1. Өкілдік түсінігі және түрлері

Басқа адамның (өкiлдiк берушiнiң) атынан бiр адамның (өкiлдiң) сенiмхатқа, заңдарға, сот шешiмiне не әкiмшiлiк құжатқа негiзделген өкiлеттiгi күшiмен жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушiнiң азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн тiкелей туғызады, өзгертедi және тоқтатады.

Өкiлеттiк өкiлдiң (бөлшек сауда жүйесiндегi сатушы, кассир және т.б.) әрекет жасаған жағдайынан да көрiнуi мүмкiн.

Өкiл жасаған мәмiле бойынша тiкелей өкiлдiк берушiде құқықтар мен мiндеттер пайда болады.

Өкiл жеке өзiне қатысты да, сонымен бiрге өзi өкiлi болып табылатын басқа адамға қатысты да өкiлдiк берушiнiң атынан мәмiлелер жасай алмайды.

Басқалардың мүдделерi үшiн болса да өз атынан әрекет ететiн адамдар (коммерциялық делдалдар, мұрагерлiк кезiнде өсиеттi орындау тапсырылған адамдар және т.б.), сондай-ақ болашақта жасалуы мүмкiн мәмiлелерге қатысты келiссөз жүргiзуге уәкiлдiк берiлген адамдар өкiлдер болмайды.

Сипаты жөнiнен тек жеке өзi ғана жасауға болатын мәмiленi, сондай-ақ заң құжаттарында көзделген реттердегi басқа да мәмiлелердi өкiл арқылы жасауға жол берiлмейдi.

Түрлері:

Әрекет қабiлеттiгi жоқ азаматтардың атынан мәмiлелердi олардың заңды өкiлдерi - ата-анасы (асырап алушылары) мен қорғаншылары жасайды.

Мәмiле жасауға уәкiлдiк берiлмеген адамның басқа адам атынан немесе өкiлеттiгiн асыра пайдаланып жасаған мәмiлесi өкiлдiк берушi осы мәмiленi кейiннен мақұлдаған ретте ғана ол үшiн азаматтық құқықтар мен мiндеттердi туғызады, өзгертедi және тоқтатады.

Өкiлдiк берушiнiң кейiннен мақұлдауы мәмiленi оның жасалған кезiнен бастап жарамды етедi. 

Кәсiпкерлер шарт жасасқан кезде олардың атынан үнемi және дербес өкiлдiк етушi адам (коммерциялық өкiл) өкiлдiң өкiлеттiгi көрсетiлетiн жазбаша шарт негiзiнде, ал ол көрсетiлмеген жағдайда сенiмхат негiзiнде де әрекет жасайды.

2. Міндеттемені қамтамасыз етудің негізгі тәсілдері

Міндеттемені қамтамасыз ету оны орындатуға бағытталатын, жалпыға бірдей емес, арнайы шаралар болып табылады. Сондықтан ол міндеттемелердің бәріне бірдей емес, тек Заңдарда немесе келісімге отырған жақтардың шарттарында қаралған міндеттемелерге қолданады. Азаматтық кодекстің 292-бабының талаптарына сәйкес, ондай әдістерге: айып төлету, кепіл, борышқордың мүлігін алып қалу, аманат1, кепілдік, кепілпұл және басқа әдістер жатады. 1. Айып төлеу. Борышқор міндеттемесін орындамаған немесе тиісінше орындамаған ретте, атап айтканда, орыңцау мерзімін откізіп алған ретте несие берушіге төлеуге міндетті, Заңдармен немесе шартпен белгіленген ақша сомасы айып төлеу (айыппүл, өсім) деп танылады. Дйып төлеу туралы талап бойышпа несие беруші оған келтіріпген залалдарды дәлелдеуге міцдетті емес (АК-тің 293-бабы). 2. Кепіл. Кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемеге сәйкес несие беруші (кепіл ұстаушы) кепілдің күшіне сүйене отырып, борышқор кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемені орындамаған ретте кепілге салынған мүлік құнынан заң актілерінде белгіленген алымды шығарын алып, осы мүлік тиесілі адамның (кепіл берушінің) басқа несие берушілер алдыңда артықшылықпен қанағаттандырылу құқығына ие болады (АК-тің 299-бабы). Кепіл туралы шарт жазбаша түрде жасалуға тиіс. Егер негізгі міңцеттеме нотариалды куәландыруға жатса, онда кепіл туралы шарт нотариалды куәландырынуы керек. Қозғалмайтын мүлік кепілі туралы шарт нотариалды куәландырылғаңца ғана күшіне енеді. Кепіл туралы шарт тіркелуге жатқан жағдайда, ол тіркеуден өткен сәтінен бастап жасалған деп есептеледі. Міндеттемені орындауды қамтамасыз етудің жаңа әдісі борышқордың мүлкін алып (ұстап) қалу (АК-тің 292-бабы). Оның мәні мынадай: борышқор немесе борышқор айтқан тұлғаға берілуге тиісті затты және сол зат бойынша борышқор міндеттемені мерзімінде орындамаған немесе кідіртудің салдарынан оған басқа да залалдар әкелсе, міндеттеме қашан орындалғанша несие беруші затты өзіңце ұстай түрады (РФ АКнің 359-бабының 1-тармағы). Бұл әдістің өзіне тән бір ерекшелігі несие беруші заттық құқыққа ие бола түрып меншік иесі бола алмайды.