60. Сүлейман Канунидің заңнамалық қызметіне талдау жасаңыз

ХVІ-ғасырда түрік мемлекетінің əскери-феодалдық құры-лысы өзінің дамуының ең жоғарғы дəрежесіне жетті. Осман империясындағы қалыптасқан əлеуметтік тəртіптер І-Сүлеймен сұлтанның /1520—1566/ тұсындағы арнаулы заң актілерімен бекітіл-ді. І-Сүлеймен Кануни деген атақ алған. Ол «заң шығарғыш» деген сөз. Заң жинағы «Канун-намэ» деп аталды. Бұл заң бойынша шаруа-лар феодалдың рұқсатынсыз кете алмайтын болды, яғни шаруалар жерге түпкілікті бекітілді. Кедейленген шаруалардың қалаға кетіп, қолөнерімен, тағы басқа іспен айналысуына рұқсат етілмеді. Əрине, бұл шара қала мен оның экономикасының дамуына зиян келтірді. Сүлейменнің заңдары орталық өкіметті нығайтуға бағытталды. Енді жер үлесін бөлу жергілікті əкімшілік емес, сұлтанның өз қолына көшті. Заң бойынша янычарлар саны 20 мыңға жетті. Янычарлар ортаға / ротаға / бөлінді. Олардың қару-жарағы жетілдірілді, 300 зеңбірек, 200 кемелік флот ұстауға мүмкіндігі болды. Түрік қоғамы негізгі 4 сословиеден тұрды: 1) оқымыстылар, ру-хани феодалдар (үлемдер); 2) əскери феодалдар; 3) көпестер мен қала тұрғындары; 4) шаруалар (райлар-табындар). Қала тұрғындары мен шаруалардың құқықтары шектеулі болды.

61Осман империясының Сефевилік Иранмен қарым-қатынастарына талдау жасаңыз

.ХVІ—ХVІІ ғасырлар Осман империясы мен сефевилік Иран арасындағы Кавказ үшін қанды шайқастар кезеңі болды. Грузин халқы Иран мен түрік агрессиясына қарсы, əсіресе Картлиде ерлік күрес жүргізді. ХV ғасырдың аяғында — ХVІ ғасырдың басында Кахетиде мемлекетті бір орталыққа бағындыруға бағытталған ре-формалар жасалды. Батыс Грузия сұлтандық Түркияның қыспағынан табан тіресіп қорғанды. Имеретия патшасы ІІІ-Баграттың 1545 ж. түрік əскеріне қарсы шайқастағы жеңілісі патшалықтан Мегрел, Гурий княздықтарының бөлініп шығуына əкеліп соқты. Ал ХVІІ ғасырдың басында Имеретиннен Абхазия бөлініп шықты.1555 жылғы шарт бойынша Арменияның шығыс бөлігі мен Əзербайжан сефевилердің қол астына көшті. 1558 ж. Армения мен Əзербайжанға түріктер басып кірді.60- жылдардың аяқ кезінде Əзербайжан түріктерге бағынды, ал 1590 жылғы иран-түрік шарты бойынша бүкіл Закавказье Түркияның қол астына көшті.1578 жылы Армениядан Түркияға 60 мың адам айдап əкетілді [осы жылдардағы миллиондай адам көз жұмған қырғынды еске салатын көп ескерткіштерде күні-түні ұлы сазгер Комитастың (1869—1935) азалы музыкасы зар илеп тұрады]. 1579 ж. Тебризде көтеріліс болды.1639 жылғы иран-түрік бітім шарты бойынша Шығыс Закавказье — Иран шахының, Батыс Закавказье — Түрік сұлтанының қол астына көшті. Арменияның батыс бөлігі Түркияның, шығыс бөлігі — Иранның еншісіне тиді. Грузия үшін, оның ішінде əсіресе Картли мен Кахети үшін ХVІІ ғасырдың бірінші ширегінде шах I Аббастың жорықтарының зардабы ауыр болды. Кахетиде жүз мың адам өлді, екі жүз мың адам Иранға əкетілді. 1639 жылғы Иран мен Түркия арасындағы келісім бойынша Əзербайжан толығымен Иранның қол астына көшті. Закавказье халықтары шет елдік басқыншыларға қарсы қарулы көтеріліске шығып отырды. 1623—1625 жж. Грузияда Иран үстемдігіне қарсы мұраб Г. Саакадзе (1580—1629) басқарған көтеріліс болды. Көтеріліске 20 мыңға жуық адам қатысты. 1624 ж. Марабада маңындағы шайқаста шах əскерлерінен жеңілген соң көтерілісшілер партизандық соғысқа көшті. Сефевилік əскер көтерілісті əрең деген-де басты. Саакадзе Түркияға қашып барып, сонда қайтыс болды.