41.Адами капитал және адами даму

Адами капитал - жұмыскердің еңбек ету мүмкіндігін, олардың еңбегінің жемісі болуын, еңбек өнімділігі мен сапасын кетеретін білім, біліктіліқ ілім, тәжірибе нысаныңда адамдарға салынатын капитал. Адами капитал заттық (жеке) капиталдан: сатылмауымен, сатылып алынбаушылығымен, тек қана адам капиталы жасаған қызметтер ғана сатылатындығымен дараланады. Адам капиталын иеленуші оның қожайыны да бола алады. Адам капиталын құру үшін материалдық қаражат жеткіліксіз, осы капиталды иеленушінің еңбегі, сонымен қатар отбасы мен қоғамның рухани және мәдени салымдары қажет.

Қарап отырсақ, Жолдаудың рет­тік саны он бесінші, яғни, Пре­­зидентіміздің бұл игі дәс­түр­ді өзінің елбасылық салтына ен­гіз­­геніне де он бес жылдың жүзі бо­лыпты деген сөз. Талқылау ба­рысында осы Жолдауға орай ға­лымдар ұжымын ой­лан­ды­рып, толғандырған келелі мә­се­лелердің баршылық екен­ді­гі байқалды. Талқылауға қа­­тысқандардың назарын әсі­ресе көбірек аударғаны – «Қа­зақс­тан­дағы адами ка­пи­тал­дың са­па­лы өсуі» деген тақырып.  Осы бір тарихи құжаттағы «Бұл, ең алдымен, білім беру мен ден­сау­­лық сақтау» делінген сөзден туын­дайтын ойлардың өзі қан­ша­ма.

Еліміз тәуелсіздік ал­ға­лы ай­тылып келе жатқан мә­се­ле­нің бі­рі адам факторы бо­лып та­былатындығы сөзсіз. Өйт­ке­ні мемлекеттің  іргетасын қа­лау­шы күш болып табылатын әр­бір адам сол мемлекеттің ба­ға жетпес капиталы да. Басқасын айтпағанда, біз­дің жұмыссыздықты ең­се­ру ба­ғытында жеткен та­­быс­та­ры­­мыздың өзі ха­лық­ара­лық қа­­уымдастықтың назарын ау­­да­рарлықтай деңгейде. Эко­­но­­ми­калық дамудың өт­пе­лі ке­зе­ңін­дегі Қазақстан жағ­да­йында  жұ­мыс­сыздықтың біршама белең ал­ғаны рас. Бірақ бұл өзекті мә­селені шешу жолындағы мем­лекеттің мақсаткерлікпен жүр­гізіп жатқан жұмыстары өз нә­тижесін бере бастаған.

Бір жолғы талқылау нақты бір тақырып төңірегінде өр­бі­ді. Жолдаудың жетінші тар­ма­ғында көтерілген «Адами ка­пи­талдың сапалы өсуі» деген мә­селеде  Президент білім беру мен денсаулық сақтау жүйесін ал­дыңғы қатарға шығарады. Бі­лім мен ғылым өзара сабақтас са­лалар  болып келгендіктен, бұ­­лар­дың ішінде айтылған ой­лар мен ұсыныстардың біздікі сияқ­ты ғылыми мекемелерге тікелей де, жанама да қатысы барлығы сөз­сіз.  Ғылым – мем­лекеттің тек ру­хани ғана емес, зияткерлік те құн­дылығы. Өзі­нің болашағын, ұлт­тық қауіп­сіздігін қамтамасыз ет­кісі ке­летін мемлекет қашанда бұн­дай өзекті ахуалдарға жете кө­ңіл бөліп отыруы тиіс.

Бесінші рет шақырылып отыр­ған Парламенттің бірінші сес­сиясында Елбасымыз Н.Ә.На­­­зарбаев атап өткеніндей, бү­гінгі таңда білім саласын мо­дер­низациялау үдерісі белсенді түр­де жүргізілуде. Білім және ғы­лым министрі Бақытжан Тұр­сынұлы Жұмағұлов атап өт­кеніндей, білім беруді қар­жы­ландыру 2011 жылы 25 па­йызға артып, 1 триллион тең­ге­ден асып түскен. Бұл деген  – қарапайым арифметикамен ше­шіп тастауға болмайтын есеп­сіз қыруар қаржы. Оқу­шы­лар мен студенттердің әлеу­мет­тік жағдайын жақсарту ба­ры­сындағы іс-шаралардың бет алы­сы да қарқынды, Мемлекет бас­шысының тапсырмасы бо­йын­ша 2015 жылға дейін сту­денттер үшін тағы да 93 жа­тақ­хана, соның ішінде Астана жә­не Алматы қалаларында екі студенттер қалашығы тұр­ғы­зыл­мақ. Мұндай ұнасымды әлеу­мет­тік мысалдар еліміздегі адам ка­питалының сапасын өсіруге ті­келей ықпалын тигізсе керек.