылаудың бір түрі ретінде.

Салықтық бақылау - мемлекеттің салық қызметінде ең маңызды бағыттарының бірі. Салықтық бақылау уәкілетті органдармен, яғни салық комитетімен жүргізіледі. Салық комитеті арқылы, өзінің бақылау жүйесін жүргізеді.

2) Салықтық бақылау, қаржылық бақылаудың бір түрі. Салықтық бақылау мемлекеттің қаржылық қызметінде әртүрлі екенін көрсетеді. Салықтық бақылау процесі кезінде мемлекеттің қаржылық қызметі, ақшалай қорларды құруға пайда жинау тексеріске ұшырайды.

3) Салықтық бақылау мемлекеттің маманданған бақылау түріне жатқызылады. Салықтық бақылау тек қана арнайы уәкілеттірілген мемлекеттің салық қызметі органдары мен жүргізіледі. Салық кодексінде салықтық бақылауды тек қана салық органдарының қызметі деп анықталған. Бұл, салықтық бақылау сферасына басқа мемлекеттік органдардын араласуына құқығы жоқ екенін білдіреді.

4) Салық бақылауының мамандануы, оның жүйелігін алдын алу.

Ең алдымен бұл, салық бақылау органдары қойылған шектеулерден шығуға құқылы емес екенін түсіндіреді. Бұл жағдай салық кодексінде салық салуға жатқызылмайтын құжаттар мен ақпараттарды салық органдарына ұсынбауға, салық төлеуші құқығы деп анықталған.

Екіншіден, салық бақылауының функционалдылығы, заңды және жеке обьектілердің салық міндеттеріне қарамастан, қызмет ету түріне немесе ұйымдастыру – құқықтық нысанына және жеке меншік нысанына қарамастан түсіндіріледі.

5) Салықтық бақылаудың міндетті субъектісі, тексеруші тұлға ретінде мемлекеттің уәкілетті органы қатысады, ол билік құзыретін иеленеді және осы бақылауды жүзеге асыру үшін қажет. Қазақстан Республикасының Салық заңында салықтық бақылауды мемлекеттің екі уәкілетті органы жүргізеді. Олар: Салық комитеті және Қазақстан Республикасының шекарасы арқылы тауарлардың өтуіне байланысты салық міндеттерінің орындалуын бақылайтын кеден органы.

Салық бақылауын жүргізу кезінде пайда болатын құқықтық қатынастар, салықтық қатынастардың ұйымдастыруына жатқызылады. Оның субъектісі болып: тексеруші субъект және тексерілетін субъект. Салықтық бақылау өте күрделі ұйымдастыру нысаны және ол мынадай элементтерден тұрады:

Бақылау субъектісі, тексерілетін субъект, бақылау объектісі, бақылау пәні, бақылаудың мақсаты, бақылауды жүзеге асыру әдісі.

Салықтық бақылауды жүзеге асыратын, уәкілетті мемлекеттік органдар, салықтық бақылаудың субъектісі болып келеді. Салық заңымен міндеттер жүктелген тұлғалар тексерілетін субъектілер болып табылады. Солардың ішінде, келесі топтарды айрықша көрсетуге болады:

1) Салық төлеуші;

2) Салық агенті;

3) Салық жинаушылар;

4) Банктер және ұйымдар, банктік операциялардың басқа түрлерін жүзеге асырушылар;

5) Дебиторлар;

6) Салық төлеуші туралы мәліметтерге ие тұлға;

Салық бақылауының объектісі – тексерілетін субьектілердің қызметі болып табылады, соның ішінде: салық заңында көрсетілген міндеттерді тексеретін тұлғалардың орындауы.

Салық бақылауының пәні тексерілетін субъектілердің салықтық бақылауын тексеруді орындау болып табылады,соның ішінде: салықтық есептіліктің қаулысын орындау міндеті, салықтық есептілікті жүргізу, салықтық есептілікті құру және ұсыну, салықтық төлемдердің сомасын дұрыс есептелуі , салықтарды төлеудің толықтылығы мен күнделіктілігі және тағы басқа.

Салықтық бақылаудың мақсаты:

1) Салық заңдарының бұзушылық факторларын табу және салық құқығына қатысушының өз міндеттерінің толық орындалуы;

2) Салық заңдарын бұзушыларын табу және оларды белгіленген заңдылыққа тарту;

3) Салық заңдарының бұзушылықтарын түзету;

4) Берешектер мен өсімпұлдарды алу шаралар түрінде мемлекеттің материалды мүддесін қорғау;

5) Салық заңдарының бұзу себептерін табу, осы бұзушылықтарды түзету және келешекте бұзушылықтарды алдын алу;

Салық бақылауын жүзеге асырудың үш сатысы бар:

1) Бірінші сатыда, тексерілетін субъект туралы ақпарат жинау;

2) Екінші сатыда, жинақталған ақпараттарды бағалау;

3) Үшінші сатыда, бағаланған мәліметке көңіл бөлу;

Салықтық бақылау мынадай нысандарда жүзеге асырылады:

1) салық төлеушілерді тіркеу есебіне алу;

2) салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке алу;

3) бюджетке түскен түсімдерді есепке алу;

4) қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу;

5) салықтық тексерулер;

6) камералды бақылаулар;

7) салық төлеушілердің қаржылық - шаруашылық қызметтеріне мониторинг жүргізу;

8) фискалдық жады бар бақылау - кассалық машиналарын қолдану;

9) акцизделетің тауарлардың жекелеген түрлері таңбалау және акциздік постыларды белгілеу;

10) мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және оны сату тәртібін сақтауды тексеру;

11) уәкілетті органдарға бақылау жасау (сурет - 2).

Салықтық бақылаудың осындай нысандары мен түрлеріне мынадай сипаттама беруге болады:

1) салық тексерушілерді тіркеу есебіне қою - салық төлеушілердің тұрған жерлерін, оларға тиесілі салық салу обьектілері мен салық салуға байланысты объектілерін анықтап, белгілеу, сондай - ақ салық төлеушілерді есепке алу сипатының ағымдағы өзгерістерін тіркеу, салық төлеушілерді салық органында есепке қою болып табылады;

2) салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді есепке алу - заң жүзінде белгіленген тәртіптер мен шарттарға сәйкес жүзеге асырылады;

3) бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу салық органдары тарапынан салықтар мен бюджетке төленетін бақа да міндетті төлемдердің, сондай - ақ өсімпұлдар мен айыппұлдардың есептелген және түскен сомалар бойынша салықтық міндеттемелердің орындалуын салық төлеушінің жеке шотында көрсету жолымен жүзеге асырылады;

4) қосылған құн салығы бойынша салық төлеушіні есепке қоюды уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген тәртіпке сәйкес салық органдары жүзеге асырады. Ал салық төлеушілерді қосылған құн салығы бойынша есепке қою талаптары Салық кодексінің тиісті баптарында айқындалған;

5) салықтық тексерулер Қазақстан Республикасының салық заңдарының айтарлықтай деңгейде орындалуын тексеру кезінде жүзеге асырылады;

6) камералдық бақылау салық төлеушілер тапсырған салық есептілігі мен басқа да құжаттарды зерделеу және талдау негізінде салық органдары орналасқан жерде жүргізіледі;

7) салық төлеушілердің қаржылық шаруашылық қызметтеріне жүргізілетін мониторинг салық төлеушілердің нақты салық салынатын базасын айқындау және тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) өзіндік құнын қалыптастыру процесінің негізделгеніне талдау жүргізу, Қазақстан Республикасының қаржылық, валюталық заңдарының және қолданылатын рыноктық бағаны сақтау мақсатында салық төлеушілердің қаржылық - шаруашылық қызметтеріне қатысты жан - жақты әрі тереңдетілген фискалдық байқау жүйесі болып табылады. Республикалық фискалдық мониторингке жататын салық төлеушілердің тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді;

8) фискалдық жады бар бақалау - кассалық машиналарды қолдану сауда операцияларын жүзеге асыру немесе қолма - қол ақша, банктік төлем карточкасы, чектер арқылы қызмет көрсету кезінде тұтынушылармен есеп айырысуды фискалдық жады бар бақылау - кассалық машинаны міндетті түрде қолдануға және тұтынушының қолына бақылау чегін беруге міндеттейді;

9) акцизделетін тауарлардың жекелеген түрлері таңбалау және акциздік постыларды белгілеу сыраны қоспағанда, спирттің барлық түрлері, алкоголь өнімі, темекі өнімдері және құрамында темекі бар басқа да өнімдер Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген жағдайлар мен тәртіпке сәйкес акциздік алым таңбаларымен таңбалауға тиіс;

Акцизделінуге тиіс тауарларды акциздік алым және есепке алу - бақылау таңбаларымен таңбалау сол тауарларды дайындаушылар мен импорттаушылардың мойынына жүктелген. Сонымен қатар, салық органдары уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген тәртіп негізінде акцизделетін тауарларды өндіруді жүзеге асыратын салық төлеушінің аумағында акциздік постылар белгілейді;

10) мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау және сату тәртібін сақтауды тексеру салық органы тарапынан мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және өткізу (сату) тәртібін сақтауға, сондай - ақ оны сатудан түскен ақша қаражаттарының бюджетке толығымен және уақытылы түсуіне жасалынатын бақылау болып табылады. Мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және өткізу (сату) тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді;

11) уәкілетті органдарға бақылау жасау бюджетке төленетін басқа (салықтардан басқа) міндетті төлемдердің дұрыс есептеліп шығарылуы, толығымен алынуы және уақытылы аударылуы жөніндегі мәселелер бойынша салық органдары тарапынан уәкілетті органдарға жасалынатын бақылау болып табылады.

Салықтық тексерулер де тек салық органдары тарапынан ғана жүзеге асырылатын Қазақстан Республикасының салық заңдарын тексеру болып табылады. Салықтық тексерулердің мынадай:

1) құжаттық тексеру;

2) рейдтік тексеру;

3) хронометраждық қарап - тексеру сиқты түрлері болады (сурет - 3).

Ә қосымшасында, осы салықтық тексерулерді жүргізу тәртібі, мерзімдері, кезеңділігі және түрлері заң жүзінде қатаң белгіленгені көрсетілген.

Салықтық тексерулер мына келесідей кезеңділіктерді сақтай отырып:

1) жылына бір реттен жиі емес кезеңде - кешенді түрде;

2) салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемінің белгілі бір түрі бойынша жарты жылда бір реттен жиі емес кезеңде - тақырыптық тексеру түрінде жүзеге асырылады.

Салықтық тексерулер әртүрлі нұсқамалар негізінде жүргізіледі және осы нұсқамада мына реквезиттер міндетті түрде болуы керек:

1) нұсқаманың салық органында тіркелген күні мен нөмірі;

2) нұсқаманы берген салық органының атауы;

3) салық төлеушінің толық атауы;

4) салық төлеушінің тіркеу нөмірі;

5) тексерудің түрі;

6) тексеруші тұлғалардың лауазымы, аты - жөні;

7) тексеру жүргізілетін мерзім;

8) құжаттық тексерулер кезіңде тексерілетін салық кезеңі;