28.Зоохария ұғымына анықтама беріп, мысал келтіру

Зоохория(зоо... және грекше choreo – таратамын) – өсімдіктердің жемістері мен тұқымдарының жануарлар арқылы таратылуы.Зоохория – өсімдіктер мен жануарлардың белгілі бір топтарының сабақтас эволюциясының (коэволюцияның) нәтижесі. Зоохорияның ең көне түрі – ''эндозоохория'' өсімдік тұқымдары зақымдалмай, жануарлардың ас қорыту жолдары арқылы таратылуы. Тропиктерден басқа аймақтарда негізгі тасымалдаушылар – құстар.Көзі өткір болғанымен иіс сезу мүшелері нашар дамығандықтан олар жемістері ашық түсті, шоқ-шоқ болып күлтеленіп өсетін иіссіз шетенді, шәңкішті, мойылды, аюбадамды, шырғанақты,т.б. таратады.Ал тропиктік ормандарда өсімдік диаспораларын таратушылар – иіс сезу органдары жақсы дамыған жемісқоректі сүтқоректілер – маймылдар, жарқанаттар, т.б. Олар гүлдері хош иісті, ірі, тәтті, шырынды жемісті өсімдіктерді (мысалы, ананас, авокада, манго, т.б.) таратады. Сондай-ақ зоохорияның жануарлар терісіне, түгіне жабысып таралуы – ''эпизоохория''; азық қоры түрінде таралуы – ''синзоохория''; өсімдіктер тұқымының құмырсқалар арқылы таралуы – ''мирмекохория''деп аталады. Зоохорияның түріне қарай әр түрлі биоценоздар ажыратылады. Мысалы, жалпақжапырақты ормандарға эндозоохория; тропиктік ормандарына – синзоохория, ал топырағы тозған жерлер мен арамшөпті су жағалауларына – эпизоохория тән.Зоохария- жануарлардың орын ауыстыруы арқылы тұқымдарын кеңістікке тарату құбылысы. Зоохария өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің бір тобының ұзақ жылдар бойы бірлестікте тіршілік етуінің жемісі нәтижесінде өсімдіктер тұқымында жабысқыш ілгектер,қылшықтар пайда болып олар құстар, сүтқоректілердің, басқа да жәндіктердің денесіне жабысуға бейімделіп, осы арқылы алыс кеңістіктерге тарап отырған. Өсімдік тұқымдарының бұл жолмен таралуын-эктозоохария дейді.Ал, кейбір өсімдіктердің тұқымдары жануарлардың нәжістері арқылы таралады.Оларды – эндозоохаориялық таралу жолы деп атайды.

29.Аллеопатия ұғымына анықтама беріп, мысал келтіру.

Аллеопатия. Бұл организмдердің денесінде өзіне тән химиялық өнімдер шығарылуы арқылы қарым-қатынас жасау жолы.Яғни, өсімдіктердің бөлінген заттар басқа жануарларға теріс немесе жағымды әсерін тигізетін қасиетке ие болады.Мәселен, кәдімгі жусан иісі көптеген өсімдіктерге (жүгері, картоп, томат т.б.) теріс әсерін тигіссе, ал лобия өсімдігі бидайдың өсуін тежейтін көрінеді.

Өсімдіктерден бөлінетін заттар жануарларға еліктіргіш (аттрактант) немесе жиіркендіргіш (репеллент) түрінде әсер етеді.

Бұл қасиеттер, әсіресе, біртекті қоектәлер және паразиттер үшін өте маңызды.

Жануарлар да өзіне жағымды, кейде жағымсыз келетін әр түрлі активті заттар бөліп өзінің жауына қарсы немесе еліктіргіш сигнал беру бөледі. Мәселен, көпке белгілі антибиотиктер: пеницилин, стрептомицин, гиббереллин медицинада жиі қолданылады.

Тұрарлық қарым-қатынастар биоценоздағы ағзалар санының динамикасында зор роль атқарады. Жыртқыш жемтіктерін жоя отырып, олардың санына әсер етеді. Паразиттің де әсері осындай, иесін әлсірете отырып,олардың көбеюін тежейді, тіпті өліміне де әкеліп сотыруы мүмкін.

Бәсекелестік қатынастарына, жыртқыштық пен паразитизм құбылыстарына экологтар ертеден назар аударған.Солардың ішінен А.Лотканың жұмысы ерекше орын алды. Ол алғаш рет жануарлар-паразит –қожайын жүйесіндегі өзара қатынастарының материалдық үлгісін ұсынған.

А.Лотканың жасаған тұжырымы: паразиттердің өздерінің иелерін жоюы тек паразиттердің санына ғана емес, иесінің санына байланысты. Иесінің белгілі бір санына сәйкес популяциясының тығыздығы артады. Паразит санының артуы иесінің санының кемуіне әкеледі де, соңғысы қайтадан паразитердің кемуіне әкеледі.Осылайша толқынды түрде иесі мен паразиттің популяцияларының саны периодты түрде ауытқып отырады.

Мұнда динамикалық түрде өзін-өзі реттеуші жүйе жұмыс істейді. Паразит санының арту толқынынан соң, иесінің санының арту толқыны кезектесіп отырады. Паразит- қожа йын жүйесіндегі популяциялардың өзара әсерлесу үлгісі жыртқыш пен оның жемтігінің өзара әсеріне сәйкес келеді.