5. Аудандастыру негізінде табиғат жағдайы мен адам қарым қатынасына салыстырмалы талдау жасандар

Геодемография. Шағын географиялық ауданда халықтың өмір сүруі мен олардың өзара ұқсас, басқа аудандарда тұратындардан айырмашлық жасайтын, демографиялық сипаттамалардың өзара байланыстарын зерттейтін ғылымды геодемография деп атайды. Геодемография АҚШ-та X X ғасырдың 70 – жылдарында пайда болды, ол кезде елдің Әскери – теңіз флоты әскерге қабылданатындарға қатысты мәселеге тап болады. Сол себепті АҚШ Халық санағының материалдарын пайдалана отырып, скери – теңіз флоты қай штаттарда, қалалар мен аудандарда әскер жасындағы жас жігіттердің көбірек шоғырланғанын анықтады.

Ұлыбританияда геодемография 1979 жылы халық санағы деректеріне негіздеоген геодемографиялық ACORN жүйесі пайда болғаннан кейін дами бастады. Бұл жүйеге бір ауданда тұратын адамдар мекен ортасы мен орны ортақ болғандықтан ұқсас міңез – құлық, сатып алу қабілеті, өмір салтына ие болды деген жорамалға негізділеді. Осы арқылы өндіруші компаниялар мен қызмет көрсетуші кәсіпорындар ұқсас аймақтарда тұратын тұтынушыларға қарап, бағдар алуға мүмкіндік алды. Бастапқыда бөлшек саудада осы әдісті қолдану жақсы нәтижелерге алып келді.

6. Негізгі демографиялық көрсеткіштер және халықтың құрылымы ұғымдарына тоқталып өтіңдер

Жер шары халқы алғашында өте баяу өскен. Мұны адамның табиғат апаттарына тәуелділігімен , жиі болған соғыстармен және жұқпалы аурулардың кең таралуымен түсіндіруге болады. Мысалы, XIV ғасырда Еуропаны жайлаған оба дертінен халықтың шамамен 20%-ға жуығы қырылған. Өндірістің жетілуі, адамдардың тұрмыс жағдайының жақсаруы және медицинаның алға басуы нәтижесінде дүниежүзі халқы жылдам қарқынмен өсе бастады. Әсіресе XX ғасырда халық санының айрықша жылдам артуы байқалды. Мысалы, 1930 жылы Жер шары халқы 2 млрд адам болса, 1962 жылы — 3 млрд, 1976 жылы — 4 млрд, 1987 жылы — 5 млрд, ал 1999 жылы 6 млрд адамға жетті. Халық санының мұндай күрт өсуі демографиялық жарылыс деп аталады. Бұл құбылысты адамның өмір жасының ұзаруы, сәбилер өлімінің азаюы жағдайында туу көрсеткішінің өзгеріссіз қалуымен түсіндіруге болады. Дегенмен 1980 жылдардың ортасына қарай халық санының өсуі баяулай бастады. Бұл туу көрсеткішінің күрт кемуімен байланысты болды. Дамыған елдердің көпшілігінде халық санының өсуі тұрақтанып, кейбір елдерде табиғи өсу мүлде тоқтады. Дүниежүзіндегі халық саны көп елдер. Дүниежүзі аймақтарындағы, жеке елдердегі демографиялық жағдайды сипаттау үшін абсолюттік және салыстырмалы демографиялық көрсеткіштер пайдаланылады. Абсолютті көрсеткіштер қатарына табиғи өсу (туу мен өлудің арақатынасы) мен механикалық өсу (иммигранттар мен эмигранттар саны арасындағы айырма) жатады. Туу мен өлім көрсеткіштері әлеуметтік-экономикалық жағдайларға, мемлекеттің демографиялық саясатына тікелей байланысты болса, халықтың көшіп-қонуына экономикалық және саяси алғышарттар, экологиялық ахуал себепші болады. Туу мен иммиграция көрсеткішінің жоғарылауы халық санын арттырса, өлім мен эмиграция халық санын кемітеді.

Халықтық миграция – халықтардың бір жерден екінші жерге шекара асып көшуі миграция деп аталады.

Миграция сальдосы – осы кезеңдегі аймаққа келушілердің саны мен одан кеткендер саны.

Елдің экономикалық-әлеуметтік дамуында халықтың саны ғана емес, құрамы мен құрылымының да маңызы зор. «Құрам» мен «құрылым» түсініктері бір-біріне жақын, оларды көбінесе синоним ретінде қарастырады. Дегенмен, олардың арасында айырмашылықтар да бар. Көп жағдайда құрам - құрамдас бөліктердің жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Құрылым - цифрлармен берілетін салыстырмалы шамалар. Халықтар географиясы қоғамдық ұдайы өндіріс және қоршаған ортамен өзара әрекеттесу процесінде қарастырылатын халықтардың санын, құрамын және орналасуын оқып зерттейді. География халықтың жыныстық және жас ерекшелігін, әлеуметтік жағдайын, кәсіби деңгейін, этникалық құрамын және діни көзқарастарын зерттейді. Бұл құрылымдар халықтың табиғи қозғалысына, еңбек әлуетіне, жұмыс күшінің саны мен сапасына жұмыспен қамтылуына әсер етеді. Өз кезегінде бұл көрсеткіштер экономиканың дамуына ыкпал етеді. Сонымен катар халықтардың құрылымы - негізгі индикатор іспеттес. Оған қарай отырып, дамудын, қандай деңгейде екендігін анықтауға болады (демографиялық, экономикалық, әлеуметтік)