5.(47) Карл Мартеллдің бенефециалық реформасы

Майордом Карл Мартелл 715-741 жылдары корольмен санаспай-ақ өз билігін жүргізді. Оның билігі кезінде араб әскерлері Испаниядан өтіп, Галлияға шабуыл жасады. Бірақ оларды франктер 732 ай жылы Пуатье түбінде талқандады. Арабтар тарапынан төнген қауіп Карл Мартелді күшті атты әскер құруға итермеледі. Атты әскер қатарына қабылданғандар майордомнан тұрғылықты шаруаларымен қоса жер үлестерін алды. Ол жерден түсетін табыска иесі өзіне ат пен қару-жарақ сатып алуға міндетті еді.Алғашында жер жауынгердің меншігіне мәңгілік емес, тек әскерде қызмет атқарып жүрген кезінде ғана берілетін. Кейін ол жер үлестері әкеден балаға мұра ретінде берілетін болды. Сөйтіп оның балалары да әскери қызметті жалғастыруға міндеттенді. Атты әскерлеріне жер үлестіру үшін Карл шіркеу иеліктерінің біраз бөлігін тартып алды.Карл Мартелдің жерді сыйлыққа үлестіріп беруі Еуропада жаңа қоғамдық құрылыс - феодализмнің қалыптасуының бастауы болды.

Франк мемлекетінде Карл Мартеллдің бенефициялық реформасының мәні мынадай болды. Бұрын Мировингтер әулеті жерді аллод ретінде толық жеке меншік етіп силыққа берген болса енді оның орнына феодалдық жер иеленудің жаңа шартты формасы орнатылды. Бұл бенефеция сыйлық деп аталды. Бенефеция белгілі бір қызметтерді атқару үшін көбінесе атты әскер қызметін атқару шарты бойынша сыйлық ретінде берілді. Жерді сыйлыққа беретін адам қайтыс аболса, бенефеция меншік иесіне мұра ретінде қалып отырған. Бұл реформаны жүзеге асыра отырып КарлМартелл өзінің саяси мақсаттарына жетуді көздеді. Кароль жерлерін аллодтарды бенефециямен алмастыру үшін және бүлікшіл феодалдырды таққа отырғызуды көздеді. Жаяу әскердің соғысқа жарамды мықты әскер құруды жүзеге асырды. Реформаны жүзеге асыру барысында орталық үкіметтің позицияларын нығайтуға тырысты және ішінара істеді. Реформалардің әлеуметтік нәтижелері маңызды болды. 1. Ұсақ және орташа феодалдарды қалыптастырды.2. жерді сыйлыққа берудің феодалдық жер менігін нығайтып шаруаларды одан әрі крепостнойларға айналдыра берді. 3. Бенефеция таратушы мен алушы арасында вассалдық қарым өатынас орнатылды. Қорыта айтқанда бұл реформа сәтті аяқталды және феодалдық қоғам құруда белсенді болды.

7)(12) Саманидтердің сыртқы саясаты.

Саманидтер - 875-999 ж.ж. Орта Азия мен Иран жерінде билік құрған династия. Саманидтер династиясы өзіне ірі-ірі территориялар: Әмудариядан солтүстікке қарай орналасқан Мауеренахр мен Хорасан аумақтарын біріктірді. Ол қалалардың арасында Бұхара, Самарқандық соғды, Уструшан, Шаш Илақ, Ферғана, Кеш, Насаф сияқты экономикалық, саяси, мәдени жағынан озық қалалар да болды.

Самани мемлекетінде билік еткен парсы әулеті (819 — 999). Арғы аталары Саман Худат, Балх маңындағы (Солт. Ауғанстан) Саман елді мекенінен. Араб үстемдігіне қарсы Рафи ибн Лейстің көтерілісін (806 — 10) басуда көрсеткен көмегі үшін Саманның балалары мен немерелері 819 ж. Мауераннахрдың ең маңызды қалалары мен уәлаяттарына басқарушы болып тағайындалды. Халиф Мамун Саманның немересі Нұхқа Самарқанды, Ахмедке Ферғананы, Яхьяға Шаш пен Усрушананы берді. Олар алғашқы кезде Хорасан басқарушылары Тахир әулетінің вассалы болды. 873 ж. Тахир әулеті құлағаннан кейін, Самани Әулеті толық дербестікке ұмтылды. 875 ж. Насыр І Самани Мауераннахрды толық бағындырды. 900 ж. оның мұрагері Исмаил Самани (892 ж.) және басқа да Самани Әулеті өкілдері Хорасан әмірі Әмір ибн Лейс Сафари әскерлерін талқандап, Хорасанды, Солт.-шығыс Иранды бағындырды. Мемлекеттің астанасы Бұхар қ., бұдан басқа экон. маңызды орт-тар: Самарқанд, Нишапур, Мерв, Үргеніш, Герат, Балх, Ғазни қ-лары болды. Самани Әулеті билеген тұста Орт. Азияның Хазариямен, Иранмен, бұлғарлармен, Қытай және Русьпен сауда байланыстары дамыды. Қалаларда медреселер, мешіттер, түрлі ғимараттар салынды. Бұхара өзінің ең бай кітапханасымен аты шықты. 997 — 99 ж. Бұхарды түріктердің басып алуына байланысты Мансұр ІІ-нің тұсында Самани Әулеті билік жүргізуді доғарды

Исмаил Ибн Ахмед Самани (849, Ферғана) – Бұхар ханы, Саманилер әулетінің өкілі. 874 жылы ағасы І Насрдың тапсыруымен Бұхара қаланан басып алып, аймақтың билеушісіне айналды. 892 жылы ағасынан кейін таққа отырып, Орта Азиядағы Саманилер әулетін 907 жылға дейін билейді, Исмаил Ибн Ахмед Самани орта билікті күшейту саясатын жүргізген. 11 ғасыр басына дейінгі Самани әулетінің соңғы билеушілері Исмаил ибн Ахмедтен тарайды. Исмаил Ибн Ахмед Самани 893 жылдың көктемінде Аббасилық халиф Мутадидтен инвеститура алады. Осы жылы оның Таразға жорығы басталады. Бұл кезде Тараз өңірі қарлұқтардың билігінде болатын. Қарлұқ ханы Базыр Арслан ханның әкімш. БаласағұнБаласағұнда орналасты да, Таразда оның інісі Оғұлшақ Қадыр хан билік жүргізеді. Қарлұқ қағанаты мен Саманилер әулеті билеген мемлекеттің шекаралары сол тұста Исфиджаб өңірінде түйісті. 840 жылы Исфиджабды Нұх ибн Аса жаулап алып, қала сыртында үлкен қорған салдырған. Исфиджаб Саманилер әулетінің солтүстіктегі бекінісі қызметін атқарды. Араб халифатының мойындауы мен қолдауы Исмаилды ислам дінін түркі тайпалары арасында таратуға мәжбүр еткен. Саманилер билеушісі 893 жылы Таразға аттанады. Деректерде Исмаилдың қанша әскері, Тараз билеушісінің қанша күшті болғаны, ұрыстың қалайша жүргізілгені жөнінде мәліметтер айтылмайды. Исмаил әскері Таразды жаулап алғаннан соң, қала билеушісі Оғұлшақ өзінің резиденциясын Қашғарға көшіреді. В.В. Бартольд ортағасырлық авторлардың мәліметтеріне сүйеніп Тараз үшін шайқаста 10000 адам қаза тауып, 15000 адам тұтқынға алынғанын айтады. Цифрлар әсіре айтылса да, қала үшін ауыр шайқастар болып, екі жақтан да көп санды әскерлер қатысқан деп болжам айтуға болады. Исмаил Тараз қаласындағы басты шіркеуді мешітке айналдырады. Тараз өңірі Исфиджаб аймағының құрамына енгізіледі. Тараз қаласы 10 ғасырда мұсылман саудагерлерінің түріктермен сауда жасайтын және мұсылман әлемінің шекаралық пункті қызметін атқарады.