2. Ф.Аквинскийдің христиан теологиясына қосқан үлесі

Ортодоксалды схоластикалық жүйеге келтіруші доминикан монахы Фома Аквинский (1225-1274). Оның негізгі шығармасы «Теологияның мәні»- онда котоликтік догматиканы жасады, бұл сохоластикалық теологияның негізіне айналды.

    Фома Аквинский – католицизмнің діни-философиялық жүйесін негіздеуші, оның ілімі томизм деп аталды. Оның әулие аталуы да осы еңбегі үшін еді.

     Ф. Аквинскийде ғылым мен сенімнің аймақтары қатал анықталған. Ғылымның міндеті әлемдік заңдарды түсіндіру болады. Ф. Аквинский ойынша, дін мен білімнің қарым-қатынасы гармонияға, бейбіт жарасымға құрылуға тиіс. Философия қарама-қайшылыққа ұрынған шағында (мысалы, уақыт шеңберіндегі жарату мәселесі), оның көмекке дінді шақыруы қажет. Объективті және ақиқатты тануда барлығын білу мүмкін емес. Христиан дініндегі құпияларды (құдайдың үшбірлігі, қайта тірілу және т.б.) философиялық ақыл мен танымнан тыс, ал философияның қарастыратын мәселелері : құдай болмысын дәлелдеу. Ғылым мен сенім арасында қайшылық жоқ, христиандық ақиқат ақылдан жоғары тұрады, өйткені ол құдайдан пайда болады, бірақ ол ақылға қайшы емес. Сонымен Фоманың негізгі принципі – сенім мен ақылдың үйлесімділігін жасау болды. Философия дінге қызмет етуі керек, ол діни ақиқатты ақыл катигорияларына салып бейнелеуі және талдауы керек, және сенімге қарсы шығатын жалған аргуметтерді теріске шығарып отыруы керек. Ф.Аквинский «құдай болмысы», өзінен-өзі белгілі емес, сондықтан оны таным арқылы дәлелдеп көрсету керек деп тұжырымдады. Ол өзінің төмендегідей құдай болмысының дәлелдерін келтірген: Қозғалыс – қозғалғанның барлығын қозғалысқа келтіретін біреу, яғни алғашқы қозғалысты жасаушы – Құдай; Себептілік – тіршілік ететіннің бәрінде сепеп бар, яғни олардың тіршілік етуінің себебі – Құдай; Кездейсоқтық пен қажеттілік – кездейсоқтық қажетіліктен туындайды, қажеттіліктің алғашқы бастамасы – Құдай; Сапалық белгілер – болады, ең жоғарғы өзіне-өзі сәйкес – Құдай; Мақсат – жаратылғанның бәрінің бір мақсаты бар, ал барлығының мақсатын анықтайтын – Құдай.  Аквинскийдің әлеуметтік философиясы католиктік ілім рухымен шешілді. Мемлекеттік билік – құдайдан, басқару формасы жағдайға байланысты жасалуы керек. Ол монархиялық билікті көздеді. Азаматтық қоғамда шіркеу бірінші орында болуы керек. Жердегі өмір болашақ о дүниелік өмірге дайындық. Мемлекетті жоғарыда Христос, ал жерде Рим папасы басқаруы керек деп тұжырымдады. XI ғасырда схолостикалық философияда  әмбебаптар мәселесіне байланысты номинализм мен реализм арасында талас-тартыс жүрді.

3. Ватикандық соборлардың шешімі мен маңызы Бірінші Ватикан соборы- ХХ Әлемдік жиылыста келісім бойынша рим- котоликтік шіркеуінде қабылданды. 1869 жылдың 8 желтоқсанының ашылды. 1870 жылдың 1 қыркүйегінің өзінің жұмысын үзді; Папалық армияның капитуляциясынан кейін 1870 жылдың 20 қыркүйекте ІХ Пий оны сол күні кейінге қалдырылғанын айтты. Негізінен соборда көптеген догматикалық және канондық мәселелер көтерілуі керек еді. Бірақ собор тоқтатылғаннан кейін тек екі догмалық конституция қабылданды. Олар: 1. Dei Filius излагала католическую позицию относительно Бога как Творца всех вещей, относительно естественного познания Бога человеком, сверхъестественного Откровения, веры и доверия и об отношении веры и разума. 2. Pastor aeternus провозглашала позицию по ряду тем: примат апостола Петра, папа как преемник Петра, вселенская юрисдикция Римского епископа, догмат о непогрешимости папы (лат. infallibilitas — безошибочность) в вере и морали. Конституция — наиболее полное официальное изложение позиции Римско-Католической Церкви относительно папской власти.

Ф.Аквинскийдің аян жайындағы ілімін бірінші Ватикан соборында католиктік шіркеу ресми түрде қабылдады. Бұл жай­лы былай делінеді: Құдай жаратушы, өз сөзін қорғаушы, Құ­дай барлық нәрсенің бастауы мен аяғы, адам санасында жа­ра­тылған заттар ар­қылы сәулелене алады. Сондай-ақ Ф.Ак­винс­кий бы­лай дей­ді: жараты­лыста аян адам ақыл-ойы­на сай келетін Құдай­дың Исамен сөзде­рінде көріне­ді. Мұ­ны сенім ретінде қабыл­дау және орындау адам баласына бе­рілген сый деп та­нылды.

Екінші Ватикан соборы- қазіргі кезде католик шіркеуінің соңғы соборы. ХХІ Әлемдік собор. 1962жылы Папа Иоанна ХХІІІ бастамасымен өтіп, 1965жылыға дейін жалғасты. Соборда шіркеулік өмірге байланысты өте маңызды құжаттар, яңни олар:  4 конституция, 9 декрет және 3 декларация қабылданды. Собордың міндеті шіркеуді жаңарту болды. Собордың өзекті қозғалған мәселе діни еркіндік. Католиктік шіркеуде екінші Вати­кан соборы­нан соң (1962-1965) өзге­ріс­тер ене бастады. Бұл собор ескі рим­дік тіл­ден ұлттық тіл­ге ауысуымен ерек­­шеле­неді. Като­лик­шілдіктің адам­гер­шілік негіздері ба­тыс­та топтық си­патқа ие болған, хрис­­тиандыққа қа­рама-қарсы келетін әрекеттер мен құн­дылықтарды сы­науға мүмкіндік тудырады. Олар­ға: неке бұзу, соғыстар, аборт жа­сату, клон­дау, сек­суал­дық рево­люция және т.б. жатады. Бұл мә­се­леде Папа Иоанн Павелдің орны ерекше.

№ 7 ЕМТИХАН БИЛЕТІ 1. Янсенистер, квиетисттер, ескікатоликтер

Янсенизм(лат. Iansenismus) - XVIIғ католик шіркеуіндегі діни қозғалыс - XVIII,ғ ерес деп айыпталды.  Янсенистер - Ол билік құрған католиктік шіркеуге қарсы діни қауымның бірі еді. Янсенистер өз діни сенімдеріне адал, мейірімді болады. Янсенистердің оқыту әдісі иезуиттердің схоластикалық әдістерінен өзгеше.

Католиктер Құдай мен адам қа­ты­­насын заңдық тараптан қарас­тырады; христиан жазадан құтылу үшін жақсы амалдар жасау керек. Адам өзінің күнәсінен тазаланудан гөрі одан құтылу жолының құра­лын ойлайды. Католиктік доктри­наға сай Құдайға тән нәрселердің бәрін өзіне қайтару керек. Като­лик­шілдікте күнәдан арылу идеясы индульгенция – күнәдан және дү­ниелік азаптан құтылу, крест жо­рығына қатысу, белгілі уақыттарда құрбандық шалу, құлшылықтар, қасиетті жерлерді зиярат жасау формасында болады. Индульгенция рәсімі папаның бекітуімен іске асады. Бұл үдерісте күнәдан арылу мен азап шегу белгілі мерзімге (40 күн) созылады. Оның ең ұзақ мерзімі 150 жылды қамтиды.

Римдік христиандық шіркеу – бұл римдік папаның басқаруындағы күрделі иерархиялық институт. Оның негізгі жиналысы – конк­лавта рухани кемелденген 150-ге жуық кардинал сайланады. Като­ликтік шіркеу құрылым жағынан пра­вославтық шіркеумен ұқсас келеді. Онда митрополиттер, архие­пископ және епископтар, қасиетті­лік жүйесі монахтық өмір т.б. бар. Монахтар ортақтаса отырып, басшыға бағынады, олардың ішінен ең көне бенедиктік орденді, белгілі августиндік, францизкандық және доминикандық, сондай-ақ жақсы мақсат құралды ақтайды деген ұранмен әлеуметтік саяси қатынас­тары әсерлі болған иезуит орденін айтуға болады. Римдік топ пен папаның басты қасиеттерін білу католиктік доктринаның негізгі өзегі. Мұндай көзқарастың қалып­тасуына папаның билігін қабылдау ықпал еткен. Олар шіркеудің қа­сиеттілігі мен Құдайдың белгісі бо­лып табылады. Иисус пен папаның өзара қатынасы шір­кеудің шынайы болмысының мәнін католиктік ұстанымда айқындай түседі.

Папа жайлы ілім шіркеудің таби­ға­тына сай  келеді. Ол рухани құпиялық және адамдық мәнде қарастырылуымен қатар заңды тұрғыда әспеттелуде. Ватикан соборында (1962-1965) шіркеу ілімі Құдайды түсіндіру бағытында жүріп, жалпы жердегі түсінікті Құдаймен бауырластық қоғамы деген ұғымда болды.

Ескі дәуірде батыс діндарлары мен схоластары түйіндеген рим­дік-католиктік шіркеуінің ресми көзқарасы бойынша аян және сенім басты ілімге айналды. Бұл істі дамытып, қорытындылаған ортағасырлық әулие Фома Ак­винский болды (1225-1274). Ф.Аквинскийдің аян жайындағы ілімін бірінші Ватикан соборында католиктік шіркеу ресми түрде қабылдады. Бұл жай­лы былай делінеді: Құдай жаратушы, өз сөзін қорғаушы, Құ­дай барлық нәрсенің бастауы мен аяғы, адам санасында жа­ра­тылған заттар ар­қылы сәулелене алады.

Сондай-ақ Ф.Ак­винс­кий бы­лай дей­ді: жараты­лыста аян адам ақыл-ойы­на сай келетін Құдай­дың Исамен сөзде­рінде көріне­ді. Мұ­ны сенім ретінде қабыл­дау және орындау адам баласына бе­рілген сый деп та­нылды. Католиктік шіркеуде екінші Вати­кан соборы­нан соң (1962-1965) өзге­ріс­тер ене бастады. Бұл собор ескі рим­дік тіл­ден ұлттық тіл­ге ауысуымен ерек­­шеле­неді. Като­лик­шілдіктің адам­гер­шілік негіздері ба­тыс­та топтық си­патқа ие болған, хрис­­тиандыққа қа­рама-қарсы келетін әрекеттер мен құн­дылықтарды сы­науға мүмкіндік тудырады. Олар­ға: неке бұзу, соғыстар, аборт жа­сату, клон­дау, сек­суал­дық рево­люция және т.б. жатады. Бұл мә­се­леде Папа Иоанн Павелдің орны ерекше.