12. Заем шартының түсінігі мен сипаттамасы.

Заем шарты бойынша бірінші жақќ (заем беруші) екішнші жаққа (заем алушыға) ақшаны немесе тектік белгілерімен анықталған заттарды береді, ал АК немесе шартта көзделген жағдайларда беруге міндеттенеді, ал заем алушы заем берушіге дәл сондай ақша сомасын немесе сол тектегі, сападағы, мөлшердегі заттарды уақытында қайтаруға міндеттенеді (ҚР АК 715 б.). Шарттың заты - тектік белгілерімен анықталған және тұтынылатын мүлікті (ақшаны немесе өзге заттарды) беру болады. Заем шартыныњ, мүлікті жалдау шартынан негізгі айрмашылығы, осында болады. Заем түрлеріне: аванс, несие беру, төлемді кейінге қалдыру, төлемді бөліп төлеуге рұқсат беру, алдын ала төлеу жатады. Кәсіпкерлік түрінде заңды тұлғалар мен азаматтардан заем алуға тыйым салынады, бұл шарттар жарамсыз болып танылады. Заем шартының нысаны мәміле нысандары жөніндегі ҚР АК- 151-152 баптарында көзделген жалпы ережелерге бағынады. Шарт бір жақты міндеттейтін болады, өйткені зат немесе ақша берілгеннен кейін міндет (уақытында алганын қайтару) тек заем алушыға жүктеледі, ал заем берушіде, тек заемды қайтаруды талап ету құқығы ғана болады. Заңда заемның келесі түрлері аталады: мемлекеттік және банктік заем.

Заем шартының жаңа түріне факторинг немесе ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты жатады. Оның негізі рим құқығындағы цессия (несие берушіні ауыстыру) болады. Бұл шарт бойынша, бірінші жақ (қаржы агенты (фактор)) екінші жаққа (клиентке) ақша береді немесе беруге міндеттенеді, ал клиент қаржы агентіне өзінің үшінші жаққа деген ақшалай талабын аударады немесе аударуға міндеттенеді (ҚР АК 729 б.). Яғни клиент, қаржы агентіне (фақторға), өзінің борышкеріне деген талап ету құқығын аударады. Аудару заты – қаржыландыру алу мақсатында аударылатын, сол кезде бар талап немесе болашақта пайда болатын талап (болашақта пайда болатын ақша алу құқығы) болады. Клиентпен қаржы агентіне аударылатын талап, жарамды болуы қажет. Шарт консенсуалды да, реалды да болады, оның мерзімі келісім бойынша белгіленеді, ал бағасы – ол клиенттің борышкерге аударылған талабының құны болып табылады. Қаржы агентінің міндеттеріне: клиентті қаржыландыру; шартта көзделген жағдайларда бухгалтерлік есептерді өткізу үшін клиенттен құжаттарын қабылдап алу; клиентке өзге де қаржылық қызмет көрсету және т.б. жатады. Клиенттың міндеті - факторға ақшалай талапты аудару және оның жарамдылығын қамтамасыз ету болады. Жәнеде клиент пен фактор борышкерді несие берушінің ауыстырылуы жөнінде ескертуі қажет.

13. Факторинг шарты түсінігі және ерекшеліктері.

729-бап. Ақшалай талапты берiп қаржыландыру  (факторинг) шарты

      1. Ақшалай талапты берiп қаржыландыру шарты бойынша бiр тарап (қаржы агентi) ақшаны басқа тараптың (клиенттiң) билiгiне бередi немесе беруге мiндеттенедi, ал клиент қаржы агентiне клиенттiң (кредит берушiнiң) осы үшiншi тұлғамен (борышқормен) қатынастарынан туындайтын өзiнiң ақшалай талабын қаржы агентiне бередi немесе беруге мiндеттенедi.        Борышқорға ақшалай талабын клиент қаржы агентіне сонымен бірге клиенттің қаржы агенті алдындағы міндеттемелерін атқаруын қамтамасыз ету мақсатында да беруi мүмкiн.        2. Ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты бойынша қаржы агентінің мiндеттемелерi клиент үшiн бухгалтерлiк есеп жүргiзудi және берудiң нысанасы болып табылатын ақшалай талаптарға (ақшалай талаптар бойынша шоттар ашу) қатысты құжаттар ұсынуды, сондай-ақ клиентке осы талаптарға байланысты өзге де қаржылық қызмет көрсетуді қамтуы мүмкiн.        3. Осы Кодекспен белгiленген (осы Кодекстiң 339-347-баптары) талаптарды беру туралы жалпы ережелер, егер осы тарауда өзгеше көзделмесе, ақшалай талапты берiп қаржыландыруға қолданылады.

Факторинг шарты екi түрлi қасиетке ие, оның мазмұны цессия (талап етудi беру) сияқты мiндеттемедегi адамдардың ауыстырылу нысанын еске салады. Екiншi жағынан, онда агенттiң арнайы сипаттағы қызметтердi көрсетуiмен сипатталатын агенттiк келiсiмнiң де элементтерi бар. Факторингтiң мəнiсi – қаржылық немесе өзге ұйымның (фактор) тауар сатушысын сатып алу бағасын алудан босату арқылы оның жағдайын елеулi түрде жақсартуында болып табылады. Сатушы бұл кезде оның кəсiби құзiрет аясымен қамтылатын функцияларды ғана атқарады, ол тауарлар мен құжаттарды жөнелтудi жəне т.б. жүзеге асырады.

Ақшалай талапты берiп қаржыландыру (факторинг) шарты бойынша бiр тарап, қаржы агентi (фактор) ақшаны басқа тараптың, клиенттiң билiгiне бередi немесе беруге мiндеттенедi, ал клиент қаржы агентiне клиенттiң (несие берушiнiң) осы үшiншi тұлғамен (борышқормен) қатынастарынан туындайтын өзiнiң ақшалай талабын қаржы агентiне бередi немесе беруге мiндеттенедi.