30. Макроэкономикалық көрсеткиштер.24 мен сұрақтары бір екен.

30. Макроэкономикалық көрсеткіштердің жалпы сипаттамасы

Ұлттық экономиканың қызмет етуінің жинақтаушы нәтижесі ретінде БҰҰ сипаттамасы бойынша Ұлттық есеп агрегаттары қолданылады. 1998 ж. есеп жүргізудің халықаралық жүйесіне Қазақстан да көшті.

Ұлттық байлық – бұл қоғамның бүкіл ғұмырында жинаған тұтыну құралдарының жиынтығы. Ол мүлік (негізгі және айнымалы қорлар, үй шаруашылығының мүліктері), табиғи байлықтарды (жер, минералды қорлар және орман ресурстары), заттық емес байлықтарды (ұлттың денсаулық потенциалы, рухани байлықтар, білім мен ғылым потенциалы) қамтиды.

Шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіші – бір жылдық қоғамдық өнім болып табылады. Оны бірнеше көрсеткіштер көмегімен көрсетеді: жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ), ұлттық табыс (ҰТ), таза ұлттық өнім (ТҰӨ), жалпы ішкі өнім (ЖІӨ).

Жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ) – белгілі бір уақытта елдің ішкі ресурстарын қолданумен өндірілген тауарлар мен қызметтердің нарықтық құны. Өндіріс факторлары осы елдің резиденттеріне тиесілі болуы мүмкін және тек ғана өз территориясында емес, шетелде де бола алады.

Ұлттық табыс (ҰТ) – жалпы ұлттық өнім мен жылдың ішінде оны құруға кеткен материалдық шығындар арасындағы айырмашылық. Шетелдік статистикада оны барлық табыстар сомасы ретінде анықтайды: жалақы, пайда, рента, процент.

Таза ұлттық өнім (ТҰӨ) – ұлттық экономика салаларының таза шаруашылық қызмет нәтижесін сипаттайтын көрсеткіш. Жалпы ұлттық өнімнен амортизациялық төлемдерді алып тастау арқылы немесе ұлтық табыс пен жанама салықтардың қосындысы ретінде анықтауға болады.

Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) - белгілі бір кезеңде мемлекет аумағында өндірілген соңғы тауарлар мен қызметтердің жиынтық құны. ЖІӨ құрамына тек елдің ішінде өзінің меншік өндіріс факторларын қолдану арқылы өндірілген өнімдер мен қызметтер жатады.

Халықтың өмір сүру деңгейін сипаттау үшін 3 көрсеткіш қолданылады: жеке табыс, қолда қалатын табыс, таза экономикалық тұрмыс.

Жеке табыс – бұл салықты төлегенге дейінгі жеке тұлғалар мен жанұялардың алатын барлық табысы. Оған алынған табыс пен жанұялар мен жеке тұлғалардың мемлекеттен алатын зейнетақы, стипендия, жәрдем ақы және т.б. трансферттік төлемдер кіреді.

Қолда қалатын табыс – бұл салықты төлегеннен кейінгі қалатын табыс. ЖҰӨ мен экономикалық тұрмыс арасында тікелей байланыс бар: ЖҰӨ көп болған сайын экономикалық тұрмыс жоғары болады.

Таза экономикалық тұрмыс қоғамның экономикалық тұрмысын тек табыс емес, өмір сүру сапасының көрсеткіштерін есепке ала отырып өлшеу.

31. Жалпы және таза инвестициялар

Инвестиция ЖҰӨ өндірісіне жұмсалатын табыстың маңызды бөлігін құрайды. Инвестициялардың маңызды бөлігі адамдардың жинақтауынан жєне кєсіпорындардың пайдасынан құрылады. Экономикалық теория көзқарасынан өндірісті ұлғайтуға, жаңартуға, жања технологиялар, материалдар т.б. еңбек құралдарына енгізуге кететін шығындарды инвестиция деп атайды. Инвестициялар ол мемлекеттік және жеке сектордың пайда табу мақсатымен ел ішінде және сыртында салынатын ұзақ мерзімдік салымдар.

Инвестициялардың бағыттары:

1. Жаңа өндірістік ғимараттарды салу;2. Жаңа құралдар, техника жєне технологияны сатып алу;

3. Материалдар мен шикізатты қосымша сатып алу;4. Әлеуметтік бағытталған объектілер мен үйлер салу;

Осы бағыттарға сєйкес инвестициялар бөлінеді:

- негізгі капиталға инвестициялар;- тауарлы-материал запастарына инвестициялар;

- адам капиталына инвестициялар.

Жалпы инвестициялар – ол ескі құралдарды ауыстыруға кететін шыѓындар (амортизация) мен өндірісті ұлғайтуға жұмсалынатын инвестициялар өсімі. Егер жалпы инвестициялардан негізгі капиталѓа амортизация соммасын алып тастасақ, таза инвестиция қалады.

Таза инвестициялар бар капиталды ұлғайтуға, сонымен қатар экономикалық өсуге жағдай жасайтын шығындар. Егер таза инвестициялар оңтайлы мөлшерде болса, онда экономика дамиды. Егер таза инвестициялар нольдік мөлшерде болса (жалпы шығындар мен амортизация тең болса) онда экономика статика жағдайында болады. Егер таза инвестициялар кері (теріс) next

мөлшерде болса (жалпы шығындар амортизациядан аз болса), іскерлік белсенділік төмендейді. Инвестициялық сұранысты анықтайтын факторларға жататындар:

1. пайда нормасын күту; 2. банк процентінің ставкасы.

Инвестицияға сұраныстың тәуелділігі процент нормасына кері пропорционалды болады.

Инвестицияларға сұраныс қисығының жағдайына басқа факторлар да әсер етеді:

1. инвестициялардан күтілетін табыстардың өсуін жақсартатын факторлар, бұл қисықты оңға қарай жылжытады (инвестициялық сұранысты көбейтеді);

2. инвестициялардан күтілетін табыстарды азайтатын факторлар бұл қисықты солға қарай жылжытады (инвестициялық сұранысты азайтады). Бұл факторларға жататындар: құралдар алуға шығындар, кәсіпкерлікке салынатын салық, инфляция жєне т.б.

Табыстар мен инвестициялардың тәуелділігі мультипликатор арқылы анықталады. Инвестицияның тиімділігін анықтау үшін оларды алынған нєтижемен салыстыру керек. Күрделі қаржының тікелей нєтижесі болып негізгі қорды іске қосу болады. Ал инвестицияның түпкі нәтижесі ұлттық табыстың өсуі болмақ. Инвестиция тиімділігінің артуы дегеніміз ең аз инвестиция мөлшерімен нєтижесі бір өнімге деген инвестицияныњ жеке үлесінің азаюында қоғам үшін қажетті прогрессивті өнімді шығару.