5.Жергілікті өзін-өзі басқарудың түсінігін беріп, оның белгілерін ашыңыздар.

ЖӨӨБ түсінігін әр кезеңде әр түрлі анықтаған. Францияда ЖӨӨБ термині жоқ, ол онда орталықсыздандыру немесе муниципалдық билік түсініктерімен ауысқан.

Еуропалық Хартиясының үшінші бабына сәйкес ЖӨӨБ бұл ЖӨӨБ органдарының жария істердің көпшілік бөлігін регламенттеу және заң шегінде өз жауаптылығында және жергілікті тұрғын халықтың мүддесінде оны басқару құқығы және шынайы мүмкіндігі.

«Об общ.прин.орг.мест.самоу.в РФ» 2003жылғы заңның бірінші статьясының алғашқы редакциясында ЖӨӨБ былай анықталды: ЖӨӨБ РФның Конституциясымен, Федерациялық заңымен белгіленген жағдайда РФның Субъектісінің заңдарымен белгіленген шекте тұрғын халықтың дербес және өз жауаптылығында тікелей немесе ЖӨӨБ органдары арқылы жергілікті мемлекеттік басқару мәселелерін тұрғын халықтың мүддесінде, тарихи және өзге жергілікті дәстүрлерді ескере отырып шешуін қамтамасыз ететін, халықтың өз билігін жүзеге асыру нысаны.

ҚРның Жергілікті мем.басқару және өзін өзі басқару заңы бойынша ЖӨӨБ ерекше белгілері:

1. ЗАҢМЕН белгіленген шекте жүзеге асады

2. Тұрғын халықтың дербес, өз жауаптылығында жүзеге асады

3. Тұрғын халықтың тікелей немесе ЖӨӨБ органдары арқылы жүзеге асады

4. Тұрғын халықтың мүддесінде, тұрғын халық үшін жүзеге асады.

5. Тарихи және өзге де жергілікті дәстүрлерді ескере отырып жергілікті мемлекеттік басқару мәселелерін шешуді білдіреді

6. Жергілікті мемлекеттік басқаруға байланысты мәселелерді шешуді білдіреді

7. Дербес ресурстарды басқаруды-жергілікті бюджет және муниципалдық меншік түріндегі жергілікті істерді шешу үшін басқару субъектісі мен объектісіне сәйкес келеді

8. Мүдделері бойынша адамдардың бірлескен қызметі үшін бірігуі

9. Жергілікті жәні қоғамдық маңызы бар мәселелерді шешуге азаматтардың қатысуы.

РФ Конституциясының үшінші статьясына сәйкес халық билікті тікелей, сондай ақ мемлекеттік басқару органдары және ЖӨӨБ органдары арқылы жүзеге асырады.

ЖӨӨБ бұл әлеуметтік басқарудың бір түрі. Әлеуметтік басқару мемлекеттік басқару және өзін өзі басқару деп бөлінеді. Өзін өзі басқаруда басқарудың субъектісі мен объектісі сәййкес келеді яғни бір болып табылады.(өзін өзі ұйымдастыру, өзін өзі реттеу, өзін өзі бақылау)

ЖӨӨБ Конституциялық құрылыстың бір негізі билікті ұйымдастырудың жетекші бір қағидасы ол биліктің бөлінісі қағидасымен бірге басқару жүйесін анықтайды.

1995 жылғы Конституция 1993 жылғы Конституцияға қарағанда 89 бабын жергілікті өзін-өзі басқаруға арнаған. Бірінші рет Конституцияда жергілікті өзін-өзі басқару туралы норма көрініс тапты. Олардың өз өкілеттіктері шегінде дербестігіне кепілдік беріледі. Осылайша жергілікті басқару және өзін-өзі басқару жүйесін қалыптастыру мен дамыту үшін алғышарттар түзілді. ҚР Конституциясы Қазақстан Республикасында жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын халықтың өзі шешуін қамтамасыз ететін жергілікті өзін-өзі басқару танылатынын бекітті (89 бап., 1 т.). Осы түсінікті нақтылау үшін ҚР Конституциясының түсіндірме сөздігі жергілікті өзін-өзі басқаруды былай анықтайды: “жергілікті өзін-өзі басқару – 1995 жылғы Конституцияда тұрғын халықтың жергілікті мәні бар мәселелерін дербес шешетін демократиялық институт”.

Конституцияның 89 бабы біздің республикамыздағы жергілікті өзін-өзі басқарудың бір ғана құқықтық негізі болып табылады.

Жергілікті өзін-өзі басқарудың түсінігін анықтауда оның мазмұнына кіретін элементтерді анықтау негізгі болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мазмұнына кіретін элементтер:

1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың негізін мыналар құрайды: адам, өндіріс және оны жасау жөніндегі еркін қызмет;

2. мүдделері бойынша адамдардың бірлескен қызмет үшін бірігуі;

3. муниципалдық, қауымдық меншік немесе енбек ұжымдарының меншігі;

4. негізінен өз кірістерінен, өз қаржы көздерінен және ішінара мемлекеттік дотациядан құралатын жеткілікті қаржылық база;

5. жергілікті өзін-өзі басқару органдарын құру оның қызметін ұйымдастыруда азаматтар мен мемлекеттік органдардың бірлескен қызметі;

6. жергілікт іжәне қоғамдық маңызы бар мәселеерді шешуге азаматтардың қатысуы;

7. жергілікті өзөін-өзі басқарудың мемлекет пен қоғамды басқарудың біртұтас жүйесіне кіруі;

8. жергілікті өзін-өзі басқарудың мемлекетпен өзарабайланысы;

9. жергілікті өзін-өзі басқарудың функцияларымен өкіленттіктері;

10. өзін-өзі басқарудың заң актілері мен заңға тәуелді актілер негізінде әрекет етуі;

11. жергілікті өзін-өзі басқарудың қоғам мен мемлекетке тәуелділігі.

Жергілікті өзін-өзі басқару экономикалық, аумақтық және демографиялық факторларды үйлестіру негізінде қалыптасуы тиіс.

Жергілікті өзін-өзі басқарудың егемен Қазақстанның заңнамасында реттелуі мәселесіне келсек, 1993 жылғы ҚР Конституциясында жергілікті өзін-өзі басқару туралы ештеңе де айтылған жоқ. 90 бабының 2 тармағында “жергілікті маңызы бар мәселелерді шешу жергілікті өкілді және атқарушы органдармен жүзеге асырылады” деп бекітілді. 1993 жылғы 10 желтоқсандағы “ҚР жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы” заңда “жергілікті өзін-өзі басқару” термині тіпті еске алынған да жоқ. Тек тиісті аумақтың тұрғын халқының мүдделеріне қатысты аса маңызды мәселелерді қарау үшін поселке, ауыл(село), ауылдық (селолықө) округтің 18 жасқа толған азаматтарынан тұратын азаматтардың өкілдерінің жиналысын өткізу мүмкіндігі ғана бекітілді және жиналыстың құзыреті реттелді.

1995 жылғы Конституция 1993 жыфлғы Конституцияға қарағанда 89 бабын жергілікрті өзін-өзі басқаруға арнаған. Бірінші рет Конституцияда жергілікті өзін-өзі басқару туралы норма көрініс тапты. Олардың өз өкілеттіктері шегінде дербестігіне кепілдік беріледі. Осылайша жергілікті басқару және өзін-өзі басқару жүйесін қалыптастыру мен дамыту үшін алғышарттар түзілді. ҚР Конституциясы Қазақстан Республикасында жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын халықтың өзі шешуін қамтамасыз ететін жергілікті өзін-өзі басқару танылатынын бекітті (89 бап., 1 т.). Осы түсіәнікті нақтылау үшін ҚР Конституциясының түсіндірме сөздігі жергілікті өзін-өзі басқаруды былай анықтайды: “жергілікті өзін-өзі басқару – 1995 жылғы Конституцияда тұрғын халықтың жергілікті мәні бар мәселелерін дербес шешетін демократиялық институт”.

Конституцияның 89 бабы біздің республикамыздағы жергілікті өзін-өзі басқарудың бір ғана құқықтық негізі болып табылады. ететін азаматтардың ұйымы мен қызметінің жүйесі.