12. Жалпы моральдық ұғымдар: еркіндік

Еркіндік Жалпы ұғымда еркіндік –бұл қысымның немесе шектеулердің болмауы. Спиноза,

Гегель және марксистер еркіндік танылған қажеттілік деп есептейді.

Адамнан тәуелсіз шектеулер өзінің жан дүниесінде немесе бір нәрсені білмегендіктен және істеу

білмейтіндіктен және қорқынышта болу мүмкін. Адамға тәуелді емес шектеулер үкіметтен

болады.

Адам еркіндіні оның таңдау еркімен сипатталады. Бірақ таңдау альтернативалар болған жағдайда

шынайы. Еркіндік – бұл жасалған іс-әрекеттің сипаттамасы

а) объективті шектеулердің есебі мен білімімен;

б) өзінің жасампаздығымен бірақ біреудің айтқанымен емес;в) мүмкіндіктерді таңдау шартында.

Бір адамның еркіндігі басқа бір адамның еркіндігімен шектеледі. Бұл автономия былай сипат

береді:

а)мемлекет немесе әлдебіреудің жағынан диктата;

б) адамдар рациональды және қол жетімді ретінде адамдар қабылдайтын нормалар мен

принциптер негізінде іс-әрекет;

в) бұл нормалар мен принциптердің құрылуына әсер ету мүмкіндігінде

13. Жалпы моральдық ұғымдар: рақымшылық және кесір

Рақымшылық және кесір. Нормалардың этикасы адамгершіліктің тұрақтау ,ұйымдастыру, тәртіптілік формаларымен байданысты жақтарын сипаттайды. Құндылықтар этикасы позитивті мазмұнды талдайды. Рақымшылдардың этикасы адамның қандай болуы қажет және өзін дұрыс ұстауды көрсетеді. Аристотель ақыл рақымшылы және мінез рақымшылы деп бөледі. Рақымшыл адам өзімен шығын мен жетіспеушіліктің алтын ортасын сипаттайды. Аристотель бойынша рақымшыл адам- жақсы адам орындайтын шектен тыс кесір мен жетіспеушіліктің ортасы. Мысалы қауіп-қатер қарым қатынасында қайсарлық – батырлық пен қорқақтықтың арасының ортасы.Сезім және дәм сипатындағы рахатқа бөлену қарым қатынасында саналылық –сезімсіздік пен бейбастықтың арасындағы ортасы; жомарттылық- сараңдылық пен ысырапшылдықтың ортасы, ұлылық- өркөкіректік пен төмен санаулылықтың арасы,түзулік – ашушаңдық пен сабырлылықтың арасы, шынайылық- мақтанушылық пен жалған әрекет арасы, тапқырлық – сайқы-мазақтық пен адырлықтың арасы; достық – шамшылдық пен жағымпаздықтың ортасы, ұялу - жасқаншық пен ұятсыздықтың ортасы.

Этика тарихында рақымшылдардың екі негізгі түрі бар: 1) Классикалық Грецияның бірден-бір рақымшыл адамдарды 4 қасиеті бар: қайсарлық, әділдік, даналық,ұстамдылық;

2) христиандықтың теологиялық рақымшыл адамдардың қасиеті 3: сенім,үміт, мейірімділік(махаббат).

В.С. Соловьев бұл екеуінде жақтамай, «Оправдании добра» (1897) шыққан еңбегінде адамгершілік философиясының фундаментіне 3 қасиетті енгізген: ұят, аяушылық,қастерлеу деп жазған.

Франклиндік рақымшыл адамдар. Бірнеше жылдар бойы Б.Франклин шығарған күнтізбесінде тәжірибелік этиканы жазған.Жетістік –бұл рақымшыл адамның негізгі өмірін пайдалылықпен өлшеудің басты критериясы.Адамның абыройын оған несие ұсынатынына байланысты. Абыройға жету үшін адам негізгі үш рақымшылықты сақтау керек.Бұл еңбек сүйгіштік, ақшалар міндеттесесін нақты ұстау,берешектік. Осы 3 қасиеттен басқа Франклин бірнешеуін қарастырады:

1)Тамақ пен ішімділіктегі ұстамдылық;2)Көп сөйлемеушілік, бос әңгімелерден ұстану;

3)бүкіл жағдайда реттілікті сақтау;4)алынған жоспардың орындалуындағы шешімділік;

5)адалдық; 6)әділдік 7) сабырлылық; 8)тазалық; 9) бос заттарға уайымдамай тыныштық сақтау; 10)пәктік; 11)қарапайымдылық.