Үйсіндер

Мекендеген –Жетісу, Тянъ-Шанъ, Солтүстік батыс Қытай, Тарбағатай

Гунмосының қытай патшайымына үйленгені туралы дерек-Хань хроникасы

Егіншілік-Суармалы, тәлімді

Астанасы-Қызыл аңғар

Шығу тегі туралы мәлімет қалдырған-Сыма Цянь

Саяси және сауда қарым-қатынас жасаған ел Қытай

Солтүстік батыстағы көршісі Қаңлы

Шығыстағы көршілері- Ғұндар

Батысындағы көршілері- Дауания

Халқының саны 630 мың(Қытай дерек)

Әскер саны- 188800

Басшысының атауы Гуньмо

Гуньмосының тұрған қаласы- Чигу

Мәдениет ескерткіштерінің негізінен шоғырланған өңірі Жетісу

Жетісуда мәдениетінің хронологиялық шеңбері б.з.д. ІІІ ғ.-б.з. ІУ ғасыр

Жетісуда мәдениетінің өмір сүрген уақыты- 700 жылдай

Үйсін атауының қытай жазбаларында кездесе бастауы Б.з.б. ІІ ғасыр

"Ат жақты, аққұбаша, сары шашты" деп жазған Қытай жазбалары

Қоғамдық құрылысы туралы дерек беретін- Қытай деректері

Жетісу қорымдарынан алынған бас сүйектер антропологиялық жағынан - Европеоидтар

Гуньмоға бағынған тайпа көсемдері- Бек

Қарапайым адамдардың мөрлері балшық және тастан жасалды

Лауазымы жоғары адамдардың мөрлері-алтын және мыстан жасалды

Мүлік теңсіздігі болғандығын дәлелдейтін жерлеу орындары

Қыста тұрған баспаналары- Кірпіш үйлер

Үйлерін неден тұрғызған- Шикі кірпіш пен тақта тас

Үйдің едендері сыланды- балшықпен

Ауыл құралды- 4-5 үйден

Гуньмосының қытай ханшайымына үйленуіБ.з.б. 107 ж.

Егіншіліктің болғандығын дәлелдейтін дерекАқтас қыстауы

Қыстауы-Мойынқұм мен Балқаш

Тұрақты үйлері орналасқан жер тау бөктерлерінде

Әулеттің зираты орналасқан жер қонысқа жақын жерлерде(қоныстан біршама қашық жерде)

Сұйық тағамға арналған негізгі ыдыстары былғарыдан жасалды

Түйме, түйрегіш, ілгектер әзірленген зат- Сүйек

Жақсы дамыған кәсіп - тері өңдеу

Саз балшықтан ыдыс жасаумен айналысқан әйелдер

Мата тоқу үшін қолданылған құрал- Өрмекке ұқсас тоқыма керме

Зергерлік бұйымдары табылған қорым - Ақтас

Жерленген адамның басы қаратылған - Батысқа

Құрбандықтары арналды жаратушы күшке

Қыш заттары мен ыдыстарындағы салынған сурет күннің суреті

Малдың қай түрінің саны басым – Қой, жылқы

Байларында жылқы саны- 4-5 мың

Үйсіндерде құлдар құралды- соғыс тұтқындарынан

Құлдар еңбегі пайдаланылды- Үй шаруашылығында

Жетісудағы сақ жерлеріне б.з.бұрын II ғасырда Орталық Азиядан келіп қоныстанған–Үйсіндер

Өзжылқыларын өзге жылқылардан айыру үшін салынған белгі- Таңба

«Егіншілікпен,бау-бақша өсірумен айналыспайды, тек оты, суы мол жерлерге мал жанымен көшеді»- делінген- Қытай жазбалары

Бас сүйегі арқылы бет пішінін қалпына келтірген- Герасимов

Тарбағатайдың теріскейінде үйсін мәдениетіне ұқсас мәдениет қалдырған -Үрге

Үйсін мәдениетіне ұқсас ескерткіштер табылған өңір Тарбағатай теріскейі

«Менің жайылымыма ешкім мал жаймасын» деп жеріне басқаны жолатпайтын-Үйсіндер

Алғашында ғұндарға тәуелді болғанымен,кейін олардың қол астында болуды қаламады делінген дерек қатысты-Үйсіндерге

Шығу тегі туралы былай делінген «Қарғалар балаға тұмсығымен ет берсе, қасқырлар оны емізген»-Үйсіндер

Усунго, Синго сөзінің мағынасы-Көшпелі мемлекет

«Жерлері тегіс,шөптесін, жаңбырлы әрі суық келеді. Тауларында қылқан жапырақты ағаш өседі» делінген мәлімет-Үйсіндерге

Қарапайым адамдар киімі –Қой терісі және былғарыдан

Дәулетті адамдар киімі – Жібектен және биязы жүннен тоқылған матадан

Б.з.б 107ж гунмо қытай патшайымы үшін сыйлыққа-1000 жылқы жіберген

Көне қалалар орны табылған жерлер-Шу мен Кеген өзендерінің жағалауы

Деректердің мәлімдеуінше «ағаш егіп», «қалалар мен елді мекендер салған» -Үйсіндер

Суармалы жерлер мен бау бақшалар орналасты—Чигу қаласының орнында

Обаларының ең үлкенінің диаметрі-20метр, биіктігі-2м

Кейінгі Темір дәуірінде Жетісуды мекендеген тайпа-Үйсін