28.Си Халықаралық бірліктер жүйесі, оның кезінде ссСр-ға кіргізілу тарихи этаптары

1956 жылы қазанда Халықаралық салмақ пен өлшем комитетінде Халықаралық бірліктер жүйесіне арналған алғашқы ашылуы болды. Бірақ, физикалық бірліктердің унификациясы негізінде КСРО да 1955 ж Халықаралық бірліктер жүйесі құрылды.Стандарт және өлшеу құралдары бойынша комитет КСРО Министрлер кеңесінің шешімімен физикалық бірліктердің өлшемдеріне арналған стандартты бекітті (1955 ж механикалық бірліктерге, 1956 ж электрлік,жарықтық және магниттік бірліктерге, 1957 ж жылулық бірліктерге , 1958 ж акустикалық бірліктерге).

Бірліктердің Халықаралық жүйесі 1961 жылдан бастап КСРО да енгізілді. Ғылым саласында, техникада, халық шаруашылығында және білім саласында да қолданыла бастады.1964 ж физикалық өлшемдердің бірліктеріне арналған Мемлекеттік стандарт жасала бастады,қабылданғанды ГОСТ9867-61 ге ауыстыру және өлшеудің әр саласындағы бірліктерге 7 мемлекеттік стандарт қабылданды. Бұл стандарттың негізіне Халықаралық бірліктер жүйесі алынды.

29 Халықаралық, мемлекетаралық және ұлттық эталондар

Эталон — деп бұл басқа өлшем құралдарына мөлшерді беру мақсатымен шама бірліктерін сақтау жəне жаңғыртуға арналған жоғары дəлдікті өлшем. Эталоннан шама бірліктер дəрежелік эталонға беріледі, ал одан жұмыс өлшеу құралдарына беріледі. Эталондары бастапқы, екінші және жұмыс деп топтастырлады.

Бастапқы эталон — деп бұл берілген өлшем аумағында қазіргі жағдайдағы ғылыми-техникалық жетістіктерін қолданып физикалық шама бірлігін жоғары дəлдікте беретін эталон. Бастапқы эталон ұлттық (мемлекеттік) және халықаралықболу мүмкін.

Ұлттық эталонды елдін метрология бойынша ұлттық ұйымдарында бастапқы өлшеу құрал ретінде бекітеді. Ресейде ұлттық (мемлекеттік) эталондарды РФ Мемлекеттік стандарты бекітеді.

Халықаралық эталондарды Халықаралық өлшем жəне салмақ бюросында (ХӨСБ) сақталады жəне қарастырады.

ХӨСБ əрекетінің маңызды міндеті халықаралық эталондары мен əртүрлі елдердің ірі метрологиялық зертханаларында ұлттық эталондарын жүйелік халықаралық сəйкестендіру, сондай-ақ бір-бірімен сəйкестендіру. Ол халықаралық экономикалық байланыстардың шарттардың бірі ретінде өлшемнің дұрыстығын, дəлділігін жəне бірлігін қамтамасыз етуге қажет. Сəйкестендіруге СИ жүйесінің негізгі шамалармен қоса, сондай-ақ туынды шамалардың эталондары да жатады. Сəйкестендірудің белгілі кезеңдері белгіленген. Мысалы, метр жəне килограмның эталондарын сəйкестендіру əр 25 жыл сайын, ал электр жəне жарық эталондарын – үш жылда бір рет.

Физикалық шамалардың халықаралық бірлік эталондары Халықаралық шама

жəне салмақ бюросында (ХСШБ) сақталады.

Халықаралық заттық шама-эталондарына килограмның прототипі платиндік-иридиялық кір тасы кіреді. Бірақ сондай заттық эталондары бұзылу жəне уақытқа сай өзгеру мүмкін. Сондықтан метрологтар таза заттардың қасиеттерін немесе табиғидене жəне құбылыстарын қолданып, физикалық шамаларының бірлігін жаңғырту əдістерін табуға əрдайым ұмтылады. Эталондарды сақтауы күрделі метрологиялық кешенді жұмыстар болып табылады.

Бір жағынан, эталонның сақталуын жоғары деңгейде қамтамасыз ету, екіншіден –эталоннан бірліктер шамасы жан-жақтағы аумақтарда қолдану үшін қажетті дəлдігімен берілуі тиісті.

Мемлекеттік эталондары Мемлекеттік стандарт комитетімен бекітіледі жəне мемлекеттік эталондардың орталығы немесе бас орталығы болатын елдің метрологиялық институттарында сақталады. Халықаралық СИ жүйе бірлігінің негізгі бірліктерін жаңғыртуы мемлекеттік эталондардың көмегімен, яғни орталықтандырылған тəртіппен іске асырылады. Қосымша жəне туынды бірліктерді жаңғыртуы технико-экономикалық мақсатқа лайықты екі əдістің біреуі мен іске асырылады:

1) орталықтандырылған – бүкіл ел үшін бірдей мемлекеттік эталонның көмегімен;

2) децентрализацияланған – метрологиялық қызметтерінде үлгілі аспаптардың көмегімен орындалатын, жанама өлшеу арқылы.