57. Сефевилер тұсындағы Иранның әлеуметтік-экономикалық дамуына талдау жасаңыз

ХV ғасырда Сефевилерге көшпелі түріктердің шамлу, румлу, ұсташы, текелі, афшар, қажар, құлқадар тайпалары қосылып, олардың əскерін күшейтті. Бұл тайпалар «қызылбастылар» деп аталып кетті. Олар бастарына 12 қызыл жолағы бар сəлде орайтын. Ол өздері құрмет тұтатын 12 шиит имамдарының санын білдіретін. Қызылбастылар Сефевилікшейхті өздерінің рухани басшысы деп танып, өздерін сол шейх-тердің муридтері деп санады. Қызылбастылар шейхтің феодалдық жасағын құрды.ХV ғасырдың екінші жартысынан бастап сефевие ордені бейбіт дервиш бауырластығынан жауынгер рухани-рыцарьлық орденге айналды. Сефеви шейхтері де, батыстағы ХІ—ХІІ ғасырлардағы кресшілер сияқты, «дін тазалығы» үшін күрес деген желеумен мұсылман емес халықтар еліне: Грузияға, черкестер еліне, гректер-дің Трапезунд патшалығына шапқыншы жорықтар жасады.Бір орталыққа бағындырылған күшті мемлекеттің құрылуы Исмаил-шахтың атымен тығыз байланысты. Исмаил Сефеви 1499 ж. он төрт жасында Ардебилдің шейхы болып тағайындалды. Ол 1500 жылы Ширваншах əскерін талқандап, Баку мен Шемаханы алды. 1502 жылы қызылбастар отрядымен Нахичеван маңында Ақ-қойлы сұлтанының əскерін жеңіп, Тавриз қаласын басып алды. 1503—1504 жж. батыс Иранды, 1510 ж. арабтық Иракты басып алып, Тавризды Иранның астанасына айналдырды. Сефевилер мемлекетін негізінен Əзербайжанның көшпелі тайпалары құрды. Сарайда жəне əскерде əзербайжан тілі қолда-нылса, ресми құжаттар мен тарихнаманың, сарай поэзиясының тілі — парсы тілі болды. Сефевилер мемлекетінде жетекші рөлді көшпелі əзербайжан /қызылбастар/ феодалдары атқарды. Əскер-басылыққа, облыс басшылыққа,сарайдағы маңызды қызметтерге солар тағайындалды. XVI ғасырдың ортасында осындай маңызды қызметтер 114 қызылбастылардың отбасыларының қолында болды.Шиизмді мемлекетік дін тірегі деп жариялаудың маңызды мəні де болды. Шиизм қарапайым халық арасында кең қолданушылыққа300301ие болған еді. Шиизмді суннизмге қарсы қоюдың түріктерге қарсы бағыттаушылық мəні де болды. I-Исмаил халықтың алдында «ши-изм немесе өлім» екеуінің бірін таңдау міндетін қойды. Армяндар мен грузиндер өздерінің христиан діндерін сақтап қалды. Сефевилер державасындағы үстем таптар құрамына арасында қызыл ба-сты эмирлер, жоғарғы мұсылман абыздары жетекші рөл атқарған көшпелі тайпалардың əскери басшылары жəне жергілікті феодалдар кірді. 300301ие болған еді. Шиизмді суннизмге қарсы қоюдың түріктерге қарсы бағыттаушылық мəні де болды. I-Исмаил халықтың алдында «ши-изм немесе өлім» екеуінің бірін таңдау міндетін қойды. Армяндар мен грузиндер өздерінің христиан діндерін сақтап қалды. Сефевилер державасындағы үстем таптар құрамына арасында қызыл ба-сты эмирлер, жоғарғы мұсылман абыздары жетекші рөл атқарған көшпелі тайпалардың əскери басшылары жəне жергілікті феодалдар кірді.Үкімет басына жаңа əулеттің келуіне байланысты жер қоры жаңа иелер арасында қайтадан бөліске салынды. Жердің көп бөлігі мем-лекет қарамағына алынды. Ол қор «дивани» деп аталды. Шах үйінің үлесі «хассе» деп аталды. Жердің едəуір бөлігін көшпелі тайпалар үлесіндегі жұрт /йурт/ құрады.Мұсылман жəне христиан мешіттері мен шіркеулері де ірі жер иелері болды. Мешіттер мен медреселерге берілген жерлер «вакф» деп аталды. Бұл жерлер салық иммунитетімен қорғалды. Мүлікжəне сойырғал деп аталған жер үлестерінің көлемі азайды. Сефеви шахтары күшті үкімет құру саясатын жүзеге асыра отырып, сой-ыргал таратуды тоқтатты. XVI-ғасырда жер иеленудің жаңа түрі — «тийул» кең өріс алды. Бұл бұрынғы замандардағы ихтаға ұқсас иелік болды