Ғұндар(б.З.Б 4ғ-б.З3ғ)

Қытай деректерінде "ғұн" атауының пайда болған кезі б.з.б. ІІІ ғ. аяғы(Гун руң,хун ю)

Басшысы лауазымы: "Шаньюи"

Дерек беретін қытай деректер

Өз әкесімен болған күресте билікті қолына алған –Мөде

Көрші отырған адамдардан бір ғана атты аяудың қажеті не? деп атын, әйелін берген-Мөде

Державасының негізін қалаған Мөде

"Жер дегеніміз - мемлекеттің негізі, оны қалай береміз" деген ғұн басшысы Мөде

Л.Н.Гумилевтің мәлімдеуінше ғұн державасының пайда болған мерзімі б.з.б. 209 ж.

Б.з.б 2 ғ мен 1 ғ аралығында Ғұн мемлекетінің бір мемлекетке бірігіп күшейген кезі-Мөде тұсында

Моде шаньюйден атын, сүйікті әйелін, жерін сұратқан-Дунху патшалығы

Әскери реформалары арқылы қуатты мемлекетке айналдырған- Мөде

Оның реформалары ғұндарды қуатты мемлекетке айналдырды-Моде

Шаньюйден кейінгі басты тұлға –Түменбасы

Шаньюйінің жақын туыстары иеленген лауазым "Түменбасы"

Мыңбасын, жүзбасын, онбасын тағайындаған-"Түменбасы"

Енисей жағалаулары мен Алтайды мекендеген ежелгі тайпа ғұндар

Әскери жүйе бойынша оң, сол, орталық

Жібек,мақта күріш,әшекей заттар салық ретінде төлеп тұрған мемлекет-Қытай

Басып алған оңтүстіктегі көршісі-дунху

Ру саны 24

Түменбасы әскерінің құрамы 10 мың атты әскер

Әскерлерінің негізгі құрамы Атты әскерлер

Соғыс кезінде қолданған техника – Қорған бұзғыш машина, тас атқыш техника, жылжымалы қамалдар

Империяны басқару тобы құралды – Ру-тайпа ақсүйектерінен

Ғұндар бағындырған Хан әулетінің негізін қалаушы-Лю-Банды

Ақсақалдар кеңесі жылына 3 рет шақырылды

Қытай елімен соғыс қимылдары созылған уақыт 300 жылдан астам

Саяси күшейген кезі б.з.б. ІІ ғ.-б.з.б. І ғ. аралығы

Оңтүстік және солтүстік болып бөлінген мерзімі б.з.б. 55 жыл

Солтүстіктегі ғұндарды тәуелсіздігін сақтап қалу үшін батысқа көшіріп әкеткен-Чжи-Чжи

Чжи-Чжи бастаған солтүстік ғұндардың батысқа жылжыған уақытысы-Б.з.б 1ғ аяғы

Қазақстанның оңтүстік батысы мен Арал бойына ғұн-ң келе бастаған екінші толқыны-Б.з 1 ғ басталады

Екінші толқыны нәтижесінде батысқа, Каспии теңізіне ығысуына мәжбүр болған тайпалар-Алан,ас

Оңтүстік ғұндарды бағындырған қытай әулеті – Хань

Қаңлылармен бейбіт келісімге келіп көшіп қонуға мүмкіндік алған жер-Талас өзенінің шығысы

Шығыстан батысқа қарай жылжуы басталған мерзім б.з.б. Iғ басталып - б.з III-IVғ

"Халықтардың ұлы қоныс аударуын" бастаған Ғұндар

5Ғ 30 жылдарында Ғұндар басып алған Рим империясының аудандары-Паннония мен Мезия

Рим империясының аудандары-Паннония мен Мезияны басып алғаннан кейін –Франция жеріне өтті

Дамуының жоғары сатысына жетті-Еділ патша тұсында

Еуропа тарихында Ғұндардың сіңірген еңбегі-1) Рим үстемдігінен азат етті, 2)Құл иеленушілік қоғамды жойды, 3)Жаңа дәуір-орта ғасырлардың ашылуына жол ашты

Рим империясына қауіп туғызған Еділ(400-453.)

Еділ патша тұсында нығайған құрылыс-Әскери - демократиялық

Галлиядағы Каталаун даласындағы шайқасы болған жыл 451 жыл

Каталаун даласындағы шайқаста Еділге қарсы тұрған күштер-Римдіктер мен Франктер

Ғұн империясы ыдырап кетті-453 жыл Еділ өлгеннен соң

Еділ (Аттила) жөнінде құнды дерек қалдырған Прийск

Еділді «бір көрген адам нағыз азиялық екенін айтады, басы үлкен орта бойлы мығым денелі деп»- Прийск

«Олар соғыстан кейін тыныш әрі қамсыз тіршілік етеді, әркім қолында барымен қанағат етеді» деген- Прийск

«Әсіресе жақындарын өздерінің мейірімді әрі жылы ілтипатымен және сүйіспеншілігімен бауырына тартады» деп жазған- Прийск

Әміршісінің сарайы туралы сипаттап жазған Прииск

Әміршісінің сарайындағы аппақ тастан салынған монша туралы ерекше таңданыспен жазған- Прииск

Римнен шыққан елшіліктің тілмашы ретінде Аттила еліне келген-Прииск

Приисктің Аттиланың ордасында болған уақытысы-448ж

Ғұндарды бейбіт халық деп сипаттаған-Прийск

Маңызды дерек қалдырған Марцеллин

"Ғұндар жақсы шыныққан, олар отты да қажет етпейді", «Ертелі кеш ат үстінен түспейді » деп жазған Марцеллин

Үстем тап өкілдерінің зираттарынан кездеседі-Қытай маталары

"Атилла" операсын жазған италиян Джузеппе Верди

Еділ туралы шығармалар жазыла басталды-6 ғ

"Еділ"атымен аталатын өзен Волга

Өсірген үй малдары Малдың барлық түрін

Астық сақтайтын ұралары табылған жерлер үй-жайлардың іші

Негізгі баспанасы киіз үйлер

Сүт, қымыз, айран сияқты сұйық тағамдар құйылатын ыдыс жасалды-Қыш пен ағаштан

Ру көсемдері Ақсақалдар

Биліктің берілу жүйесі Мұрагерлікпен берілді

Опасыздық жасағандарға берілген жаза түрі өлім жазасы

Ұсақ қылмыстары үшін берілген жаза түрі-Айыптының бетін тілген

Негізгі өмір салты көшпелі өмір

Бұйымының бетіне түрлі-түсті заттарды жапсыру стилі "Полихромдық стиль"

Бұйым бетіне алтын түйіршіктерді дәнекерлеу әдісі Зерлеу

Бұйымдарды безендіру үшін қолданылған негізгі бейне Жабайы аңдар

Жүннен киім тоқып кигендігін көрсететін негізгі дәлел Ұршық бастары

Үй қызметшісі және бақташы есебінде кімдер пайдаланылды – Құлдар

Цинь патшалығы өзінің шекарасын қорғау үшін Ұлы Қытай қорғанын соқты-Б.з.б 3 мыңжылдықта

Қытай қорғанының ұзындығы-4000 шақырым

Ұлы Қытай қорғанының биіктігі-10м

Қытай қорғанында күзет мұнараларының арасы-60-100м

Баспаналарында жылыту жүйесі – Түтіндік

Қаңлылармен бейбіт келісімге келген ғұндар көшіп қонуға мүмкіндік алды-Талас өзенінің шығыс жағында

Б.з.б 4 және 3 ғасырларда Қытайдың солтүстігінде Ордостан Байкалға дейінгі аралықты мекендеген –Ғұн тайпаларының бірлестігі

Римнен шыққан елшіліктің тілмашы ретінде Аттила еліне келген-Прийск

Ғұндардың Оңтүстік Қазақстанға дейін жетіп бейбіт келісімге келген тайпасы-Қаңлы

Ұлы ғұндар туралы бірнеше туындылар шықты-Неміс, Француз,Итальян тілінде