Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Shpor_biogeografia.docx
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
174.98 Кб
Скачать

6. Псаммофиттерге анықтама және мысал келтіру.

Жемістердің көпшілігі қанатты болады да, сырты бұтақталған қалың түктер мен қапталған.Түктердің бұтақталып келуі жеміске шар тәрізді пішін береді. Шар тәрізді пішін мен қант жемістің ұшуын тездетіп, құмның басып қалуынана сақтап қалады. Жүзгінің қосалқы тамырларының ұзындығы 30 мөге дейін жетеді.Сол сияқты қоян сүйек пен сексеуілдің де қосалқы тамырлары ұзын болп келеді. Жоғарыда айтылғандай бейімделушіліктері бар құмда өсетін өсімдіктерді псаммофиттер деп атайды. Топырақта көптеген химиялық элементтер кездеседі. Мысалы, балықоты қырық буынның гүлдерінде алтынның, плаунның гүлінде алюминидің болатыны анықталған. Осындай жер астындағы кендерді анықтауға жәрдемдесетін өсімдіктерді индикатор өсімдіктер деп атайды. Бұлардың геологиялық барлау үшін маңызы өте зор.

7 Индикатор өсімдіктерге анықтама және олардың топтарын анықтау Жемістердің көпшілігі қанатты болады да, сырты бұтақталған қалың түктер мен қапталған.Түктердің бұтақталып келуі жеміске шар тәрізді пішін береді. Шар тәрізді пішін мен қант жемістің ұшуын тездетіп, құмның басып қалуынана сақтап қалады. Жүзгінің қосалқы тамырларының ұзындығы 30 мөге дейін жетеді.Сол сияқты қоян сүйек пен сексеуілдің де қосалқы тамырлары ұзын болп келеді. Жоғарыда айтылғандай бейімделушіліктері бар құмда өсетін өсімдіктерді псаммофиттер деп атайды. Топырақта көптеген химиялық элементтер кездеседі. Мысалы, балықоты қырық буынның гүлдерінде алтынның, плаунның гүлінде алюминидің болатыны анықталған. Осындай жер астындағы кендерді анықтауға жәрдемдесетін өсімдіктерді индикатор өсімдіктер деп атайды. Бұлардың геологиялық барлау үшін маңызы өте зор.

Бұларды бірнеше топқа бқледі.

- эвтрофтф өсімдіктер- бұлар құнарлы топырақтарда өседі:

- олиготрофты өсімдіктер- қоректік заттарға кедей топырақтың көрсеткіштері. Бұлар күлгін топырақтарда, батпақтардың жоғарғы бөліктерінде өседі. Минералдық тұздарға кедей атмосфералық тұздар мен ғана қоректенеді:

- нитратты өсімдіктер –азот қоспаларына бай топырақтың өсімдіктері.

- кальцийдің индикаторлары- Еуропа балқарағайы, шетен дала қошқар гүлі, т.б.- бұлар кальцийі мол топырақта тез өседі. Бұларды кальцийфильді өсімдіктер деп атайды. Бұлар керісінше мүк, інжугүл т.б. кальцийлі топырақта өсе алмайды. Бұларды кальцийфобты өсімдіктер деп атайды.

8. Биоценоздардың таралуында жер бедерінің маңызы.

Организмдер мен биоценоздардың таралуында рельефтің маңызы зор. Рельеф алып жатқан көлеміне қарай үшке бөлінеді:

  1. Макрорельеф

  2. Мезорельеф

  3. Микрорельеф.

Макрорельеф- рельефтің ірі түрі. Бұл тау тізбектерін және аңғарларды қамтиды. Таулы аймақтарда әрбір 100 м биіктікке көтерілген сайын температура 0,5°- қа төмендейді. Температураның төмендеуіне байланысты топырақпен температурасы, ылғалдылығы азаяды. Жер бедері биіктеген сайын жел күшейіп жарықтың мөлшері мен сапасы өзгереді.

Таулы аймақтарда табиғи зоналарда вертикальды белдеулер бойынша орналасады. Табиғи зоналардың орналасу реті тау етегінен басына қарай, экватордан полюстерге қарай орналасқан заңдылыққа сәйкес келеді.

Жер бетінің теңіз деңгейінен жоғарылауы өсімдіктерге әр түрлі әсер етеді. Мысалы, шамшат пен қарағайдың биіктеген сайын бойлары аласарады. Бұл құбылыс өсімдіктердің сабағының өсуіне әсерін тигізіп қана қоймай, олардың тұқымдарының сапасына да әсерін тигізеді, өиткені теңіз деңгейінен жоғарылаған сайын өсімдіктердің тұқымының өнімділігі 2 есеге дейін төмендейді, сонымен қатар тұқым беру қабілеті жыл сайны тұқым беру қабілетінен айырылады. 4-5 жылда немесе 8 жылда бір ақ беретін болады.

Биоценоздардың таралуына тау бөктерлерінің экспозицияларының да әсері тиеді. Әдетте тау беткейлерінің оңтүстік экспозициясында ксерофиттер, ал солтүстік аймақтарында- гигрофиттер басым болып келеді.

Топырақта әр түрлі жануарлар жануарлар мекендейді, олардың ішіндегі ең көп тарағандары –өмыртқасыздар. Осындай жануарлар топырақ ішінен қорек іздеп үнемі қозғалыста болады да, топырақты көпсітіп төбе-төбе етіп әр жерге үйіп тастайды. Сол сияқты құмырсқалар, көртышқандар және басқада тышқан тәріздес кемірушілер жер астын қазып топырақты қопсытып үйіп тастайды. Сөйтіп микрорельефтің пайда болуына әсерін тигізеді. Осылайша әртүрлі экологиялық факторлар өзара әрекеттесе отырып, биоценоздың күрделі тіршілігіне әсер етеді. Организмдер және оларды қоршаған орта бір-біріне әсер етуінің нәтижесінде олардың арасында бірте-бірте өте күрделі өзара байланыс пайда болады. Осыған байланыста әрбір биоценоз өзін-өзі реттеп отыратын экологиялық жүйе болып саналады.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]