41. (43) Варварлық корольдықтың п.Б

Варварлар корольдігі жаңа феодалдық мемлекеттердің қалыптасуына негіз болды. Ол мемлекеттердің ішіндегі ең қуаттысы 486 жылы Солтүстік Галлиядақұрылған Франк мемлекеті еді. Оны салий франктерінің меровей руынан шыққан көсемі Хлодвиг басқарды. Хлодвиг барлық франк тайпаларын кол астына біріктіріп, Римнің карамағындағы көрші Галлияның құнарлы жеріне жорыққа аттанды. 486 жылы Суассон қаласының маңында франктер римдіктерді талқандап, Солтүстік Галлияны басып алды. Бұдан соң Хлодвиг вестготтарданГаллияның оңтүстігін де жаулап алды. Сөйтіп Рим империясының осы провинциясының орнына өзінің корольдігін құрды.

Галлияны жаулап алған франктер бұрынғы жер иелерін орындарынан қуған жоқ, бос жатқан жерге ғана қоныстанды. Жаулап алушылардың билігін мойындаған римдік және Галлиялық байлар аз уақыттың ішінде франк ақсүйектерімен араласып, туыстасып кетті. Франк мемлекетінің халқы латын және герман тілдерін араластырып сөйледі. Осы аралас тіл кейін француз тілінің негізін құрады. Жазу саласында тек латын тілі қолданылды. Хлодвигтің тұсында осы тілде франктердің ең алғашқы coт саласындағы заңдары жазылды. Ол «Сали ақиқаты» деп аталды. Ол заңдар бүкіл мемлекет аумағындағы бірыңғай тәртіпті нығайтуға үлес қосты. Франктердің заңы бойынша қылмыстың көпшілігі ақшалай айыппен өтелетін. Адамдар заң алдында тең болмады: адам өлтіргендігі үшін салынатын айып мөлшері кімді, кандай адамды өлтіргендігіне байланысты әр түрлі болды. Франктің өмірі галлдар мен римдіктердің өмірінен кымбат бағаланды. Жауапқа тартылған адамның кінәсі дәлелденбесе, оны «құдай сотына» салатын. Мысалы, жалаңаш қолмен қазанда қайнап тұрған судан сақина алуға мәжбүр етілді. Егер кінә тағылып отырған адамның қолы көп күймесе, ол адамның ақ екендігінің белгісі деп саналды. Сондықтан оған құдай жақ болып отыр деген тұжырым жасалатын.

42. (44) Қытайдағы синьхай рев.

Синьхай революциясы (1911 — 13), Қытайдағы монархиялық билікке қарсы бағытталған. 19 ғасырдың аяғында Қытайдың шетелдіктерге жартылай отар ел болуы Синьхай революциясының шығуына себеп болды. Синьхай революциясын дайындауда Туньмэнхуэй революция ұйымының рөлі зор болды. Көтеріліс Қытайдың ай календары бойынша синьхай айында басталды. 1911 жылы 10 қазанда Хубэй провинциясының әкімшілік орталығы Учан қаласында әскери бөлімдер көтеріліс жасады. 11 қазанда Учанда республикалық басқару енгізіліп, Хубэй провинциясында әскери үкімет құрылды. Шет мемлекеттердің қарсылығын тудырмау мақсатында оларға Цин үкіметі кезінде қол жеткізілген “ерекше құқықтарын” сақтауға кепілдік берілді. 18 қазанда батыс державалары “бейтарап” саясат ұстанатындықтарын жариялады. Хубэйдің ізінше басқа провинцияларда да көтерілістер болып, қарашаның аяғында Оңтүстік, Орталық, Солтүстік Қытайдың 15 провинциясында Цин әулетінің үстемдігі құлатылды. Революция қозғалыс Қытайдың ұлттық аймақтары Сыртқы Моңғолия, Шыңжаң және Тибетті де қамтыды. Цин үкіметі Солтүстік армияның қолбасшысы Юань Шикайға оңтүстікке қарсы соғыс қимылдарын жүргізуді тапсырды. 1911 жылы 29 желтоқсанда провинциялар өкілдерінің жиналысы Сунь Ятсенді Қытай Республикасының уақытша президенті етіп сайлады. 1912 жылы 12 ақпанда Цин әулетінің соңғы императоры Пу И тақтан бас тартып, елді басқаруды Юань Шикайға берді. 14 ақпанда ол революцияшыл оңтүстікпен келісімге келіп, уақытша президент қызметін иеленді. Ятсен президенттіктен бас тартатындығын мәлімдеді. Жаңа үкіметтің құрамы Юань Шикай жақтастарынан белгіленді. Осыны пайдаланған ол өзінің жеке диктатур. тәртібін құруға тырысты. 1912 жылы тамызда жаңа саяси Гоминдан (Ұлттық партия) партиясы құрылды. Осы жылдың аяғында болған сайлауда Гоминдан парламентте көп орынға ие болғанымен олардың билікке араласуына Юань Шикай өкіметі мүмкіндік бермеді. Сунь Ятсен 1905 жылы елдің басқа да ірі ұйымдарын біріктірген Қытайдың жаңару қоғамын құрады. Ол биліктің республикалық формасын орнату, әлемде бейбітшілік орнату, жерге деген құқықтың теңестірілуі және тағы басқа мәселелерді қозғаған бірнеше бөлімнен тұратын бағдарламасы бар ұйым болды. Бұл ұйым "Тунмынхой" деген атақ алды ("Союзная лига")/1/. Ұйымнның ашылу салтанатында Сунь Ятсен өзінің "үш ұлттық принципін" жариялады. Яғни,

1. Национализм принципі.

2. Халық билігі принципі.

3. Халықтың әл-ауқаты принципі.

"Үш ұлттық принцип дегеніміз не? " Үш ұлттық принцип деген - бұл мемлекетті құтқару принципі. Ал принцип дегеніміз не?. Принцип бұл -идея, сенім, күш. Әдетте, қандай да бір мәселені зерттеу барысында идея туындайды, содан кейін идея негізінде сенім туындап, ол кейін күшке айналады, содан соң барып принцип анықталады. Үш ұлттық принципті біз неге мемлекетті құтқаратын принцип деп атаймыз? Өйткені, үш ұлттық принцип Қытайды халықаралық қатынаста теңдікке әкеледі, сонымен қатар әлемде өз орнына сәйкес саяси және экономикалық теңдікке жеткізеді. Сондықтан біз үш ұлттық принципті мемлекетті құтқару принципі дейміз. Осы тұста Қытайдың жағдайы оны құтқаруға дейін нашар ма деген сұрақ туындайды. Егер біз Қытайды құтқару керек десек, біз үш ұлттық принципке сенуіміз керек. Бұл принципке деген ұғым сенім Қытайды құтқара алатын күш тудыруы мүмкін.

„Біз хандықтар өз мемлекетіміз бар тек қана билікті өз қолымызға алғанда ғана айта аламыз, кері жағдайда мемлекет болса да Қытай мемлекеті болмайды: ондай болса ойланайықшы: Біздің мемлекетіміз, біздің билігіміз кімнің қолында?

,,Мин императоры Тайцзу монғолдарды қуып, Қытай мемлекетін жариялағанын еске түсірейікші. Ұлттық революция ол кезде аяқталған, ал елді басқару жүйесі Хань, Тан немесе Сун динялари кезіндегіге ұқсас болды. Үш жүз жылдан кейін қайта шетелдіктердің басқыншылық жасау себебін саяси құрылыстан іздеу керек. Сондықтан да, саяси революция біз үшін өте қажет.

Осы халықтың әл- ауқаты принціпін дүниеге келтірген себептерге келейік.

Сунь Ятсен болашақ Қытай республикасының конституциясын жаңа принцип бойынша жасамақ болды. Яғни, биліктің бес тармағын атап көрсетті:

1 .Атқарушы билік 2. Заң шығару билік

З.Сот билігі 4. экзаменационды

5 .Бақылаушы билік(контрольдық) Сондай-ақ, Сунь Ятсен мемлекттік басқарудың кестесін салып көрсетті: "Нацонализм-ұлттың өмір сүруі мен мемлекеттің алға жылжуының қазына байлығы. Бүгін Қытай бұл байлықты жоғалтып алды менің насихатымның себебі осы мәселені зерттеу және халыққа жеткізу..."

Токиода шығарылған "Минь Бао" газетіндегі "нацонализм" принципін насихаттауға қарсы шықандар былай деді: "Маньчжурларға Мин династиясы билеп тұрған кезден ақ жоғарғы әскери және азаматтық шендер берілген және маньчжурлардың Мин династиясын құлатуын - тек династия ауысуы, биліктің бір династиядан екінші династияға ауысуы- мемлекеттің құлауын

Үш ұлттың принципке негізделіп жасалған саяси бағдарламасы Қытайды құтқарудың бірде-бір жолы болды. Бұл принциптерді ұлттық революцияның жалғасуында басшылық жасауға болды. Ұлттандыру принциптің 2 жағы бар:

Бүкіл Қытайдың ұлттық азат етілуі, Қытай территориясындағы барлық ұлттың теңестірілуі.

Бірінші жағы бойынша ұлттандыру принциптің мақсаты - қытай ұлтын әлемдегі ерікті және тәуелсіз ұлттқа айналдыру Синхай революциясына дейін маньчжур қытайдағы бүкіл ұлттың ішінде билеуші орында тұрды, ол ұлы державаның императоры елді өз шырмауында ұстады. Сондықтан национализм принципі маньчжурдың қорлау саясаты мен империяның қытайды бөлшектеу саясатына бағытталды. 1911 жылы революциядан кейін маньчжур саматымен болған ұлттық қозғалыс барысында, олардың халықта қанауы аяқталды, бірақ, империялық державалар бұрынғысынша қытайды қолдарында рұхтауда, енді мәселе елді бөлшемектеу туралы емес, оны бірігіп басқаруды ойлады. Халық деп адамдардың біріккен немесе ұйымдасқан тобын айтады. Ал, билік дегеніміз-күш, жігер. Күшті мемлекетті Қытайда "лецян"-"ұлы держава" деп атаған. "Халық билігі", "халық" және "билік" сөздерінен құралған, бұл халықтың саяси күшін білдіреді. "Халық билігінің қайнар көзін табуда бізге кезеңдерді анализ жасауымыз қажет; бірінші кезең-бұл адамзаттың жануарлар мен күресу кезеңі, бұл кезде билік болған жоқ, тек күш қолдану болды; екінші кезең-адамның табиғатпен күресу кезеңі, бұл теократия болған кезең; үшінші кезең - адамның адаммен, мемлекеттің мемлекетпен, ұлттың ұлтпен күрескен кезеңі яғни автократио болған кезең; төртінші кезең - халық өз монархтарына қарсы күреске мемлекеттің ішкі күресі кезеңі.