25.Өткізгіш электронды, сканерлейтін электронды микроскоптар. Жұмыс принциптері, ажырату мүмкіншіліктері.

Сканирлеуші электрондық микроскоп -биік кеңістіктің (0,4 нм дейін) рұқсатымен объектінің бет жағының бейнесін алу үшін қолайлы және құрамы туралы ақпарат береді. Бұл микроскоп электрондық микроскоптың бір түрі, зерттелетін бетті барлап байқау үшін оны фокусталған электр шоғы арқылы сканерлейді. Суретті қарау үшін әр түрлі сигналдарды детектірлеуді пайдаланады, екінші электрондармен қоса, теріс электондар, рентгендік сәуле шығару және үлгі арқылы өтетін ток қолданылады. Алынатын сигналдың екі өлшемді картасы және беттік жақтың бейнесі болады. Электрондық шоқтардың зерттелетін объектімен өзара әсерлесуіне негізделген. Қазіргі уақытта сканирлейтін электрондық микроскоп үлкен диапозонда 10 краттан 1000000 кратка дейін үлкейтеді. Ол оптикалық микроскопқа қарағанда 500 есе жақсы үлкейтеді.Жұмыс істеу принципі: Сканирлейтін электрондық микроскопта электрон шоғы үлгіге бағытталады. Екеуінің әсерлесуі нәтижесінде әлсіз электрондар туындайды. Олар детекторге бағытталады, әр соқтығысуда электрлік сигналдар детектірден шығарда пайда болады. Электрлік белгінің қарқындылығы үлгінің табиғатына байланысты болады. Сомен электрон шоғы арқыла сканирлеуде қараған аймақтың бедерінің картасын алуға болады. Электрондық зеңбіректе жұқа электрондық зонд туындайды, олар электрон көзі болып табылады. Олар электрондық линзалармен фокусталады. Сканирлейтін катушкалар зондтарды екі бағытқа ауытқытады, үлгінің бетін зонд көмегімен сканирлейді. Электрон көздері, электр линзалары және ауытқыту катушкалары электрон бағаналарын құрайды. Сканирлейтін электрондық микроскопты физикада, электроникада, фармацевтикада, медецинада, биологияда және материалтануда қолданады. Оның басты функциясы – зерттелетін үлгінің үлкейтілген бейнесін алу немесе әр түрлi сигналдарда тіркелетін үлгiнiң бейнелерi.Растрлық электрондық микроскоп  — үлгінің суретін, сонымен қатар құрамы туралы информацияны алуға арналған (0,4 нанометрге дейін) электронды микроскоп класына жататын қондырғы. Зерттелетін заттың электрондық шоқтарының әсерлесу принципіне негізделген.Микроскоптың ажырату күші немесе ажырату қабілеті деп -шектік ажырату қашықтықтығына кері шаманы айтады. Шектік ажырату қашықтығы дегеніміз – бұл екі нүкте арасындағы ең аз қашықтық, олардың ажыратылған бейнесі микроскопта алынуы мүмкін. РЭМ мөлдірлі электронды микроскоп блоктарымен аналогты блоктардан құралған, олар: жарықтандырғыш, оптикалық жүйе, тіркеуші құрал; вакуумды, электронды шоқ және алынған нәтижелерді тіркеу жүйесі деген сияқты қосымша жүйелердің бар болуы. Растрлы микроскоп-тардағы электронды шоқ статисті болмағандықтан белгілі бір аудан-нан өтеді. Шоқтың бұрылуын басқарушы ауытқушы жүйесі теледидар кинескопындағы ауытқушы пластиналарымен аналогты (немесе ком-пьютер мониторындағы). Үлгі бетіне түсіп, ол оның бетінен электрон-дарды шығарып тастайды (шоққа қатысты екінші ретті). Тіркеу жүйесі (детектор) екінші ретті сәулеленуді ұстайды, іріктейді (энергиясы мен шашырау бұрышы бойынша) және жинақтайды. Сонымен, экранның жарықтылығы, ол өз кезегінде зерттелетін беттің күйімен сипатта-латын тіркеуші жүйеге түскен екінші ретті электрон сандарынан тә-уелді болады. Әр түрлі кристал үлгілері, әр түрлі түйіндер әр түрлі екінші ретті эмиссия коэффициенттеріне ие болады. Яғни екінші ретті электронды сәуле шығарады, олай болса оларға кинескоп экранының әр түрлі жарықтылығы сәйкес келеді.Расторлық микроскоптың ең негізгі кемшілігі:Жоғары кернеуліктің берілуінен,яғни 1-30кВ аралығында,құрылғымыз күйіп кетуі мүмкін. РЭМ мүмкіндіктері:ғылымның әр саласында дерлік кеңінен қолданылады. Мысалға, биология ғылымынан материал туралы ғылымдарға дейін. Әртүрлі детекторлармен жабдықталған әркелкі конструкциялы РЭМды шығаратын фирмалардың саны көптеп кездеседі. Бұл микроскоп вакуумды ортада жұмыс жасайды.Себебі электрон басқа заттармен тез әсерлесіп кетеді.Ол тек объектімен әсерлесу үшін ауасыз ортада жұмыс жасайды.Ауасы насос арқылы шығарылып отырады. РЭМ қазіргі заманда 10 краттан -1000000 кратқа дейін өте кең диапазонда жұмыс жасайды.Ең жақсы оптикалық микроскоптың өзінен 500 есе үлкейтіп көрсетеді.Қазіргі кезде бұл микроскопты барлық ғылым саласында қолданады.Биологиядан бастап материалдарды зерттеу ғылымына дейін.Заманауи РЭМ-да сурет сандық түрде тіркеледі.