45. Селжұқ жаулаушылықтарының барысын көрсетіңіз

Х ғасырдың аяғында Селжук бастаған топ Сырдарияның төменгі ағысына қоныс аударып, Аралдық оғыздар көтерілісін қолдады. Көтеріліс басылған соң Селжукты қолдаушылар Мауераннахрға қоныс аударды. Ол кезде Мауераннахрдағы саманилер Шығыстан қауіп төндірген қарахандықтармен күресіп жатқан еді. Селжуктер саманилер жағында шайқасып, жеңіліс тапты. 999 жылы саманилер мемлекетін қарахандар басып алды. Селжуктер енді қарахандар жағында ғазнауиларға қарсы соғысты. Селжуктер Хорасанға қоныстанғаннан соң жергілікті халыққа зəбір көрсете бастады. 1038 ж. Масуд Ғазнауи селжуктік түріктерге қарсы Сюбашы басқарған əскер жіберді. Серахс маңында селжуктер бұл əскерді де талқандады. 1040 ж. сəуір айында Масуд селжук түріктеріне қарсы кезекті жорығын бастады. Мамыр айында Данденакан қамалында шешуші шайқас болып, ғазнауилік əскер талқандалды. Тоғрыл-бек 1040—1050 жж. аралығында Хорезмді, бүкіл Иранды, Əзербайжанды, Күрдістан мен Иракты басып алып, өз билігін орнатты. 1049 ж. Арменияны жаулау басталды. 1055 ж. Бағдад қаласы да селжуктер қол астына көшті. Аббастық халиф Қайым Тоғрылбекке «сұлтан» атағын беріп, екі жылдан кейін «Шығыс пен Батыстың патшасы» деген атағын бекітті. Тоғрыл-бектің мұрагері Алып Арыслан /1063—1072/ кезінде, 1064жылы Армения басып алынды. 1071жылы селжуктер Манцикерт маңында византи1118 жылы Селжуктер мемлекеті Мелік-шах балаларының арасында бөліске түсті.ялықтарды жеңді. 1071 жəне 1081 жылдар аралығында сельжуктер Кіші Азияны, т.б. жерлерді жаулап алды.Мәлік шахтың кезінде Грузияны, қарақандар мемлекетін басып алды. Бірінші кресшілер жорығынан кейін /1096—1099/ сельжуктер Палестинадан, кейінірек Сириядан, Кіші Азияның теңіз жағалауларынан, Грузиядан айырылды. 1118 жылы Селжуктер мемлекеті Мелік-шах балаларының арасында бөліске түсті.

46.Селжұқ мемлекетінің қоғамдық және мемлекеттік құрылысына сипаттама беріңіз

Түркияда жер мемлекет меншігі болды Жердің едәуір бөлігі феодалдарға уақытша берілген жер ленник деп аталды. Бұл уақытша берілген жер ленник деп аталды. Ол екі категорияға бөлінді: табысы 3-тен 20 мың сомға дейін жететін тимариоттар жəне 20 мыңнан 100 мың сомға дейін табыс табатын займдар болып. Əсіресе əскери лендер басым болды. Леннің иелерін сипахилер деп атады. Олар сұлтанның атты əскерінде қызмет атқарып, өздерінің лендерінің мөлшеріне сəйкес жорыққа белгілі бір əскер шығаруға міндетті болды. Жоғары əскер басшылары мен чиновниктер неғұрлым ірі лендерді-хассаларды алып отырды. Үкімет шығарған заңдар феодалдардың алатын рентасының мөлшерін жəне олардың шаруалармен қарым-қатынастарын қадағалады. Халықтың басым бөлігі — феодалдық тəуелділіктегі шаруалар өздерінің жер үлестерін мұрагерлікпен пайдаланды. Еңбекке жарамды бүкіл ересек христиан еркектері сұлтанның қазынасына ақшалай салық — харадж, джизья төлеп тұрды. Барлық халыққа салынатын ақшалай салық испандже деп аталды. Джизья — кəпірлерден алынатын қосымша салық болды. Ауыл шаруашылығы өнімінен алынатын салық /оннан бірі/ ушур деп аталды.Малдан да салық алынды. Егіншілікпен айналысатын халықтың басым бөлігі жерге бекітіліп қойылды жəне феодалдық немесе жергілікті өкіметтің рұқсатынсыз өз үлесін тастап ешқайда кете алмады. Түркиялық заңдар бойынша қашқын шаруаларды іздеп табудың мерзімі 10—15 жыл болып белгіленді. Осман империясы орта ғасырдағы әскери-феодалдык құрылымдағы мемлекет болды. Империя уәлаяттарға (облыстарға) бөлінді. I Сүлейман (1520-1566) кезінде Осман империясы 21 уәлаяттан құрылды. Уәлаяттар санжактарға бөлінді. Уәлаяттарды бейлер басқарды. Олар санжактарға да билік жүргізді. Ол азаматтық және әскери басқару түрінде жүргізілді. Бұлар сонымен бірге өз аймақтарында ірі жер иелері болды. Феодалдық иерархиялық жүйеге кірді. Осман империясында coт жуйесі де болды. Сот жұмысын мұсылман қазы (кадилар) жүргізді. Сот ісін жүргізу орталықтандырылып, жоғарғы сот уәзірдің қолында болды. Діни бағыттағы сот істерін - шейх-уль-ислам жүргізді.Осман империясы 4 әлеуметтік топтан тұрды:1) Рухани феодалдар;2) Әскери феодал;3) Көпестер мен қала тұрғындары;4) Шаруалар. Қала тұрғындары мен шаруалардың құқықтары шектеулі болды.Түркияда жер мемлекет меншігі саналды. Жердің едәуір бөлігі феодалдарға уақытша меншікке берілді. Бұл уақытша берілген жер лен деп аталды. Леннің иелері сипахилер болды. Олар сұлтанның атты әскерінде қызмет атқарып, өздерінің лендерінің мөлшеріне сәйкес жорыққа белгілі бір оскер шығаруға міндетті болды. Жоғары әскер басшылары мен шенеуніктер неғұрлым ірі лендерді - хассаларды алып отырды. Халықтың ендігі бір бөлігі - феодалдық тәуелді шаруалар өздерінің жер үлестерін мүрагерлікпен пайдаланды. Еңбекке жарамды, ересек христиан ер адамдар сұлтанның қазынасына ақшалай салық – харадж, жизия төлеп тұрды. Барлық халыққа салынатын ақшалай салықиспандже деп аталды..