2. Przedmiot prawa autorskiego.

Przejdę teraz do przedstawienia Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 roku¹.

Przedmiot prawa autorskiego jest zawarty w pierwszych siedmiu artykułach ustawy. W/g ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, utrwalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór) (art 1 ust.1).

Jak widać już na pierwszy rzut oka przedmiotem (a więc dobrem podlegającym ochronie ) jest utwór. Utwór jest to niematerialne dobro prawne, które powinno być odróżniane od przedmiotu materialnego (...) na którym jest ono utrwalone². Aby można było mówić o utworze muszą być spełnione trzy przesłanki:

• po pierwsze każdy utwór musi być rezultatem pracy twórcy,

• po drugie posiadać cechy indywidualne,

• po trzecie być przejawem działalności twórczej.

Natomiast co nie ma wpływu na ochronę? Przede wszystkim osoba twórcy - nie ważny jest jego wiek, obywatelstwo, zdolność do czynności prawnych, miejsce pobytu (np. zakład karny). Nie jest ważny cel w jakim dane zostało stworzone (np. naukowy czy estetyczny), oraz zamiar człowieka tworzącego dane dzieło. Utwór spełniający ustawowe wymogi, będzie podlegał ochronie nawet wtedy, jeżeli w momencie tworzenia jego twórca nie miał zamiaru stworzenia przedmiotu prawa autorskiego. Co jest jeszcze ciekawsze ochrona rozciąga się także na utwory, których tworzenie lub rozpowszechnianie jest zabronione prawem (np. utwory o charakterze pornograficznym). Nie jest ważny też poziom artystyczny i intelektualny utworu. Być może trochę w myśl rzymskiej dewizy de gustibus non disputandum est, Sąd Najwyższy w 1972 roku wydał orzeczenie w którym czytamy z ochrony prawa autorskiego korzysta utrwalony w jakiejkolwiek postaci wytwór indywidualnej myśli człowieka, niezależnie od wartości jaką obiektywnie reprezentuje³. Jest to potwierdzenie orzeczenia z roku 1938, w którym SN podkreślił, że ochrona prawna twórczości umysłowej nie zależy od stopnia wysiłku pracy umysłowej, ani od znacznej jej doniosłości⁴. Tak więc chronione są wszystkie utwory - zarówno arcydzieła jak i kicze, zarówno poważne rozprawy naukowe jak i dziełka o charakterze pseudonaukowym.

Tak więc nie mają znaczenia takie cechy jak:

• wiek i poczytalność autora,

• zamiar stworzenia dzieła,

• sprawowanie pełnej kontroli nad procesem powstawania utworu (ochronie podlegają dzieła powstałe w sposób przypadkowy),

• przeznaczenie i sposób wyrażenia utworu,

• jego estetyczna lub użytkowa wartość (kicz też podlega ochronie),

• sprzeczność treści lub rozpowszechniania utworu z prawem (ochronie podlega zarówno film pornograficzny, jak i utwór zawierający np. niedozwolone zapożyczenia),

• ukończenie utworu (ochronie podlegają szkice, projekty, wstępne wersje, fragmenty czy dzieła nieukończone),

• subiektywne przekonanie o twórczym charakterze pracy,

• twórczy charakter procesu prowadzącego do powstania dzieła.

Definiując przedmiot prawa autorskiego można przytoczyć jeszcze kilka orzeczeń sądowych, zgodnie z którymi przedmiotem ochrony jest:

• wszelkie dzieło piśmiennictwa będące wytworem indywidualnej twórczości bez względu na jej zakres i wartość⁵,

• każdy przejaw działalności duchowej noszący cechę osobistej działalności, każda oryginalna myśl ludzka ujęta konkretnie w samodzielną formę⁶,

• każda twórczość umysłowa (…) byleby w swym ostatecznym wyniku, w swej zewnętrznej formie wykazywała znamiona wyróżniające ją od innych dzieł osobliwością pomysłu i umiejętnością ujęcia tematu⁷,

• każde dzieło (…) byle tylko przynajmniej pod względem formy, wykazywało pewne elementy twórcze, choćby minimalne⁸,

• każde opracowanie (…), w którym przejawia się twórcza praca autora, a więc gdy jego pomysłowości i indywidualnemu ujęciu dzieło zyskało oryginalną postać⁹.

Można postawić pytanie, czy wszystkie efekty pracy ludzkiej są dziełem w rozumieniu prawa autorskiego. Oczywiście nie. Może dojść nawet do sytuacji, że taka sama fotografia będzie spełniała wymogi bycia dziełem i nie będzie ich spełniała. Ustawa o prawie autorskim wylicza przykładowe kategorie dzieł, takiej jak:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),

• plastyczne,

• fotograficzne,

• lutnicze,

• wzornictwa przemysłowego,

• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,

• muzyczne i słowno-muzyczne,

• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,

• audiowizualne (w tym wizualne i audialne).

W tym kontekście można postawić pytanie, czy słownik języka polskiego jest dziełem w rozumieniu przepisów ustawy? Odpowiedział na to pytanie Sąd Najwyższy, stwierdzając m.in. siatka haseł, sposób definiowania haseł oraz kompozycja haseł trudnych (leksemów) stanowią przejaw działalności twórczej autorów słownika języka polskiego w rozumieniu art. 1 pr. aut.¹⁰

Jeżeli jesteśmy przy orzecznictwie, to zobaczmy co jeszcze zostało zaliczone do kategorii utworów: