1998-1999 Жылдары Берел кезеңінің №11 обасын ашқан археолог з.Самашев

Бұзылмай сақталған 13 жирен ат табылған темір дәуірінің қорғаны Берел

Берел қорымынан табылған обалар саны 40-тан астам

Берел қорымдарының ішіндегі ең биігі-9м

Аттар өз иесін жорыққа апара жатқандай, әскери дайындықпен көмілген қорған Үлкен Берел

Ат әбзелдері алтынмен апталған 16 аттың қаңқасы шыққан – Берел

Берел қорымының №11 обадағы мәйіттердің радиологиялық әдіспен ... жерленгенін анықтады-294ж

Таутекенің ағаштан жасалған мүйіздерімен әшекейленген тері маска табылған қорым-Берел

Сақтарда суару каналдарының іздері табылған қоныс- Шірік Рабат

Қызылорда обылысы жеріндегі б.з.б. ІУ-б.з.-дың ХІІІ ғасырларына жататын ежелгі қалашық Шірік-Рабат

Қызылордадан 300 шақырым жерде орналасқан сақ қаласының орны Шірік Рабат

Шірік Рабат қаласының күзет мұнаралары бар орталығы Цитадел

Шірік Рабат қаласының цитадель бөлігінен табылған заттар- Жебенің қола ұштары, алтын қапсырма, саздан жасалған бұйымдар

Шірік Рабат қаласының цитадель бөлігінен табылған заттар қай кезеңге жатады- б.з.б ІҮ-ІІ ғ.ғ.

Сақ жауынгерлерінің темір қару жарағы мен сауыт сайманы табылған жер Шірік-Рабат

Қыш күйдіретін пеш, қол диірмен тастары, тары қалдықтары табылған сақ қаласы Бәбіш-Молда

Іле өзенінің оң жақ жағалауындағы Желшалғыр тауының етегінде табылған сақ қорымы Бесшатыр

Ақинақ, қола ұшты жебе, темір пышақ, шаш түйрегіш, моншақтар табылған сақ қорымы- Бесшатыр

Бесшатыр қорымындағы обалар жиынтығы 31 оба

Бесшатыр обасының мерзімі б.з.б.5-4 ғ.ғ.

Қай сақ қорымында тік тұрған кейбір тас бағандарда қазақ ру-тайпаларының таңбалары салынған-Бесшатыр

Бесшатыр –Б.з.б 5-4 ғ жатады

Бесшатырда үлкен үш обаға жатады-Бірінші, үшінші, алтыншы обалар

Алматының шығысындағы белгілі сақ обасы Есік обасы

Есік обасындағы қорымдар саны- 40-тан астам

Есік обасынан табылған бұйымдар саны 4000-нан астам

Есік обасынан табылған 26 таңбадан тұратын жазуы бар зат Күміс табақша

Антропологтардың анықтауынша Есік обасындағы жерленген адамның жас шамасы 17-18

Алтын адамды тапқан архиолог - Кемал Ақышев

Зерттеушілердің пікірінше « Алтын адам» қай дәуірге жатады – Б.зб V-IVғ

Есік обасындағы сақ жазуы олардың өзіндік жазуы болғандығын дәлелдейді деп -К.Ақышев

Атырау облысынан шыны моншақ, жебе, қанжар сынықтары табылған -Аралтөбе

Ерте темір дәуірінде мал басының көбеюіне байланысты қалыптасқан Көшпелі мал шаруашылығы

Табиғаттың дайын өнімін пайдаланған аңшы-терімшілерден көшпелілердің айырмашылығы Өнім өндірді

Малды қыста жаюға байланысты қалыптасқан жайылым. Тебінді

Жылқыны қолға үйретуге байланысты ойлап табылған жаңалық Үзеңгі мен ауыздықты ойлап табу

Көшпелілердің жазда мал жаю орындары Жайлау

Ежелгі көшпелілерде көшу ұраны-Қажеттілерді ғана алу

Малды алысқа ұзатып жаятын жайылым- Жайлау

Көшпелілердің жылы қоралары бар тұрақтары Қыстау

Қыс жақындағанда қоныстанатын, қыстауға жақын жайылым- Күзеу

Ежелгі мерекенің бірі - Наурыз мейрамы

Наурыз мейрамы пайда болған уақыт- ІІІмың жыл бұрын

Қой өсіруге тиімді болған аймақ- Оңтүстік

Елімізде сиыр көп өсірілген өңір- Солтүстік

Түйенің маңызы аса зор болған аймақ- Батыс Қазақстан

Таза көшпелі тұрмыс қалыптасқан аймақтар Батыс және Орталық Қазақстан

Жартылай көшпелі мал шаруашылығы дамыған аймақтар Алтай, Жетісу таулы аймақтарында

Отырықшылық шаруашылық дамыған өңірлер Сырдария, Шу, Келес өзендері аңғарлары

Киіз үй қабырғасы атауы Кереге

Киіз үйдің ағаш қаңқасын құрайтын бөлік 3-бөлік

Ерте көшпелілердің баспаналарында пеш орналасты Ортасында

Көшпелілер баспаналарындағы киелі санаған орын Ошақ маңы

Киіз негізгі неше бөліктен тұрды- Екі(жабуға арналған киізден және ағаш қаңқадан)

Геродот жазбасындағы савроматтардың "биік таулардың бауырында" тұрған көршілері Аргиппейлер

Аргиппейлердің шығысқа қарай орналасқан көршілері Исседондар

"Ақ жалды жүйрік аттардың иелері" деп аталған тайпа Аргиппей

Солтүстік Қазақстан тұрғындарының көшпелі өмір салтына ауысқан уақыты б.з.д. І мың жылдық

Шығыс Қазақстан аумағын ертеде мекендеген Аримаспылар

Сақтар туралы "олардың бәрі ақкөңіл және уәдеге берік" деп жазған Страбон

Көшпелілердің әскери қару-жарақтарының ерекшелігін жазған А.Македонскийдің тарихшысы Арриан

Сақтар құрамына кірген тайпалар Аримаспы, аргиппей, исседон

Ерте темір дәуірінде арнаулы рулық зираттар орналасқан жер Қыстау маңы

Темір дәуірінде кең тараған салт-дәстүр Аттарын бірге көму

Темір дәуірінде ежелгі тайпалар сыйынды Көк тәңірге

Парсылар қолынан өлген сақ патшайымы Томиристің ұлы – Спаргапис

Сақ, сармат, үйсін тайпаларының келбеттері андроновтықтарға ұқсас екендігін айтқан антрополог ғалым:О. Смағұлов

Шығыстанушылар менқазақстандық археологтардың пікірінше, сақ тайпалары неше топқа бөлінген - 3

Қазақстан жеріндегі сақ тайпалары туралы жазған Парсылар

Сақтар туралы дерек қалдырған грек авторы Герадот

Парсы жазбаларындағы "сақ" сөзінің мағынасы Құдіретті еркектер

Иран жазбаларындағы "сақ" сөзінің мағынасы Жүйрік атты турлар

Ежелгі грек авторларының сақтарды атауы Азиялық скифтер

Ежелгі грек авторы Геродоттың сақтарды атауы Массагет

Грек деректеріндегі көшпелілердің тағы да бір атауы Дайлар

Арал теңізінің Солтүстік Шығыс жағасын мекендеген сақ тайпалары- Дайлар, аргиппейлер, исседондар

Сақтар туралы "дұшпанға-қатал, досқа-адал" деп баяндайтын грек авторлары

Сақ әйелдері туралы "ержүрек келеді, соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмектеседі" деп баяндайтын грек Ктесий

Парсы жазбаларында Жетісу, Сырдарияның орта ағысында тұрған сақтар Сақ-тиграхауда

Ташкент қаласы аймағында, Солтүстік Қырғызстан, Оңтүстік Қазақстан және Жетісу жерінде өмір сүрген- Тиграхауда сақтары

Парсы жазбаларындағы теңіздің арғы жағындағы сақтар Сақ-парадарайа

Қара теңіздің солт мен Арал теңізінің маңы, Амудария мен Сырдария төменгі ағысын мекендеген- Парадарайа

Сақ-парадарайаларының оңтүстігінде қоныстанған сақтар Сақ-хаомаваргалар

Мургаб аймағында өмір сүрген сақтар- Хаомаварга

Мүлік теңсіздігі түпкілікті орнаған дәуір Темір

Әскери-демократияның пайда бола бастаған кезі Темір дәуірі

Сақ-да тайпалар мен рулар арасындағы даулы мәселелерді шешті Тайпа көсемі

Сақ қоғамындағы адамдар тобы Жауынгерлер, абыздар, малшылар мен егіншілер

Үнді-иран тіліндегі «ратаиш» атауының мағынасы "Арбада тұрғандар"

Абыздардың танымал белгісі Тостаған мен ерекше бас киімі

Ақ түсті киім киген- Абыздар

"Сегізаяқтылар" деп аталғандар малшылар мен егіншілер

Сегіз аяқты деген сөздің мағынасы- соқаға жегетін екі өгізі бар шаруа

Сақ жауынгерлерінің киім түсі Қызыл және сары-қызыл

Сақ-да соғыс пен бейбітшілік мәселелерін шешкен, келісімдер жасап, елшілер тағайындап, әскерді басқарған- Патша

Сақ-да патша билігі қалдырылды- мұрагерлік жолмен

Сақ-да халықтың басым көпшілігін құрағандар- малшылар

Сақ-да халық жиналысына қатысуға құқылы болды- Ерлер мен әйелдер

Малшылар мен егіншілердің киім түсі Сары, көк

Сақтарды "Әлемдегі ең әділ, ең шыншыл халық" деп есептегендер Гректер.

Б.з.б. 570-520 жылдары өмір сүрген сақ патшайымы Томирис

Сақтар туралы"Садақпен, қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киген",-деп жазған Страбон

Сақтарды жақсы шабандоздр деп атаған - Страбон

Сақтар туралы "Киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас" деп жазған Геродот

Сақтар туралы мәлімет береді- Грек және парсы деректері

Геродот жазбаларындағы сақтардың қыс кезіндегі мекені Ағаш үйлер

Б.з.б. 484-425ж.ж. өмір сүрген грек тарихшысы-Геродот

Грек тарихшысы Страбонның өмір сүрген жылдары- б.з.б. 64-б.з.24 ж.ж.

Сақтардың негізгі шаруашылығы Мал шаруашылығы

Сақтар өмірінде аз өсірілген мал түрі Ірі қара

Ертедегі темірді өндірудің қарапайым тәсілі Пеш-көрікпен

Сақтарда пеш көріктегі ең жоғарғы температура- 1200 С⁰

^{Балқыған темір алу үшін кемінде қажетті температура-1530градус}

Сақтарда пеш салуға қажетті шикізат- Саз балшық

Сақтар туралы "Құдай деп олар күнді есептейді және оған жылқыны құрбандыққа шалады" деп жазған Страбон

Кир бастаған парсы әскерлерінің басып кірген уақыты б.з.б. 530 ж.

Томирис туралы "Әйел болса да қорыққан жоқ" деп жазған Рим тарихшысы Помпей Трог

Томирис пен Кир шайқасы туралы жазған Рим тарихшысы Помпей Трог

Сақ жерінде Кирдің өлтірілгендігін жазған- Геродот

Дарий бастаған парсы әскерлері жорығының мерзімі - б.з.б.519

«Мен әскеріммен Сақ жеріне жорыққа шықтым»- деген Дарийдің сөздері жазылған жазба- Бехистун

Сақ малшысы "Шырақ" туралы суреттейтін грек тарихшысы Полиэн

Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы күресін басқарған Томирис

Дарийге қарсы күресті басқарған сақ көсемі- Скунха

Сақтардың парсы әскері құрамында Марафон шайқасына қатысқан уақыты - б.з.б. 490 ж

Марафон шайқасында Александрдың аяғынан жаралаған-Сақ жауынгері

Б.з.б. ІУ ғасырда сақ жеріне қауіп төндірген Александр Македонский

Александрдың шығысқа қарай жорығын бөгеп тастаған тайпа- Сақтар

Грек-Македон басқыншыларына қарсы күресті басқарған сақ жауынгері Спитамен

А.Македонскийдің Сырдариядан өтіп сақтарға қалай шабуыл жасағаны туралы жазған Арриан

Сақтардың А.Македонскийге қарсы ерлік күресі туралы жазған Арриан

Сақтар қоршауға алған грек гарнизоны орналасқан қала- Маракан(Самарқан)

Рим тарихшысы Помпей Трогтың дерегінде сақ жерінде жойылған Кир әскерінің саны- 200 мың

Б.з.б. УІІ ғасырдан бастап далалы аймақтарда п.б бейнелеу Аңдық стиль

Ираннан тараған "өмір ағашы" дейтін аңдық стильдегі бейне Арыстан бейнесі

Аңдық стиль пайда болған ғасыр б.з.б. ҮІІ ғ.

"Аң стилі" дәстүрімен сақтар жорықтар кезінде танысқан ел Алдыңғы Азия мен Иран

Бөренелерді бір-біріне тығыз орналастырып жасаған табыты. Соркофаг

обадағы сағанаға жер астымен келетін арнайы жол Дромос

Сақ-ң негізгі кездесетін археологиялық ескерткіштері обалар

Сақтардың түсінігі бойынша әлем неше құрылымнан тұрады – 3

Күннің құрметіне құрбандыққа сойды – Жылқы

Парсы сарайында ұзақ тұрып, сақтардың тәрбиелігін жазған-Ксенофонт

Парсы елінде болған ат жарыста сақ жігітінің қатысып мәреге бірінші келуін жазған грек -Ксенофонт

Парсы патшасы сақ жігітіне атын патшалыққа айырбастау туралы айтқанын жекізеді- Ксенофонт

Қытай билеушілері ғұндардың шабуылынан ғана емес көбінесе қорыққан – Қытайлардың Далаға кетіп қалуынан

Бас сүйегі шағын, беті жалпақтау, көз шарасы үлкен, қабақ сүйегі шығыңқы, кеңсірігі дөңестеу адам-Сақ адамы

Монғолойдтық белгілер көбірек байқалады-Солтүстік және Шығыс Қазақстанда

Монғолойдтық белгілер аздау кездеседі-Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанда

Темір дәуірінде сақтардың бет пішініндегі өзгеріс-Монғолойдтық белгілер көбейе бастады

Геродот деректерінде Орталық Қазақстанды мекендеген -Аргиппей, исседондар

Шалбар, үзеңгі, қайқы қылышты алғаш ойлап тапқандар-Көшпелілер

Көшпелілердің әскери қару жарақтарының ерекшеліктерін жазған-Арриан

«Скифтер өздерін және аттарын берік сауытпен мұқият қорғаған» деп- Арриан

Полихром стилі барынша гүлденген кезең-Б.з 3-5 ғ

Б.з.б 6-3 ғ сақтар сауда-саттық жасап тұрған ел-Қытай,Үндістан,Персия

Көшпелілер туралы: «Олардың жерлеу ғұрыптары, әдет-салты мен күнделікті тұрмысы ұқсас болған» деген-Грек тарихшылары

Геродот аргиппейлерді «Биік таулардың бауырында» тұрады деп қай тауды айтқан-Орал

Алтайда алтын мен темірдің мол болуына байланысты шыққан атау-Аримаспы

Қазақстан далаларында егіншілікпен айналысудың пайдасыз екендігі белгілі болды-Шамамен б.з.б 2-мыңжылдық ортасында

Көшпелілер қыштан, шыныдан, металдан жасаған заттарды алмастырды-Былғары, киіз,ағаш

Темір дәуірінде сиыр көп өсірілген аймақ-Солтүстік

Ерте көктемде мал төлдетілді-Қыстауда

Көктемгіжайылым-көктеу орналасты-Шоқылар мен қыраттарда

Ертеде қойды 2 рет қырыққанда -2-2,5 кг жүн берген

Ертеде түйені 2 рет қырыққанда -4-8 кг жүн берген

Киіз үй бөліктері-2

Қазақстандағы тайпалары туралы мәлімет беретін парсы патшалары-Дарий мен Ксеркс

Грек және латын тіліндегі деректердің арасынан айтуға болады-Геродот пен Страбон

Сақтарды сүт ішеді деп жазған-Геродот

Б.з.б 1мыңжылдықта Орта Азия мен Қазақстанды мекен еткен ежелгі тайпа-Сақтар

Тиграхауда сақтары мекен еткен аймақтар-Ташкент қаласы аймағы,Солтүстік Қырғызстан,Оңт Қаз, Жетісу

«Егер жігіт қызға үйленгісі келсе , онымен әуелі күш сынасуы керек» деген дерек қатысты Сақтарға

Қауымдық жер мен суды пайдалануды реттеген –Тайпа көсемдері

Шөл және шөлейт жерлерді мекендеген сақтар өсірген мал-Түйе

Сақтардың б.з.б 2-3 ғ жататын арықтар орны табылған жерлер-Талғар қаласының маңы, Жамбыл обл

Геродотты «Тарих атасы» деп атаған –Цицерон

Жылқыны құрбандыққа шалуы туралы «Құдайлардың жүйрігі күн болса, жануарлардың жүйрігі жылқы» дегенге саяды – Геродот

Кир мен Дарийдің сақтарға шабуыл жасаған жылдар аралығы -11ж

«Темір мен күмісті пайдаланбайды,бұл металдар олардың елінде мүлдем аз, ал алтын мен мыс керісінше көп» деп грек –Геродот

«Күміс олардың елінде болмайды, темір аз, бірақ мыс пен алтын көп кездеседі»- деп айтқан –Страбон

Сақтар туралы мәлімет беретін «География» еңбегінің авторы –Страбон

Спитамен А.Македонскииге қарсы партизан соғысын жүргізді-3 ж

Ежелгі дүние өркениеттерімен алғаш қарым қатынас жасаған Қазақстандық тайпа -Сақ