Неопределенная форма глагола

ТҰЙЫЌ ЕТIСТIК

.................................................................................................

Неопределенная форма глагола обозначается аффиксом -у, -ю (й+у)

......................................................................................................

айт + у сказать, говорить

жаз + у писать

бар+у идти, ходить

єкел+у принести, привезти

есе + ю возмужать, повзрослеть

кµрке + ю стать красивым

......................................................................................................

Тұйық етістіқ- шақпен, жақпен байланысы болмай, қимылдын атауын ғана білдіретін етістіктің түрі. Тұйық етістік- у жұрнағы арқылы жасалады:

Негізгі етістік Туынды етістік Болымсыз етістік Етіс

-у

қара- у ойна- у алма- у оқыт-у

Тұйық етістік есімдерше түрленеді:

1)Көптеледі: жүгірулер, жарысулар, тексерулер;

2)Тәуелденеді: Менің айтуым Біздің айтуымыз

Сенің айтуың Сендердің айтуларың

Сіздің айтуыңыз Сіздердің айтуларыңыз

Оның айтуы Олардың айтуы

3)Септеледі: Атау білу

Ілік білудің

Барыс білуге

Табыс білуді

Жатыс білуде

Шығыс білуден

Көмектес білумен

Тұйық етістік жіктелмейді.

3.Сөз құрамына талдау жаса.(ойнау, халқының) Билет№11

1.Ахмет Байтұрсынұлы (монолог)

Ахмет Байтұрсынұлы - ірі ғалым, қазақ тілі білімнің атасы, әдебиет зерттеушісі, ағартушы, аудармашы. Ол 1873 жылы Қостанай облысының Сарытүбек жерінде туған. Ол- біздің жерлесіміз. Ахмет Байтұрсынұлы орыс – қазақ мектебінде, мұғалімдер даярлайтын мектебінде оқыды. Оқуды бітірген соң Қостанайда, Қарқаралыда сабақ береді. Ол өлең-жырлар жазды. Ахмет Байтұрсынов қазақ әліпбиін жасаған. Ол көптеген оқулықтар жазған. Тұңғыш қазақ әліппесін Ахмет Байтұрсынов жазған. Ол Орынборда «Қазақ» газетін шығарған. Ұлтшыл , халық жауы деген жала жабылып, сталиндік режимінің құрбаны болды. Ол 1988 жылы ақталды. Ахмет Байтұрсыновтың «Қырық мысал», «Маса», «Ақ жол» жинақтары бар.

2.Қазақ тілінде 3 шақ бар: осы шақ, өткен, келер. Осы шақтың 2 түрі бар: нақ осы шақ және ауыспалы осы шақ. Нақ осы шақ отыр, тұр, жүр, жатыр етістіктері және жіктік жалғау арқылы жасалады. Күрделі түрі –ып –іп -п –а –е жұрнақтары және отыр, тұр, жүр, жатыр етістіктері және жіктік жалғау арқылы жасалады: келіп отыр.