52 Өлшеу құралдарының (өлшегіш прибор) метрологиялық сипаттамалары

Метрологиялық сипаттамалары: кернеу диапазоны, аспаптың сезімталдығы, аспап бөлігінің құны, аспаптың қателігі, класс дәлдігі.1.Кернеу диапазоны-бұл өлшенетін кернеулердің шектелген мәндері.Осы аралықта аспаптың өзгермелілігі нормировкаланған.Электр өлшегіш аспаптың өлшенетін шамаға сезімталдығы деп көрсеткіштің сызықты немесе бұрышты ауытқуының ( L) осы ауытқуды тудырған, өлшенетін шаманың өзгерісіне ( X) қатынасын айтады.Сезімталдықтың өлшем бірлігі өлшенетін шамаға байланысты болады. Мысалы аспаптың токқа. Кернеуге сезімталдығы және т.б.Сезімталдыққа кері шама C=, аспап бөлігінің құны деп аталады. Бұл көрсеткішті бір бөлікке ауытқуға мәжбүр ететін электрлік шаманың мәнін анықтайды. Жалпы жағдайда бөлік құны ретінде көршілес жатқан бөліктер мәндерінің айырымын алуға болады. Бөлік құны аспаптың төменгі және жоғарғы өлшеу шектеріне және шкаланың бөлік сандарына тәуелді болады. Мысалы сурет1,11 тұрақты тоқты 0-ден 300мА дейін өлшей алатын аспаптың шкаласы көрсетілген. Бұл шкала 60 бөлікке бөлінген. Осы аспаптың бір бөлігінің құны 300/60=5мА бөлік, ал сезімталдығы 60/300=0,2 бөлік мА. Көп шекті аспаптар үшін бөлік дара анықталады.2. Өлшегіш аспаптардың қателігін анықтау.Өлшенетін шаманың нақтылы мәні ретінде үлгілі аспаптың көмегімен өлшенген шама алынады. Аспаптың көрсететін мәні L және осы өлшенетін шаманың нақтылы мәні L айырымы абсолютті қателік деп аталады.

L=L-L /1.2/

Жалпы өлшеу дәлдігі процентпен алынған салыстырмалы қатемен сипатталады. Бұл қате абсолютті қатенің өлшенетін шаманың нақты мәніне қатынасымен анықталады.

E=100% /1.3/

Көп жағдайларда электр өлшегіш аспаптардың дәлдіктерін сипаттау үшін келтірілген қатені қолданады. Келтірілген қате деп абсолютті қатенің өлшенетін шаманың мәніне қатынасын айтады, яғни аспап шкаласы арқылы өлшене алынатын ең үлкен мәніне.

E=100% /1.4/

Екі жақты шкаласы бар нөлі ортасында аспаптың келтірілген қатесі деп абсолютті қатенің жоғарғы және төменгі өлшеу шектерінің қосындысына қатынасын айтады. Келтірілген қатені енгізуіміздің себебі абсолютті қате бүкіл аспап шкаласы бойында тұрақты болғанмен, салыстырмалы қатенің:өлшенетін шаманың мәнінің кемуіне байланысты тұрақты болмай, керісінше өсуінде. Электр өлшегіш аспаптар өлшеу дәлдіктерінің дәрежесіне байланысты ГОСТ бойынша 8 қласқка бөлінеді: 0,05;0,1;0,2;0,5;1,5;2,5;4,0. Дәлдік класын көрсеткіш , келтірілген қатені процентпен анықтайды. Абсолют қате /1.4/ формуласынан анықталады.

/1.5/

Мұндағы L-өлшенетін шаманың максималды мәні, мұны берілген аспаптың қөмегімен өлшеуге болады.

Мысалы, класы 1;6 шкаласы 300мА миллиамперметр шкаланың кез-келген жерінде келесі абсолют қатені береді.

+300=+4.5 mA

Кластары 0,05; 0,1; 02;0,5 аспаптар дәлдігі жоғары лабораториялық өлшемдер үшін қолданылады.

58