14.Феодалдық шаруашылықтың тарихи-экономикалық дамуының ерекшеліктері

Феодализм - XVIII ғасырда Ұлы француз төңкерісі кезінде "Ескі тәртіп" (шексіз монархия, дворяндар үстемдігін) білдіретін ұғым; марксизмде - капитализмнің алдындағы әлеуметтік экономикалық формация. Қазіргі тарих шымында феодализм Батыс және Орталық Еуропада орта ғасыр дәуірінде өмір сүрген әлеуметтік жүйе ретінде қарастырылады, алайда, феодализм әр дәуірде әртүрлі елдерде кездесті. Феодализм негізіне - вассал (бағынышты) мен сеньор, азамат мен зереннің, шаруа мен ірі жер иеленушінің ара қатынастары жатады. Феодализмге құқықпен бекітілген сословиелік, заңдық теңсіздік, рыцарлық әскери ұйым тән. Феодализмнің идеологиялық және өнегелік негізі ортағасырлық мәдениеттің мазмұнын анықтаған христиандық болды. Феодализмнің қалыптасуы V-IX ғасырлар. Рим империясын варварлар жаулап алғанынан кейін жүрді. Феодализмнің гүлденген дәуірінде қалалар және қалалық тұрғындар экономикалық және саяси нығая түседі, сословиелік, өкілеттік жиналыстар құрылады (ағылшын парламенті, француз Бас штаттары және т.б.), сословиелік монархияның ақсүйектердің ғана емес, сословиелердің мүдделерімен де санасуына тура келеді. Қалалық экономиканың дамуы аристократия үстемдігінің табиғи-шаруашылық негіздерін шайқалтты, ал еркін ойлаудың таралуы дінге күпірлік етушілердің XVI ғасыр. Қайта Өрлеуге өтуіне әкелді. Протестанттық өзінің жаңа этикасымен және құндылықтар жүйесімен капиталистік сипаттағы кәсіпкерлік қызметтің дамуына қолайлы жағдай туғызды. XVI-XVIII ғасырлар төңкерістер негізінен аяқталғанын белгіледі.

15. Индустриа́лды экономика ерекшеліктері

Индустриалды экономикаға ерекшеліктері:

• Өнеркәсіптің механикаландырылуына байланысты өнеркәсіп өндірісінің қарқынды өсуі

• ғылым мен техниканың, телекоммуникациялардың жедел дамуы,

• газет, радионың ойлап табылуы,

• халық санының кенеттен өсуі,

• адамдардың өмір сүру ұзақтығының ұлғаюы,

• олардың өмір сүру деңгейлерінің басқа дәуірлерге қарағанда артуы,

• халықтың мобильділігінің артуы,

• жекелеген елдер арасында ғана емес, сондай ақ халықаралық масштабта күрделі еңбек бөлінісі .

• қарқынды урбанизация,

• салалар бойынша еңбекпен қамтылудың өзгеруі, яғни ауыл шаруашылығындағы жұмысшылар санының қысқаруы мен өнеркәсіп пен қызмет көрсету салаларындағы жұмысшылар санының өсуі,

• Тұтыну деңгейінің өсуі

• табиғат байлықтарын игерудің жаңа құралдарының ойлап табылуына байланысты оларды игеру деңгейінің өсуі

16.Ұлы географиялық ашылулардың экономика тарихы үшін маңызы

XV ғасырдың аяғы мен XVI ғасырдың басында мұхиттық экспедициялардың арқасында алғаш рет Европа мен әлемнің басқа да бөліктерімен тікелей, тұрақты экономиқалық байланыс орнады. Азғантай уақытта Европа елдерінің экономикасына ірі, тарихта ешкім көрмеген азиядан, америкадан, африкадан материалдық ресурстар құйылды. Туркияның оңтүстік-жерортатеңіздік және азов-қаратеңіздік бассейндерді жаулап алуы жерортатеңіздік сауданың дағдарысына алып келді. Ал бұл ұлы жүзудің негізгі алғышарты болды. Европалықтарды дағдарыстан шығу жолдарын мен шығыспен тікелей баланыс орнатуға түрткі болды.

Ұлы географиялық ашылулардың саяси ролі де зор – батыс европа елдерінің бірігуінің аяқталуы.

Туріктер мен арабтардың сауда жолдарын жаулап алуы европалықтардың жаңа сауда жолдарын іздеуге мәжбүр етті. Кеме жасау, оқ дәрі жасау өндірісі дамыды. Тұсбағдарды және картаны пайдалану кең етек алды.

Меркантелизм дамыды. Ірі колонистер пайда болды. Колонияларды эксплуатациялаудың негізгі әдістері ашық тонау болса, кейіннен салық жүйксімен ауыстырылды. Бірақ негізгі табыс саудадан көрінді. Ұлы географиялық ашылулар сауда мен баға революциясында көрініс тапқан ірі маңызға ие. Сауда революциясы – европалық елдердің сыртқы саудасында ірі секіріс болды. әлемдік рынок құрылды. Европа, африка, америка, австралия бир биримен сауда жолымен байланыста болды. Жаңа әлем тұтынушы нарыққа айналды. Колониялық жүйе қалыптаса бастады. Бұл жүйе капитализмнің дамуын тездетті, әрі ірі кәсіпкерлікті ұйымдастыруға қажет ақша қаражатының көбеюіне үлесін қосты. әлемдік сауда центрі жерорта теңізінен атлант мұхитына көшті. Италия қала-мемлекеттері құлдыраса, испания мен португалия, кейін голландия мен англия да дамыды. Ұлы географиялық ашылулар еңбек бөлінісінің дамуына, әлемдің шаруашылықтың және нарықтың дамуына алғышарт болды. Сауданың көлемі мен асаортименті өсті.