24 . Қазақстанның эталондық базасы Эталондар-бірліктің размерін өлшеу құралдарына беру мақсатында оны сақтап және қайта жаңғырта алатын өлшеу құралдары.

ҚР эталондық базасы елдегі өлшеу бірлігін қамтамасыз етудің маңызды элементіне жатады.Республика эталон базасы 2003жылы 20 мемлекеттік эталондардан тұрады, олардың ішінде:

Масса эталоны КГЭ (1кг);

Масса эталоны ГЭ-0,1-1110 (0-ден 500-ге дейін);

Ұзындық бірлік эталоны (0,1-ден 100 мм-ге дейін);

Түзу сызықтық және жазықтықтан ауытқуының өлшеу саласындағы ұзындықтың бірлік эталоны;

Қысымдық бірлік эталоны (0,04-ден 0.6МПа; 0,1-ден 6МПа-ға дейін; 1-ден 60МПа-ға дейін; 100-ден 4*10³Па-дейін);

Электрлік сыйымдылықтың бірлік эталоны ММЕ-4 ( 0,1пФ-10пФ);

рН бірлік эталоны (1,68-9,18);

Меншікті электроөткізгіштік эталондар жинағы (10,0-0,01 см/м);

Айнымалы ток кернеуінің бірлік эталоны (0,6-300В);

Температура бірлігінің төрт эталоны (77-273,15К); (273,15-3К); (273,15-1357К); (273,15-2074К);

Дүмпулі қозғалыстағы үдетуді өлшеу құралының эталондары (50-500м/с² кв.);

Уақыт және жиілік эталоны;

Одан басқа біздің елде 1 разрядты 518 жұмысшы эталон, 2разрядты 710 жұмысшы эталон және 3разрядты 879 жұмысшы эталон бар.Өлшеу жүйесіндегі физикалық шамалардың негізгі бірліктері келесі қателіктерден аспайтындай жаңғыртылады:

Ұзындық бірлігі (м)-1*10

Масса бірлігі (кг)

Уақыт бірлігі (с)

Электроток күш бірлігі (А)

Термодинамикалық температура бірлігі (К)

Жарық күш бірлігі (Кд)

Шамадан артық қысым бірілгі

Шама бірлік эталондары мөлшерлерді беруге байланысты жұмыстарда қолданылады. Мемлекеттік эталондар осы жұмыстарды өткізудің бекітілген ережелеріне сәйкес сақталынады, зерттелінеді және олар мемлекет тексеруіне сәйкес болады.

25 Си жүйесінің бірліктері және олардың анықтамалары.

Си Халықаралық бірліктер жүйесіне 7 негізгі және 2 қосымша бірлік енеді. Қосымша 2 бірлік – жазық және денелік бұрыштардың бірліктері – радиан және стерадиан. Бұл бірліктердің қосымша аталу себебі оларды негізгі бірліктер қатарына жатқызуға болмайды, себебі бұрышпен қозғалуды сипаттайтын шамалардың өлшемділіктерін сипаттауда қиындықтар туындайды. Сонымен оларды туынды бірліктер қатарына жатқызуға да болмайды, себебі, негізгі бірліктерден құралмайды. Жазық бұрыштың өлшем бірлігі - радиан (рад), доғасының ұзындығы радиуске тең екі радиустың арасындағы бұрышқа тең шама.Денелік бұрыштың бірлігі - стерадиан (ср) - төбесі сфераның центрінде орналасқан, сфера бетінде ауданы қабырғасы сфера радиусына тең квадраттың ауданына тең аудан кесетін денелік бұрышқа тең шама. Халықаралық жүйенің қосымша бірліктері бұрыштық жылдамдық, бұрыштық үдеу секілді шамаларды сипаттауда қолданылады. Радиан мен стерадиан теориялық есептерде кеңінен қолданылғанымен тәжірибеде сирек кездеседі. Мысалы, стерадиан көбінесе жарық техникасында ғана қолданылады.

26 . Физикалық шамалар арасындағы байланыс теңдеуі.

Негізгі физ. шамалар-фундаменталды қасиетіне байланысты еркін және тәуелсіз таңдап алынады.

Туынды физ. шамалар- негізгі шамалардың көмегімен теңдеулер арқылы анықталады.

Физ. шамалар арасындағы байланыс теңдеуі деп- физ. шамалар әріптік символмен берілген теңдеуді айтады,

1)Пропорционалдық коэф. 1-ге тең шамалар:F=ma N=A/t

2)Пропорционалдық коэффицент қандай да бір мөлшерсіз, өлшемсіз сан.

3)Шамалардың арасында коэффцент бар, олардың өлшем бірлігі бар.Негізгі физикалық шаманың бірлігі берілген жүйенің негізгі бірлігі болып табылады. “Физикалық шамалар бірліктері МӨЖ” МЕСТ 8.417-81 ӨЖ бірліктерінің жүйесі пайдаланылады, онда 7 негізгі және 2 қосымша бірліктер қабылданған.

Туынды бірлік – теңдеуді негізгі бірліктермен байланыстыратын, осы теңдеумен құрылған бірліктер жүйесінің туынды физикалық шамасының бірлігі.