10.Қытайды монғолдардың жаулап алуының негізгі кезеңдерін көрсетіңіз.

1211 жылы Солтүстік Қытайға оның байлығына қызыққан монғол əскерлері басып кірді. Чжурчжендер келісімге келуге шақырды. Жақсы қоршалған қалалар қамалын бұзуды меңгермеген Шыңғыс хан əскері біраз қиыншылықтарға ұшырады. Сол себепті монғолдар келісімге көнді. Бірақ көп ұзамай 1215 жылы олар уəдесін бұзып,Пекинді басып алды. Қытай халқы екіге бөлінді, бір тобы чжурчжендер жағында монғолдарға қарсы соғысса, екінші тобы монғолдар жағында чжурчжендер əулетіне қарсы соғысты. Оңтүстіктегі Сун сарайы монғолдар жағына шығып, 1224 жылдан бастап /Цзинь императорына/ қазынаға салық төлеуін тоқтатты. 1226 жылға қарай монғолдар Қытайдың көпшілік бөлігін жаулап алды. 1227 жылы Батыс СЯ патшалығын басып алды. Хэнаньдағы Кайфын т.б. қалалар ерлікпен шайқасты. Бірақ монғолдардың күші басым болды. 1234 жылы монғолдар Солтүстік Қытайды жаулап алуды аяқтады. Шыңғыс хан мен оның балалары Қытайдағы мемлекетті басқару əдісімен, түрімен жете танысып, оларды қабылдады. 1258 жылы Хулагу Монғолиядан Месопотамияға жетіп, Бағдадты алғанда, Құбылай /1215—1294/ Оңтүстік Қытайда сундардың қайсар қарсылығына тап болды. Ұлы Мөңке хан /1208—1259/ 1259 жылғы Оңтүстік Қытайды бағындыру үшін шайқастардың бірінде қайтыс болды. Оның орнына ұлы хан болып сайланған Қубылай /1259-1294/ астананы Пекинге көшірді. 1271 жылы 18 желтоқсанда Құбылай қытайша Дай Юань деген атақ алып, сол əулеттің негізін қалады. Оңтүстік Қытайды жаулап алу 1279 жылы аяқталды. Хуаньчжоу /астанасы/ сол жылы алынды. Бірақ көптеген қытай отрядтары қарсыласуларын тоқтатпады, оларды сун ақсүйегі Вэнь Тяньсян басқарды. Ол өзінің барлық мал-мүлкін əскер жасақтауға жұмсады. Бірақ моңғолдықтар бұл қарсылықты 1280 жылы толық басып тастады. Құбылай биліктен қытайлықтарды тайдырғанымен, монғолдықтарды тарта алмады: олардың мемлекетті қытайша басқаруға дайындығы жоқ еді. Сондықтан үкімет құрамына сауатты арабтар мен еуропалықтар, түріктер мен сириялықтар көптеп енді. 1343 ж. Гуандун мен Хунанда ірі көтерілістер болды. 1348 ж. қытай қашқындарының флоты оңтүстіктегі теңізде үкімет флотын талқандады. Қытай халқының монғол хандарымен ашық күресі, əсіресе ХІV ғасырдың ортасында, Тоған-Темір билігі кезінде күшейді. Монғол басқыншыларына қарсы күресте Қытай тарихындағы əйгілі «Қызыл орамалдылар» көтерілісі шешуші рөл атқарды. Оның негізін «Ақ лотос» сектасының мүшелері құрады. «Қызыл əскерлерді» Лю Футун басқарды. Қызылдар Цзинань, Кайфын, Баодин, Датун қалаларын алып, астанаға қауіп төндірді. Хубейдегі көтерілісті император деп жарияланған, шыққан тегі жағынан шаруа Мин Юйчжень басқарды. Бірақ бұл көтеріліс 1361 жылға қарай басылды. Көтерілісшілер арасында əсіресе аньхуэйлік Чжу Юаньчжан басқарған отряд өте зор табыстарға жетіп отырды. Ол отряд 1354 жылы құрылған еді. Бұл отрядтың қатарына талқандалған қызыл əскерлердің қалдықтары келіп қосылды. 1363 жылы Чжу Юаньчжан жасақшылары Янцызы алқабын басып алды. 1368 жылы оның отряды Пекинді монғолдардан азат етті. Нанкинде Чжу Юаньчжан император деп жарияланды. ХV ғасырдың басында Мин империясының ұланғайыр Темір державасымен қатынасы шиеленісті. Чжу Ди Темірге елшілік жіберіп, оның Қытайға тəуелділігін мойындауын, салық төлеп тұруын, жіберілген елші Анды тез қайтаруын талап етті. Ол талапқа жауап ретінде Темір қытай елшілігімен қоса сауда керуенін де кері қайтармай, ұстап қалды. 1404 жылдың қараша айында Темір Қытайға қарсы жорыққа аттанды. Бірақ 1405 ж. 18 ақпан күні Отырар қаласында Темір қайтыс болып, Қытайға жорық тоқтады.