2. Меншік құқығын қорғаудың тәсілдері

Меншік құқығы мен өзге заттық құқықтар субъективтік азаматтық құқықтарға жатқандықтан, олар субъективтік азаматтық құқықтармен бірдей қорғалады, азаматтық құқықтарды қорғаудың азаматтық-құқықтық принциптеріне, қорғаудың шегі мен шекарасын анықтайтын, дербес субъективтік азаматтық құқық ретінде қорғану құқығын жүзеге асыратын ережелерге бағынады. Азаматтық құқықтың тар мағынасында алсақ, меншік құқығын және өзге заттық құқықтарды қорғау дегеніміз- азаматтық заңнамада бекімін тапқан меншік құқықтары мен өзге заттық құқықтарды қорғаудың нақты ерекше шаралары.Қорғаудың заттық –құқықтық тәсілдерінің ерекшелігі мынада: бұл тәсілдер меншік құқығы мен өзге де заттық құқытарды абсолюттік құқық ретінде қорғауға бағытталған, яғни олар нақты шарттық немесе шарттан тыс міндеттемелермен байланысты емес және бұзылған құқықтарды мына жолдармен қалпына келтіруді мақсат тұтады: 1) заңсыз тартып алған заттарды қайтару; 2) бүлінген заттарды жөндеу; 3) затты пайдалануға кедергіні жою. Бұлардың барлығына меншік иесінің немесе өзгедей заттық құқық иесінің белгілі бір затқа иелену, пайдалану және билік ету құқығын қалпына келтіргенде, яғни абсолюттік құқықты қалпына келтіргенде қол жеткізуге болады.Меншік құқығын, қорғаудың заттық –құқықтық тәсілі ретінде тану дегеніміз – меншік иесінің мүлікті қайтару немесе басқа кедергілерді жою туралы, иеліктен айырумен байланысты емес нақты талаптар қойылмаған даулы мүлікке меншік құқығының өзіне тиесілі екендігін басқа адамдардың алында түсіндіру керектігі туралы шарттан тыс талабы.

Меншік иесінің немесе өзге заттық құқық иесінің құқықтарын қорғаудың міндеттемелік-құқықтық тәсілдері әрқилы болып келеді. Әдетте, қорғаудың ұндай тәсілдері меншік иесінің немесе өзге заттық құқық иесінің құқықтарын қорғағанда ғана емес, сонымен қатар, азаматтыр мен заңды тұлғалардың кез келген мүліктін құқықтары мен мүдделерін қорғағанда да қолданылады (мысалы, азаматтық құқытарды қорғаудың меншік иесінің мүлкіне келген шығынды өеуге қатысты тәсілдері; мәмілені, меншік құқығын немесе өзге заттық құқықты тоқтатудың негізі ретінде заңсыз деп тану және т.б.)

3. Терроризм үшін қылмыстық жауаптылық

Терроризм – қазiргi дәуiрдегi ең қауiптi қылмыс түрi болып табылады. Мұндай қылмыстар көп жағдайларда ұлттық шектен шығып халықаралық сипат алуда. Террорлық әрекеттер әр түрлi болуы мүмкiн, бiрақ оның бәрiн бiрiктiрген екi түрлi элемент бар. Оның бiрiншiсi терроризм – мемлекеттiк өкiмет билiгiн күйретуге бағытталған; екiншiсi – терроризмдi жүзеге асыру арқылы яғни террористердiң ұйымдасқан, қатыгездiк әрекеттерi арқылы тұрғындарға үрей, қорқыныш, қорғансыздық сезiмiн туғызу болып табылады. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiнiң 233-бабы бойынша: «Теорроризм, жарылыс жасау, өрт қою немесе адамдардың қаза болуы, елеулi мүлiктiк зиян келтiру не қоғамға қауiптi өзге де зардаптардың туындау қаупiн төндiретiн өзге де iс-әрекеттер жасау, егер осы iс-әрекеттер қоғамдық қауiп-сiздiктi бұзу, халықты үрейлендiру не Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының, шет мемлекеттiң немесе халықаралық ұйымның шешiм қабылдауына ықпал ету мақсатында жасалса, сондай-ақ аталған iс-әрекеттердi дәл сол мақсатқа жасаймын деп қорқыту» болып табылады.

Қылмыстың тiкелей объектiсi – қоғамдық қауiпсiздiгi қамтамасыз ететiн, реттейтiн қоғамдық қатынастар. Азаматтардың өмiрi, денсаулығы, меншiгi, мүлiктiк немесе сезiм мүдделерi осы қылмыстың қосымша тiкелей объектiсi болады.

Қылмыстық кодекстiң 233-бабында көрсетiлген қылмыс объективтiк жағынан: 1) адамдардың қаза болуы, елеулi мүлiктiк зиян келтiру не қоғамға қауiптi басқа зардаптардың болу қаупiн төндiретiн жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге iс-әрекеттер жасау; 2) аталған iс-әрекеттердi жасаймын деп қорқыту арқылы сипатталған. Жарылыс жасау, өрт қоюдан басқа өзге де iс-әрекеттерге көлiктердiң апатқа ұшырауын, күйреуiн, ғимараттардың, мәдени және дiни құрылыстардың қиратылуын сондай-ақ радиоактивтi, химиялық, бактериологиялық немесе басқадай-ақ радиоактивтi, химиялық, бактериологиялық немесе басқадай жолмен уландыруды тарату, қоймаларға, тұрғын-жайларға, құрылыстарға, алаңдарға су жiберiп, толтыру сияқтылар жатады.

Терроризмнiң объективтiк жағынан ерекшелiк белгiсi – осы баптың диспозициясында көрсетiлген (қылмыс зардаптардың нақты орын алуы емес) зардаптардың болу қаупiнiң тудырылуы жеткiлiктi болып табылады. Яғни өрт қою, жарылыс жасау немесе өзге де әрекеттердi жүзеге асыру арқылы iс-әрекет iстелгенi-мен, заңда көрсетiлген зардап орын алмаса да, қылмыс аяқталған деп табылады, өйткенi мұндай әрекет адамдардың қаза болуы, елеулi мүлiктiк зиян келтiру не қоғам үшiн қауiптi басқа зардаптардың болу қаупiн тiкелей төндiрiп тұр. Осыған байланысты қылмыс құрамы формальдық болып табылады. Субъективтiк жағынан терроризм тек қана тiкелей қасақаналықпен жасалады. Кiнәлi адам заңда көрсетiлген әрекеттердi iстеу арқылы зардаптардың болу қаупiн туғызғанын немесе соны жасаймын деп қорқытудың қоғамға қауiптiлiгiн сезедi және соны жүзеге асыруды тiлейдi.

Қылмыстың субъективтiк жағының қажеттi белгiсiне заң – қоғамдық қауiпсiздiктi бұзу, халықты қорқыту не мемлекеттiк органдардың шет мемлекеттiң немесе халықаралық ұйымның шешiм қабылдауына ықпал ету арнаулы мақсатын қосып көрсеткен.

Қылмыстың субъектiсi – 14-ке толған, есi дұрыс кез келген адам.

Қылмыстық кодекстiң 233-бабының ескертуiнде: 1. Терроризм актiсiн дайындауға қатысқан адам, егер ол мемлекеттiк органдар-ға дер кезiнде ескертуiмен немесе өзге тәсiлмен терроризм актсiн болғызбауға септiгiн тигiзсе және оның iс-әрекетiнде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады.

2. Осы Кодекстiң 162, 163, 167, 171, 233, 233-1, 233-2, 233-3, 234, 238, 239 баптарында көзделген қылмыстар террористiк қылмыстар дей танылады», – делiнген.

Жарылыс жасау, өрт қою немесе өзге де iс-әрекеттердi iстегенге дейiн тиiстi органдарға хабарлап, көрсетiлген зардаптардың қаупiн болғызбауды тыятын, сөйтiп мемлекеттiк өкiмет органдарына терроризм актiсi бойынша төнген қауiптi тойтаруға нақты мүмкiндiк алуға мүмкiндiк беретiн әрекеттердi iстегендердi мемлекеттiк органдарға дер кезiнде ескерту жасаған адам деп бiлемiз. Басқа жолмен терроризм актiсiнiң жүзеге асырылуын болдырмауға жәрдемдесуге адамның өзiнiң жарылысты, өрттi, қылмыскерлердiң қару-жарақты, не мүлiктi өз бетiмен басып алуын тойтаратын әрекеттерi жатады.

Осыларды iстеген адамның iс-әрекетiнде өзге қылмыс құрамы (мысалы қаруды, жарылғыш заттарды, жарылғыш құрылымдарды заңсыз сақтау, өткiзу, алу, оларды ұрлау т.б.) болмаса, ол терроризм үшiн қылмыстық жауаптылықтан босатылады.