1. Вывучэнне лексікі і фразеалогіі.
Метод. вывуч. Л. і Ф. – р-л МВБМ, у якім раскрываецца пр-с фарміравання ў шк-каў лекс. і фразеалаг. У. і Н. У школьны курс р-л “Л.Ф.” быў уведз. толькі ў 1970г., а ў ВНУ ў 1934г. у кнізе Булахоўскага “Курс рус літ языка”. Задачы вывуч. Л. і Ф.: 1.пазнаёміць вучняў са словам як адзінкай мовы, якая мае лекс. знач., з кольк. і якасн. складам лексікі БМ, з с-май лекс. і фразеал. паняццяў; 2.сфарм-ць неабх. лекс. і фразеал. У. і Н.; 3.узбагаціць слоўн. запас шк-каў; 4.удаск-ць У. правільна вык-ць словы ў вусн. і пісьм. маўл. Этапы вывуч: 1.пачатк. (1-4 кл.). Практычнае азнаемл. шк-каў са словам, якое супрацьпаст. рэаліі, вучні знаём. з асобн. лекс. з’явамі і пан. (сінонімы, антон, словы з перан. знач); 2.асноўны(5 кл.). Шк-кі знаём. з лекс. пан., якія хар-ць слова з боку яго знач, ужыв і паходж. Вучні павінны засвоіць паняцці: слова, лекс. знач, адназн і магазн сл, прамое і перан знач., сінонімы, антон, амон., агульнаўжыв. і сл. абмеж. уж-ку, фразеал-мы. Шк-кі знаём. з лексіка-граф. пан. як тлумач. і фразеалаг. сл-к, слоўн. артыкул. На г. этапе ў шк-каў павінны быць сфармір. наст. У. і Н.: 1. уменне прав-на тлум-ць лекс. знач. вядомых слоў і спалуч. слоў; 2. уменне кар-цца тлум., фразеалаг. і інш сл-мі; 3. уменне знах-ць у тэксце вывучаныя лекс. з’явы; 4. Уменне прав-на будаваць словазл. і сказы з пэўнымі лекс. адзінкамі. 3. спадарожны (5-9 кл.). На г. этапе веды па лексіцы, фразеал. узнаўл. пры вывуч усіх р-лаў, а такс. у час правядз. лексіка-стыл працы пры падрых-цы да пераказаў, сач. 4. 10-11 кл. Веды па лексіцы, фразеал. узнаўл, паўтар. // з засваеннем усіх р-лаў шк. курса, часта пры выкан. дадатк. зад. Спец. пр-пы вывуч. Л. і Ф.: а) экстралінв-ны (патрабуе пры неабх-ці супастаўл. лекс. знач. слова і рэаліі) б) функцыянальна-стыліст (пры вывуч. лекс. тэмы трэба звярт. увагу шк-каў, у якім стылі маўл і з якой мэтай выкарыст пэўная лекс з’ява); в)кантэкстны (шк-кі павінны разум, што слова жыве, рэаліз, раскрыв толькі ў кантэксце); г)гістар-ны (рэаліз-цца праз вывуч. лекс. тэм, звяз з паходж. і разв. лексікі БМ. Вучні павінны разумець, што лекс. склад мовы ўвесь чса змян-цца); д)лексіка-грамат. (патр. звярт. увагу як на лекс., так і на грамат зн-не сл). Методыка вывуч. лекс. і фразеал. тэм:успрыманне – тлумачэнне лекс тэмы, завярш-цца тлумачэнне фармуляваннем азначэння лекс. з’явы – узнаўленне – запамінанне – фарміраванне У і Н.
Ас-ці пры тлумачэнні лекс тэмы:1)неабх-на звяртаць увагу на прызнач лекс адзінкі ў маўл; 2) звяртаць увагу на стыліст магч-ці; 3) звярт увагу на сп-б адлюстр адзінкі ў сл-ку.
Практ. і зад, накір на фармірав лекс і фразеал У і Н:
Знайсці лекс з’яву ў сказе, тэксце;
Падабраць прыклады, якія ілюст-ць адпав. лекс. з’ву;
Пабудова з пэўнымі лекс. адзінкамі словазл., сказаў, тэкстаў;
Знаходж. і выпраўл. лекс. памылак.
2. Метод. навуч. фанеткі. Фанет – раздз. мов-ва, у якім вывуч. гукі мовы, фанет. сіст. бел. м-ы.
Метод. вывуч. фанет. – раздз. МВБМ, у якім раскрыв-ца зад-ы, змест, пр-пы, метады вывуч-ня фанет. тэм. З фанет. пач-ца засв-не курса бел. м-ы.
Задачы: 1. Даць правільн. уяўл-не пра гукав. сіст. СБЛМ, прывесці веды вучняў у сіст.; 2. Пазнаёміць з арфаэпічн. і акцэнталагічн. нормамі СБЛМ; 3. Сфармір. неабх. ум-ні і навыкі; 4. Ствар-ць аснову для паспях. засв-ня тэм і раздз. курса.
Этапы: 1. Пачатк. (1-4); 2. Асноўны (5 кл) – раздз. “Фанет і арфаэпія”, “Графіка і арфагр-я” (даведв-ца што вывуч. фанет, аб прызнач-ні гукаў у мове, групы гукаў, суаднесенасць гукаў і літар, вывуч-ць склад, націск, алф-т, вымаўл-не галосн. і зычн., спалуч-няў гукаў; знаёмяцца з эл-тамі фанет. транскрыпцыі, знакам мяккасці і квадратнымі дужкамі); 3. Спадарожны (6-9) – спец. тэм няма. ВУНы ўзнаўл-ца і ўдасканальв-ца. 4. 10-11кл. – веды ўзнаўл., паўт., як на спец. уроках, так і паралельна з засв-нем усіх раздз.
Пр-пы вывуч-ня фанет.: агульн.-дыдактычн. і спецыяльн. (прыватна-метад.).
Спец. пр-пы: 1. Пр-п апоры на маўленчы слых шк-каў (патрабуе ад вучняў свядома ўспрымаць гукі ў маўленч. патоку і правільна вызначаць іх якасці – правільна вымаўляць словы); 2. Пр-п разгляду гука ў марфеме (паказаць, што характар-ка гука часта зал-ць ад таго, дзе ён знах-ца ў слове, якую пазіцыю займае); 3. Пр-п супастаўл-ня гука і літары (павінны зразум. і запомн., што гук і літара не тоясныя пан-ці. Гук – найдрабн. адзінка м-ы, а літара – графічны знак для абазн-ня гукаў на пісьме).
Метады і прыёмы вывуч. фанет. тэм.
Пасляд-ць засв-ня: 1. Успрым-не фанет з’явы (часта ўспрым-не адбыв-ца і на слых); 2. Усведамл-не моўн. мат-лу. 3. Тлумач-не фанет. тэмы. Каб правільна выбраць метад тлумач-ня, неабх. улічв-ць: навізну мат-лу (вывуч-ся ён раней ці не); складан-ць мат-лу; узровень падрыхтав-ці класа. Метады тлумач-ня: - веды даюцца ў гатовым выгл. (сл-а наст-ка, лекцыя), - вучні самі здабыв-ць веды ( эўрыст. гут-ка, аналіз моўн. з’явы, чыт-не мат-лу ў падр-ку). 4. Запамін-не. Паўтар-ць нек-кі разоў (узнаўляльн. гут-ка, чыт-не); 5. Фармір-не УНаў. Вык-ца 2 гр. практ-няў: фанетычнае і фанетыкаграфічнае. Фанечычн. практ-не вык-ца для фармір-ня наст. ум-няў: ум-ня адрознів. гукі ў словах (дождж-дажджы, гара – горы), ум-ня вызначаць, пры дап-зе якіх гукаў адрознів-ца знач-не слоў (вугал – вугаль, дом – том), ум-не дзяліць словы на склады (па-ле-ссе, жы-ццё), ум-не правільна ставіць у словах націскі, абавязк. звярт. увагу на тыя словы, у якіх месца нац-ку ў руск. і бел. м-х не супад. (крапівА – крапІва), ум-не групаваць сл-ы па наяўн-ці ці адсутн-ці тых ці інш. гукаў (выбарачны дыкт-т); ум-не правільна хар-ць гукі ў слове (з дапамогайфанет. разбору).
Віды фанет. разбору: 1. Па мэце правядзення (навучальны і кантр.); 2. Па аб’ёме (поўны і частковы); 3. Па спосабе правядз-ня (вусны і пісьмовы). Фанетыкаграфічн. практ-не служыць для фармір-ня ўменняў адрозніваць гукі і літары. Заданні наступныя: падкрэсліце літары, якія не супад-ць з гукамі; абазначце гукі літарамі; запішыце сл-ы ў алфавітн. пар-ку.
Вымаўленч. памылкі і іх прычыны. Прычыны адхіл-ня ад літ-га вымаўл-ня: 1. Уплыў руск. мовы. Памылкі: мяккае вымаўл-не зацв. гука ч (час, чалавек); вымаўл-не гука г выбухнога на месцы фрыкатыўнага (горад,Гродна); вымаўл-не гука і з прыгукам э [іэ] на месцы а пасля мяккага зычнага (з[іэ]мля, з[іэ]лёны); вымаўл-не гукаў л, в, ф на месцы ў (пісал, правда); мяккае вымаўл-не гука р (рэчка); вымаўл-не некат. граматычн. формаў (любімый, першый, іншый). 2. Няведанне нормаў літ-га вымаўл-ня. Памылкі: цвёрдае вымаўл-не гукаў з, с перад мяккім зычн. Н’, м’ і інш. (змена, снег, сцяг); непаслядоўнае (і цвёрдае, і мяккае) вымаўл-не гукаў з, с перад заднеязычнымі г, к, х (схіліць, скінуць); памылкі пры вымаўл-ні некат. спалуч-няў зычных (сшытак, спадчына, падпісваешся).
3. уплыў пісьмовай мовы;
4. уплыў дыялектн. мовы.