20. Гупталар тұсындағы Үндістанның әлеуметтік құрылымына талдау жасаңыз

IV ғасырда Солтүстік Индия Магадхалық ақсүйектердің қол астына бірікті. 320 жылы Магадхадағы өкімет билігі Гупта əулетінің өкілі Чандрагуптаның /320—340/ қолына тиді. Оның баласы Самудрагуптаның /340—380/ тұсында Гупттар билігі Батыс Бенгалиядан Пенджабқа дейінгі аралықтағы Солтүстік Индияға таралды. Гупталар туралыі еңбектер қатарына Каутилья. Артхашастра,Осипов А.М. Краткий очерк истории Индии до Х в.,История Востока біле аламыз. Орталық Үндістанда – Чарманвати өзені ауданында – Нагтар əулетінің əр түрлі бұтақтарынан шыққан билеушілер басқарған патшалықтар ең бір елеулі мемлекеттер болды. Батыста – Индтің төменгі ағысынан Нармадаға дейін шак кшатраптары биледі. Солтүстік-батыста олигархиялық кландар билік құрды. Солтүстік-шығыста ежелгі

личхавалар кланы маңызды роль атқарды. Державаның нағыз негізін қалаушы Гхатоткачоның ұлы І Чандрагупта болды. Дəл осы 319 ж. Таққа отыруынан бастап гупт дəуірін бастаймыз. І Чандрагупта махараджадхираджа (қлы патша, патшалардың патшасы) деген жаа титул алады, бұған иран титулатурасы ықпал еткен болуы керек. Мемлекетті империя деп атауға белгілі-бір негіздер де болды – І Чандрагупта уақытысында алтын теңге – динарлар соғылды. Патшаның басты əйелі ежелгі атақты ру – личхавалардан шыққан Кумарадэви болды. Олардың ұлы Самудрагупта өзіні анасы жағынан шежіресін мақтанышпен келтіреді. Дəл осы алып кланмен одақ Гуптарға жалпыүнділік ауқымда саяси роль атқаруға мүмкіндік берген болуы керек. Самудрагупта əулеттің билігін одан əрі күшейтіп, мемлекеттің территориясын кеңейтеді. Аллахабад жазбаларына қарағанда Самудрагупта жүздеген шайқастарға қатысып, жүздеген жарақат алған нағыз жауынгер-патша болған. Ол «бүкіл жердің билеушісі» роліне таласқан. Панегирист бұл аймақты 4 категорияға бөледі: біріншісіне Солтүстік Үндістанның орталығында орналасқан мемлекеттер (Арьяварта) жатты. Самудрагупта мұндағы Нагтардың екі мемлекетін жойды (Нагасена мен Ганапатиді). Ары қарай жүре отырып, қазіргі Дели ауданындағы Кота мемлекеті талқандалып, империяға

қосылды. Құл иеленуші қоғаммен тығыз байланыстағы тайпалардың əлеуметтік-экономикалық дамуы жоғары болды. Оларда алғашқы қауымдық құрылыс тез ыдырады. Декан тайпаларының ішінде ақсүйектер тобы бөлініп шыға бастады. Тайпа көсемдерінің рөлі арта түсті. Тайпалар арасындағы қақтығыстар, олардың бірін-бірі бағындыруы күшейді. Жер иесі — феодалдың билігі өз қарамағындағы басыбайлы немесе толық құқылы емес шаруаларға тарады. Олар феодалдардың жерінде ұсақ шаруашылықпен айналысып, феодалға жер рентасын төлеп отырды. Декан князьдықтарындағы ең ірі жер иелері — махараджалар /ұлы князьдар/ болды. Ерте ортағасырлық үнді қауымы туралы мəліметтер VII ғасырда Бана деген жазушы қалдырған «Харшачарите» деген шығармада

сақталған. Бана: «көп жер ну тоғайлы болғандықтан күріш егіп, қырман жасалатын жерлер жыл сайын қайта бөлініп отыратын. Бірақ əр жыл сайын таластартыс, дау-дамай болып отыратын»,— дейді. Ортағасырлық Индияның бір ерекшелігі — халықтың толып жатқан касталарға бөлінуі еді. Оның əрқайсысының феодалдық қоғам өмірінде белгілі орны болды. Каста, кейбір оқымыстылардың ойынша, еңбектің қоғамдық бөлініс түрі болды. Əр кастаның өзкəсібі болды, бұл кəсіп əкеден балаға көшіп отырды, ол кəсіпті ауыстыруға болмады, басқа кастаның өкілімен некелесуге рұқсат етілмеді. Əр кастаның кəсібі қоғамның жазылған заңдарымен де, жазылмаған, бірақ қалыптасқан салт-дəстүрімен де бекітілді. Бір кастадан екінші кастаға өтуге тыйым салынды. Ең жоғарғы касталар — абыздар /брахмандар/ мен əскери жер иеленушілер / кшатрилер мен раджпуттер/. Олардан кейін өздерін вайшиттер өкілі

деп есептейтін көпестер мен өсімқорлар кастасы тұрды. Келесі сатыда шудра кастасы тұрды. Ең төменгі сатыда құлдар мен малайлар істейтін үй сыпыру, кір жуу, тері илеу сияқты жұмыстағылар тұрды