37.Өмір сүру деңгейі және өмір сүру сапасы

Өмір сүру деңгейі күрделі және көп қырлы категория екендігін адамның өмірдегі нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайларының жиынтығы сипаттайды.

Халықтың өмір сүру барысында туындайтын проблемалар және оларды ғылыми тұрғыдан зерттеу қай елдің болмасын әлеуметтік-экономикалық дамуына тәуелсіз, қашанда өзекті болып саналады. Кеңес одағының  экономикасында халықтың өмір сүру деңгейін объективті бағалау идеологиялық себептер бойынша мүмкін болмады да, жабық экономиканың қағидаларына сәйкес өнімдерді тарату және жеке тұтыну, халықтың өмір сүру деңгейі мен әл-аухаты жөнінде көрсеткіштерге көңіл аударылмады.

«Өмір сүру деңгейі» категориясын алғаш рет К.Маркс «Жалақы, баға және пайда» атты еңбегінде енгізілген. Ол осы категорияны халықтың, әлеуметтік топтардың материалдық, рухани және әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыру дәрежесі мен деңгейінің әлеуметтік-экономикалық сипаты ретінде қарастырған.Халық саны проблемасының Қазақстан үшін айрықша маңызы бар. Халық санының тығыздығы республика бойынша тұтастай алғанда бір шаршы километрге 5,5 адамды құрайды. 2009 жылдың 1қаңтарына республика халқының жас құрамы мынадай болды: 15 жасқа дейінгі балалар – 24% (24,2), 15-тен 65 жасқа дейінгі адамдар — 68,2% (68,0), 65 және одан жоғары жастағылар барлық халық санының 7,8%-ын құраған.

Кедейлік бейiнi –   кедейлiктiң  барынша  айқын    көрiнiстерiнiң  сандық          және сапалық сипаттамасы. 2009 жылы Қазақстанда ол мынадай деректермен сипатталады:халықтың 28,4%-ының табысы ең төменгi күнкөрiс деңгейiнен төмен болды.Кедейлiк — бұл халықтың белгiлi бiр топтары өмiр сүру құқықтарынiске асыруға байланысты бiрiншi кезектегi физиологиялық қажеттiлiктердi қанағаттандыруда қиындық көретiн, конституциямен бекiтiлген құқықтар менбостандықтар шеңберiнде қоғам өмiрiне толыққанды қатысу мүмкiндiгiнен айырылатын әлеуметтiк экономикалық құбылыс.

Мемлекеттік реттеу қажеттілігін айқындауға мүмкіндік беретін келесі маңызды түсінік – тауарларды өндірушілер мен оларды тұтынушыларды нарықтық өзара қатынастарының күшеюі мен тығыздылығының «сыртқы әсерлері» болып табылады.

Экономикалық саясаттың негізгі бағыттары, сонымен қатар Қарағанды облысының 2009-2011 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерінің маңызды болжамы әлемдік экономикадағы жағдай есебімен Ортамерзімдік жоспарда анықталған.

38.АД-дың өткір мәселелері . Адами дамудын өткір мәселелері ол жұмыссыздық, еңбекпен қамту, гендірлік теңсіздік,кедейшілік,білім беру жүйесі,демографиялық саясат және т.б болып табылады. Теңсіздік күрделі көп өлшемді санат (категория) ретінде табыстар мен тұрмыстағы да, сондай-ақ алынатын пайдалылықтағы, саяси еркіндіктер мен құқықтардағы да теңсіздікті көрсетеді. Алуан түрлі теңсіздіктер арасында өлшеуге көбірек көнетін негізгі теңсіздік экономикалық теңсіздік болып саналады, ол адамдар мен халықтың жеке топтары арасындағы табыстары мен жинаған байлықтарының шамасы бойынша айырмашылықтарды көрсетеді. Табыстардағы теңсіздік, өз кезегінде, шығындар мен тұтынудағы теңсіздіктерді де анықтайды, сондай-ақ ол ресурстарға қол жеткізу теңсіздігіне ұшыратады, яғни халықтың түрлі топтарына адам дамуы үшін әркелкі мүмкіндіктер жасайды. Табыстардағы теңсіздік түпкі нәтижеде осы замандағы ең өткір проблема-кедейшілікке соқтырады.

Еңбекпен толық қамту дегеніміз, ол халық шаруашлығы көлемінде еңбекке деген қабілеті бар халықты жұмыс орындарымен қамтамасыз ету. Ал тиімді еңбекпен қамту дегеніміз – қоғамдық қажеттіліктерді минималды еңбек шығындарымен қанағаттандыру.

Өндірісі дамыған батыс елдерінің тәжірибесі, тиімді еңбекпен қамту тек нарығы өмір сүрген жағдайда ғана болатындығын көрсетті.

Еңбек нарығы барынша күрделі және жетілмеген нарық түрі болып табылады. Өзінің жұмыс күшін ұсынатындар, әдетте, олардың еңбегіне деген сұранымнан хабардар бола бермейді, олар тіпті өздерінің тұратын қала шеңберіндегі бас жұмыс орны туралы да білмеуі мүмкін. Ал басқа аймақтардағы жұмыс орны туралы адан да аз біледі.

Гендер термині «жыныс» - деген мағынаны білдіреді. Аталмыш терминді әлеуметтануға енгізген Энн Оукли болатын. Демек жыныс ретіндегі гендер ұғымы ерлер мен әйелдер арасындағы айырмашылықтардың әлеуметтік аспектілерін қозғайды. Бірақ гендер термині қазіргі уақытта кең мағынада қолданыла бастады. Ол жеке бастың бірегей дарылығын айқындау үшін ғана емес, сонымен бірге бейнелік деңгейде еркек және әйел жынысының мәдени мұраттары мен стерелтиптерін анықтау үшін қолданылады. 1970 жылдары әлеуметтанушылар мен психологтардың негізгі назары жыныс гендер бар деген мәселені дәлелдеуге бағытталды.