18. Ерте орта ғасырлардағы Үндістанның саяси дамуының ерекшеліктерін көрсетіңіз

IV ғасырда Солтүстік Индия Магадхалық ақсүйектердің қол астына бірікті. 320 жылы Магадхадағы өкімет билігі Гупта əулетінің өкілі Чандрагуптаның /320—340/ қолына тиді. Оның баласы Самудрагуптаның /340—380/ тұсында Гупттар билігі Батыс Бенгалиядан Пенджабқа дейінгі аралықтағы Солтүстік Индияға таралды. Гупталар туралыі еңбектер қатарына Каутилья. Артхашастра,Осипов А.М. Краткий очерк истории Индии до Х в.,История Востока біле аламыз. Ұланғайыр Гупттар державасын басқару үшін күшті əкімшілік жəне əскери аппарат құрылды. Гуптар əулеті билікке келгенге дейінгі Үндістанның саяси жағдайы төмендегідей болды: І Васудевадан кейін Кушан державасы терең құлдырау жағдайында болып, Ганг алқабына бақылауынан айрылып қалды. Осы уақытта екінші ірі держава – Виндхья тауынан оңтүстікке қарай жатқан – Сатавахана патшалығы өмір сүруін тоқтатады. Солтүстік Үндістанда əлеуметтік жəне саяси дамудың əр түрлі сатыларында тұрған көптеген ұсақ мемлекеттер пайда болды.

Державаның нағыз негізін қалаушы Гхатоткачоның ұлы І Чандрагупта болды. Дəл осы 319 ж. Таққа отыруынан бастап гупт дəуірін бастаймыз.Жалпы Гупта державасының саяси-экономикалық дамуына үлесс қосқан патшалар қатарына Шри-Гупта (275-300),мГхатоткача (300-320), Чандрагупта 1(320-350), Самудрагупта (350-376), Чандрагупта 2 (376-415), Кумарагупта 1 (415-455), Скандагупта (455-470), Кумарагупта 2(470-475), Будхагупта (475-500) Вайньягупта (500-515),Нарасимхагупта (515-530),Кумрагпта3 (530-540),Вишнугупта(540-550). І Чандрагупта махараджадхираджа (қлы патша, патшалардың патшасы) деген жаа титул алады, бұған иран титулатурасы ықпал еткен болуы керек. Мемлекетті империя деп атауға белгілі-бір негіздер де болды – І Чандрагупта уақытысында алтын теңге – динарлар соғылды. Патшаның басты əйелі ежелгі атақты ру – личхавалардан шыққан Кумарадэви болды. Олардың ұлы Самудрагупта өзіні анасы жағынан шежіресін мақтанышпен келтіреді. Дəл осы алып кланмен одақ Гуптарға жалпыүнділік ауқымда саяси роль атқаруға мүмкіндік берген болуы керек. Самудрагупта əулеттің билігін одан əрі күшейтіп, мемлекеттің территориясын кеңейтеді. Аллахабадтағы Ашшока жазулары бойынша Самудрагупта кезінде көптеген жерлер бағындырылған-жалпы оның саяси тактикасы территория жаулап алу емес, сол жаулап алынған жерлерде билік ету,өзінің билігін мойындату. Мәлңметтер б-ша Непалдан Шри-Ланкаға дейңнгі жерлерге дейін,оның билігін мойындаған. 380 жылға таман өз қол астына 20 жуық мемл бағындырған. Тарихшы Артур Винсент Смит Самудрагуптаны «Үнді Наполеон» деп атаған. Ал Самудрагуптааның баласы Чандрагупта 2- іскери-жаулап алу жағына қарағанда – өнер- әдебиет жағында державаның өркендеуіне өз үлесін қосқан. Бірақ соның өзінде де саяхатшы Фасянь деректері бойынша Батыс Кшатраптарға шешуші соққы берген осы патша болды. Державаның гүлдену шағында, оның ядросы Бихар, Уттар-Прадештің шығыс бөлігімен Бенгалияның батысы болды. Чандрагупта 2-ң ұрпақтары гунн-эфтталиттермен көптеген күрестер жүргізді. 458 жылы гупттар өз державасын көшпелі гунн-эфталиттер шабуылынан қорғап қалды. 528 жылы гупттар басшысы Баладитья Орталық Индиядағы Мандасордың басшысы Яшодхарманмен одақтаса отырып, эфталиттерді талқандады. Эфталиттермен соғыстар гупталарды әбден әлсіретті. Ішкі-сыртқы қақтығыстар нәтижесінде VI ғасырдың аяғында Гупттар мемлекеті өмір сүруін тоқтатты