10. Ницшеның моральдық-этикалық ілімінің мән-мағынасы

Ницше 1844 жылы құдай үйінде істейтін қызметкерлердің отбасысында дүниеге келген.

Ницше моральдің өзін мәселе қылды. Ол моральді нигилист болды. Құдай моралі және құлдар моралі бар. ОЛ құлдар моралі бар екендігін жоққа шығарды.

Құлдар моралі ұғымында Ницще христиан діні мен антикалық философия әсерінде пайда болған моральді айтады және көптеген түрлі жеке-аскетикалық, шіркеу-жақсылық көрсету, қоғамдық-әлеуметтік және т.б. тәжірибеге айналды.Ол Еуропада кең етек алған және еуропалық қоғамдық сананың моральдің синонимі ретінде қате қабылданды. Құлдар моралінің ерекшелігін Ницше келесідей сипаттайды.

1.Моральді құлдық ретінде тануы абсолютілікке араз болу.

2.Құлдар моралі отар мораль болады. Ол отардың күзетінде тұрған күш ал жеке адам емес деп санаған.Адамдардың бауырмалдылығы,ынтымақтастығы біріншіден әлсіз,ауру,кедей, сәтсіз адамдарды қолдау үшін жасалған.

3.Құлдар моралі жат сипатта болды. Ол индивидтерді теңестіру,орташаға түсіру арқылы нормалармен жүзеге асырылады.Ницше мұны «кенигсбергті китаизм» деп атады..

4.Құлдар моралі жан және ой сипатымен ерекшеленеді. Ол бір адамды екінші адам оның біріншісімен көңілі қанағаттанбауы, әрқашанда оның кінәлі етіп,бірінші адамды өз-өзіне күдіктеніп,шешім қабылдай алмай қиналуына әкеліп соғады. Ол өзін әрқашан жанын жеп,тергеп отырады.

5. Құлдар моралі көбінесе тартюфтілік және екіжүзділікте сипатталады.

2)кекшілдік.

Ницшенің пікірінше Ressentiment бірнеше мағынаны білдіреді:

а) кекшілдіктің бастапқы ұнамсыз эмоциялары,ұят, адамның дәрежесін түсіріп күйгелекке түсіру;

б)еске түсіру және бұл эмоцияны екінші рет өткізу,олармен руханияттық жұмыс,оның нәтижесінде қызғаныш, көре алмаумен сипатталатын кекшілдік, өш қайтару;

11. Жалпы моральдық ұғымдар: идеал, жақсылық, жамандық, парыз, ар

Идеал (фр. idéal, лат. idealis, от греч. idea = түр, бейне, түсінік) – 1) адамдар ұмтылатын және олардың ісін басқаратын жоғары мақсат.

2)жасалған өзгерту, бір нәрсенің жақсы нұсқасы

Жақсылық пен жамандық. Жақсылық –бұл индивид үшін өте жағымды,ұнамды,пайдалы, бағалы ұғым.Басқа мағынада жақсылық өз-өзінен құнды басқа мақсаттарға құрал ретін қызмет қылмау.Ол құбылыстар мен оқиғаларды оң көзқарасын идеалға әкеледі. Жамандық-жақсылыққа қарама-қарсы ұғым. Моральдік таңдау-жаман мен жақсыны таңдау. Рақымшылықты ойлап,жамандықтан ары жүру керек.

Ар — намыс , үят — абырой. Бүл үғымдардың бір-бірімен тығыз байланыстығы соншалық оларды бөліп-жарып карастырудың өзі қиын. Үлы неміс философы Канттың жүрек тебірентерлік төменгідей жолдары бар: "Бүл әлемде өзінің шексіздігі мен ғаламаттылығы түрғысынан адамды тандандыратын тек екі нәрсе ғана бар: төбедегі мәңгілік шексіз аспан және менің ішкі жан дүниемдегі адамгершілік заңы". Осындагы адамгершілік заңының жүзеге асуын қадағалаушы ар-ождан мен үят. Үят —адамгершіліктің бір жемісі, сонымен қатар ар-намыстың қосшысы. Үят жоқ жерде әдеп — инабаттылық жоқ.

Ненің үят және ненің үят еместігі туралы түсініктердің барлык жерде бірдей еместігін айта кету керек.

Абырой — адамның өз іс-әрекеттерінің тиеселі адамгершілік мүраттарына сойкес келуінен пайда болатын өзіндік жеткіліктік.

Ар-намыс арқылы адамның өз қылықтарын парыз, міндет, тиеселілік түрғысынан бағалай білетіндігі корінеді. Адамның парызы сияқты ар-намысы да өзіндік, ешкімге тәуелсіз дүние.

Үят деп адамның өзінің қоршаған ортасында қалыптасқан ортақ нормаларға немесе қауымның өзінен үміттенген биіктеріне сай келмегендігін сезінуден туындайтын қолайсыздық ьсүйі. Ар-намыспен салыстырғанда үят ішкі, өзіңмен-өзің қалатын күй емес, басқалардың, қоршаған ортаңның көзқарасымен анықталатын күй. Өйткені өзіңнің жасаған келеңсіз әрекетің, іс-қылығың үшін басқалардан еститін сөзді ойлап, олардың сен туралы көзқарастарының бүзьшатындығын ойлап қам жейсің.

Парыз бен қарыз — Адамның моральдық мүратқа байланысты қойьшған талаптарды орындау қажеттілігін түсіну. Адамның парызы мен қарызы ізгілікке еру, өзің сияқты басқаларға әлің келгенше көмек көрсету, зүлымдыққа жол бермеу сияқты әрекеттерден қүралады