1.(11)Батыс Еуропадағы феодалдық қатынастардың даму жолдары

Феодалдық құрылыстың тағы бір ерекшелігі -феодалдар атақ-лауазымы бойынша бірнеше сатыға бөлінді. Ол бөліну тарихта феодалдық саты деп аталды. Ең жоғарғы баспалдақта басты феодал - королъ тұрды. Ол жоғарғы сот және әскердің қолбасшысы міндеттерін де атқарды. Келесі баспалдақта корольдің бағыныштылары герцогтер мен графтар болды. Герцогтер мен графтардың қол астына жүздеген деревнялар қарады. Олардың билігінде үлкен өскер отряды болды. Графтардан кейінгі баспалдақта олардың бағыныштылары - барондар мен виконттар түрды. Олар жиырма-отыз деревняны басқарып, сол деревнялардан шағын әскер бөлімін жасақтауға мүмкіндік алды. Барондар ұсақ феодалдардың - рыцарълардыц мырзасы еді. Ал рыцарьлар әлі рыцарь атағын ала қоймаған қатардағы жауынгерлердің мырзасы атанды. Мырзалардың бір-біріне сатылы бағыныштылығы әр елде әр түрлі болды. Мысалы, Германияда феодалдық сатының баспалдақтарында тұрғандардың бәрі өздерін төменнен жоғары қарай корольге бағыныштымыз деп есептеді. Ал Францияда «менің бағыныштымның бағыныштысы маған бағынышты емес» деген қағиданы ұстанды. Бірақ барлық елдердегі феодалдық сатыға ортақ тәртіптер де болды. Ол - соғыс бола қалған күнде әр бағыныштының қажетті қару-жарағымен өз мырзасының қол астына барып сапқа тұру міндеті еді. Шаруалар феодалдық сатыға кірмеді. Сатыға тек феодалдар, яғни мырзалар мен бағыныштылар ғана кірді.Шаруалардың міндеті сатыдағы феодалдарды азық-түлік, киім-кешекпен қамтама-сыз ету болды. Сонымен, ІХ-Х ғасырларда Батыс Еуропа елдерінде жер иеленушілер өздерінің меншігіндегі жер мөлшері, тәуелді адамдары мен әскери қызметкерлерінің саны бойынша жікке бөлінді. Сөйтіп феодалдардың белгілі бір дәрежеде бір-біріне бағыныштылық жүйесі құрылды. Феодалдық саты деп аталатын Бұл жүйе феодалдық қатынастарды нығайту мақсатына қызмет етті. Феодалдар өз иеліктеріндегі шаруашылықты басқаратын ұйымдастырушылар болды. Жекелеген аймақтардың, елдердің қуаттылығы шаруалардың күнделікті тіршілігін басқаратын феодалдардың іскерліктеріне, ұйымдастырушылық қабілеттеріне байланысты еді. Халқы алдында беделі күшті, шебер басшы - феодалдардың шаруашылығы өркендеп, дами түсті. Феодалдар, әрине, өздері тікелей егін егіп, мал баққан жоқ. Бірақ шаруалардың жұмысты жақсы істеуін ұйымдастыру, бақылау да оңай емес еді. Феодалдар шаруалардың есебінен байып отырды, бірақ олар арамтамақ болған жоқ. Олар мырзалар мен олардың бағынышты шаруаларының, тіпті бүкіл елдің қамын ойлады. Әрине, феодалдардың арасында қулары мен сұмдары да болды. Бірақ елді, жерді адал, еңбекқор, іскер феодалдар көркейтті. Феодалдар тек шаруашылықты ұйымдастырушы ғана емес, шаруалар феодалдық сатыға кірмеді.

2.(12) 1867-1868 Ж Жапониядағы революция және Сегунаттың құрылуы

Жапонияда,1867-1868 ж болған оқиғалар, оның анализі мен орны елдің дамуында маңыздылардың бірі, тіпті актуалдылық мен маңыздылығы біздің уақытта да сақталған жапон тарихи ғылымында талқыланатын тақырыптың бірі болды. Ол үшін тиімді, нақты түсінікте қызығушылық білдірген жаңа өкіметтің қамқорлығында жұмыс жасаған тарихшылардың дворяндық сопылық мектебі Мэйдзидің оқиғаларының тарихын зерттеу ертеректе басталды. Бұл тарихшылардың тенденциозды концепциясы «осэй фукко»(императорлық билікті қалпына келтіру) қарама қайшылыққа сегунаттық жүйенің «озбырлық» мәні, императорлық биліктің «заңдылығы», оның шығу тегінің көрнектілігі және жапон даму жолының ерекшелігін алға тартқан, Мито және Кокугаку мектебінің дәстүрінен шықты. Бұл концепцияға сай, 1867-1868 ж оқиғалардың мәні билеуші лагерьдің екі тобының күресіне апарылады-сегун мен елде болып жатқан саяси процесс «Мэйдзи исин» (жаңарту, Мэйдзидің қалпына келуі)-ге атауын бнрген императорлық үй, қоғамдық экономикалық өзгерістер бағынушы мағынаға ие ретінде қарастырылды. Мэйдзи тарихын, әсіресе оның қоғамдық экономикалық аспектілерін зерттеу мен сонымен қатар түрлі тарихи бағыттардың буржуазды ғалымдары айналысты- Хондзе Эйдзиро(1888-1973), Цугия Такао (1896ж дүниеге келген) және т.б.

Бірақ Мэйдзидің мәселелерінің маңызды зерттеуі Жапон тарихи ғылымында қоғамдық тарихи процестердің оқиғаларына ғылыми тұрғыдан жақындасу, зерттеудің марксистік лениндік әдістемесімен марксистік мектеп қалыптасты.Мэйдзи мәселелеріне назар жапон капитализмінің табиғатын айқындауды, қоғамның қоғамдық даму деңгейін зерттеуді қажет еткен сол кездегі қоғамдық және жұмыс қозғалыстарының дамуының тәжірибелік тапсырмаларымен анықталды. Жапониядағы генезис мәселелері мен капитализмнің дамуын зерттеу 1932ж мамырынан бастап «жапон капитализмінің даму тарихы бойынша очерктер» жұмысының топтамасын шығара бастаған марксист ғалымдарды біріктірді. Тарихи материалды зерттеуге марксистік әдістемелік жақындаудың бірыңғайлығына қарамастан бұл ғалымдардың арасында(Норо Эйтаро, Хани Горо, Ямада Моритаро, Хаттори Сисо, Хирано Еситаро) жапон капитализмінің генезисі мен Мэйдзидегі оқиғалардың мәніне біркелкі көзқарас болмады. Тарихшылардың бір тобы 1867-1868ж оқиғаларды буржуазды революция деп қарастырса, ал екіншісі абсолюттік тәртіптің құрылу процесі деп қарастырды. Кеңестік историография, Мэйдзи исин сипаты мен мағынасы жайлы, бұл оқиғалардың класстық мәні мен алғышарттары жайлы сауалды объективті және мұқият зерттей отыра, оларды аяқталмаған буржуазды революция деп қарастырады. 1870ж кейінгі дүниежүзілік тарихтың маңызды ақпараттардың мәліметтерін құрастырып, В.И.Ленин «Революционды қозғалыстар» деген бөлімінде былайша белгілеген: «1868-1871: Жапония (революция мен өзгерістер)».

Нақ осы 1867-1868ж революцияның аяқталмаған сипатын, буржуазды өзгерістердің шалағайлығын анықтады.

Кеңестік тарихшылар жапон тарихи және статистикалық материалдардың зерттеулері негізінде Мэйдзи оқиғаларын дайындағандардың басты күші болып апаттылық пен бытыраңқылыққа қарамастан елді антифеодалдық шаруашылық революцияға алып келген шаруа көтерілістері болды.

Мэйдзи өзгерістерінің сипатын анықтау үшін Жапониядағы 1867-1868ж капиталистік өндірістің даму деңгейін анықтау үлкен мәнге ие. Сол себептен, кеңестік тарихи ғылымда маңызды орынға капитализм генезисінің экономикалық және қоғамдық аспектілерін зерттеу ие. Е.М.Жуков, А.Л.Гальперин, Х.Т.Эйдус, П.П.Топех, Д.И.Гольдберг, А.Н.Хейфец, И.Г.Поздняков және т.б жұмыстары «жабық» Токугавтық Жапониядағы капитализмнің дамуын көрсетеді. Феодалды қатынастың консервациясын тудырған, елдің «жабылуы» жақсы рөлге де ие болды: отарлық құл болушылықтан құтылған, шетелдік капиталдың енуіне бөгет жасаған елде ақырын және ұдайы түрде капиталистік тәртіптің өскінінің дамуы жүріп жатты.