Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
investitsia.docx
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
1.17 Mб
Скачать

199. Қр Ұлттық банкінің ақша – несие саясатының негізгі құралдары.

Ақша – несие саясаты бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін, сыйақы мөлшерлемесін өзгертуге және жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы. ҚР ҰБ мемлкеттің ақша – несие саясатын жүргізуші болып табылады.

Ақша – несие саясатының мақсаты – инфляцияны төмендету және теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз ету. 2004 жылдан бастап ҚР ҰБ қолданып отырған ақша – несие саясатының құралдары 2 топқа бөлінеді:

  • Тікелей құралдар (несие бағасы не несие сомасына тікелей бақылауға арналған): несие бағасын (Р-сыйақы мөлшерлемесін) не санын (Q) белгілеу не шектеу; коммерциялық банктер балансына қатысты несиелік лимиттер белгілеу.

  • Жанама құралдар (нарыққа ықпал ету арқылы ақшаға деген сұраныс пен ұсынысқа ықпал етуге арналған) ашық нарықтағы операциялар, міндетті резервтік талаптар, несиелеуге және вексельдерді қайта есепке алуға байланысты операциялар.

200. Банктер қызметін бақылау әдістері мен нысандары.

Республикамызда банктерді бақылау мен қадағалау Қазақстан Республикасының банктік және басқа да заңдарының сақталуын қамтамасыз етуге, шаруашылық-қаржылық қызметгі және банктегі оның мекелерінде жұмысты ұйымдастыруды кезендік тексеруге бағытгалған кешенді шаралар жиынтығы ұсынылады. Банктер үстінен жасалатын бақылау мен қадағалауды: халықаралық, мемлекеттік, аудиториялык және кұрыл-тайшылык деп бөлуге болады. Республикада банктер үстінен халықаралык. бақылауды Дүниежүзілік банк, Халықаралық валюталық қор, т.б. жүзеге асырады. Олар республикаға өз несиелері мен экономикасын нарыққа көшіру барысында қаржылық және ғылыми-техникалық көмек көрсете отырып, белгілі бір талаптар мен шарттар қояды.

Мемлекеттік бакылау ведомствадан тыс және ішкі ведомоствалық болады. Банктер үстінен ведомоствадан тыс бақылауды Президент жанындағы Қаржылық бақылау Комитегі, Жоғары Кеңестік бақылау палатасы, бас салықтық инспекция, құқық қорғаушы органдар жүзеге асырады. Олар банктік қызметі әр түрлі бағыттар бойышпа тексереді: шаруашылық және операциялық, бухгалтерлік есеп пен есеп берудің жағдайын, заңдық және нормативтік талаптардың сақталуы, клиенттер мүдделерінің қорғалуы, ақша-несие саясатының дұрыс жүргізілуі және т.б.

201. Қр Ұлттық Банкінің негізгі функциялары мен міндеттері

2007 жылдан бастап, «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасы заңына енгізілген өзгерістерге сәйкес, Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі міндетті – баға тұрақтылығын қамтатамасыз ету болып табылады.

2004 жылға дейін, оның негізгі міндеті ретінде ұлттық валютаның ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамассыз ету болғандығын еске сала кеткен дұрыс. Осы жерде, неліктен Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің жаңаша негізегі міндетін осылай белгілеу қажет болды деген сауал тууы мүмкін. Осы сауалға екі жақты жауап берген дұрыс.

Біріншіден, өткен міндеті ретінде белгіленген ұғымдардың мәнін түсінейік, яғни ұлттық валютаның ішкі тұрақтылығы бұл ішкі бағаның тұрақтылығын қамтамасыз етуді сипаттаса, ал сыртқы тұрақтылығы – бұл ұлттық валютаның шетел валютасына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз етуді білдіреді.

1999 жылдың сәуір айынан бастап, еркін өзгермелі бағам режиміне көшкендігіміз баршамызға белгілі және оның басты шарты - Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің ұлттық валютаны шетел валютасына қатысты бағамын белгілеуге араласпауын немесе ішкі валюта нарығында валюталық интервенциялауды жүргізбеуін көздейді. Сонымен қатар, ақша – несие саясатының бағыттарында 2003 жылдан бастап, 2007 жылдарға дейін үш кезеңде валюталық режимді ырықтандыру шараларының қарастырылуы соңғы міндеттің қажетсіздігін көрсетеді. Ендеше бұл жерде шетел валютасына қатысты ұлттық валюта тұрақтылығын қамтамасыз ету міндеті өздігінен түсініп қалатыны сөзсіз, сөйтіп тек қана ішкі баға тұрақтылығын қамтамасыз ету Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің негізгі міндеті ретінде аталған заңға еңгізілген өзгерістер мен толықтырылулар ретінде нақтыланды.

Екіншіден, ішкі баға тұрақтылығын қамтамасыз ету міндетінің қажеттігі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша несие саясатын жүргізуде 2002 жылдан бастап Еуроодақ стандартына және инфлятцияның таргеттеу принципіне өту туралы шешім қабылдауынан туындап отыр. Инфляциялық таргеттеу принциптерін пайдаланатын көптеген елдер инфляция жөнінде қойылған мақсаттарға қол жеткізу жауапкершілігін күшейту жағдайларында инфляция бойынша бағдар ретіндегі тұтыну бағаларының индексіне сүйенбейтін болады. Оның орнына инфляциялық үрдістердің негізгі бағыттарын көрсететін баға индекстерін қарастырады және монетарлық емес тұрғыдағы («базалық инфляция» индекстері) түрлі дәрежедегі күйзелістердің ықпалын жояды.

2003 жылы аталған заңға енгізілген соңғы өзгерістер мен толықтырулардың нәтижесінде 2004 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің атқаратын қызметтері қатарында бір қатар өзгерістер пайда болды. Бұл жерде Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкке дамыған елдердің орталық банктері сияқты тек классикалық қызметтерді атқару жүктеліп отыр.

Соған сәйкес барлық қадағалау қызметтері (банктік, сақтандыру, бағалы қағаздар нарығын қадағалау) 2004 жылы 1 қаңтардан өзінің қызметін бастаған Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігіне берілді.

Бүгінгі күні Ұлттық Банк мынадай классикалық қызметтерді атқарады:

  • ақшаны эмиссиялау, яғни айналысқа қажетті мөлшерде банкноттар мен монеталарды шығару;

  • мемлекеттің ақша – несие саясатын әзірлеу және жүргізу;

  • несие беру;

  • депозит қабылдау;

  • төлем жүйесін ұйымдастыру;

  • валюталық реттеу және валюталық бақылауды жүзеге асыру;

  • төлем балансын құрастыру.

Сонымен қатар Ұлттық Банкке жоғарыда аталған қызметтерге қоса төмендегідей өзге қызметтерді атқару жүктелді:

  • Қаржы нарығының барлық қатысушыларының қызметін реттеу және қадағалау, соның ішінді:

  • Банктер;

  • Сақтандыру ұйымдары;

  • Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары;

  • Жинақтаушы зейнетақы қорлары.

  • Қаржы нарығының барлық қатысушыларына арналған бухгалтерлік есеп стандартын бекіту.

Ұлттық банктің негізгі міндеті мен қызметтерін осылайша түйіндеу инфляция бойынша мақсаты көрсеткіштер үшін Ұлттық Банктің жауапкершілігін күшейтеді.

Жалпы Ұлттық Банк мынадай операцияларды жүргізеді:

  • бірінші кластық эмитенттермен шығарылатын алты айлық өтелу мерзімі бар міндеттемелерді қайта есепке алады;

  • мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;

  • депозиттік сертификаттармен қайтару мерзімі бір жылға жататын борыштық бағалы қағаздарды сатып алады және сатады.

  • депозиттік және есеп айырысу операцияларын жүргізе отырып, бағалы қағаздарды басқа да құндылықтарды сақтауға және басқаруға қабылдайды;

  • қаржы құралдарымен операцияларды жүзеге асырады;

  • қажет кезінде банктерде және қаржы ұйымдарында жұрттарға;

  • чектерді жазып вексельдерді береді;

  • жарғыға қайшы келмейтін өз міндеттемелеріне сай келетін басқа да банктік операцияларды жүзеге асырады.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]