166. Ақша айналысы заңы және оныі мазмұны

Ақша айналысы-елдегі тауарлық ж/е тауарлық емес сипаттарына қызмет етеін қолма қол ақша мен қолма қолсыз ақшалар формасындағы ақша қозғалысы.Ол 2-ге бөлінеді.Қолма қол ақша айналысы- бұл нақты ақшалар қозғалысын білдіреді. Оған банкноталар, монеталар және қағаз ақшалар жатады.Банкнота-орталық банктің айналымға шығарған әр түрлі номиналды ақша бірліктері.Қағаз ақша-бюджет тапшылығын жабу мақсатында шығарылады,металл ақшаға ауыстырылмайды,сондай-ақ мемлекет белгілеген өзіндік номиналы бар құндық белгілері.Қолма-қолсыз ақша айналысы-қолма қолсыз ақша айнылмының ақшалай қозғалысы.Оған чек,палстикалық карточка,электронды аударымдар көмегімен пайд-н клиент шотындағы ақшалары жатады.Дамыған елдерде нақты ақшалар айналысының едәуір бөлігін орталық банктерден шығарылған банктік билеттер құрайды. Ақша шығарудың кішкене бөлігі қазыналық билеттерді шығарушы қазынашылықтың үлесіне тиеді.

Ақша айналысының заңы

- тауарлар айналысы үшін қажетті ақшалардың санын анықтайды.АТА=тауар бағасының сомасы/ақша айналым саны.Бұл жерде бір айта кететіні,ақшаның төлем құралы қызметін атқаруымен б/ты бұл формула да нақтылануды талап етуде.

Айналысқа қажетті ақша саны келесі формуламен анықталады:

С тб- Нтб+Мте-Өте

Ақ = Аос

Стб- сатылатын тауарлардың бағасының сомасы

Нтб- несиеге сатылатын тауарлар бағасының сомасы

Мте- міндеттемелер бойынша төлемдер сомасы

Өте- өзара төленетін төлемдер сомасы

Аос- айналыс және төлем құралы ретінде ақша айналымының орташа саны.Осындай жағдайларда айналысқа қажетті ақша санына өндірістің дамуының шарттарына тәуелді болып келетін әр алуан факторлар ықпал етеді.Оның біріне айналыстағы тауарлар санының өзгерісі жатады.Сондай-ақ шар/ғы ақшаға деген қажеттілік тауарлар ж/е көрсетілетін қызметтер бағаларының деңгейіне б/ты да анықталады.

167. Ақша жүйесі: типтері мен элементтері.

Ақша жұйесі –бұл тарихи түрде қалыптасқан және ұлттық заңдылықтармен бекітілген ақша айналысын ұйымдастыру формасы. Ақша жүйесінің өзіне тән типтері және элементтері болады. Ақша жүйесінің мынадай типтері бар:1. металл ақша айналысы, яғни мұндай ақша тауары тікелей айналыста бола отырып, ақшаның барлық қызметтерін атқарады.2. несиелік және қағаз ақшалар айналысы. Яғни алтын айналыстан алынып тасталынып, оның орнына несиелік және қағаз ақшалар айналысқа түседі.

Металл ақша айналысы екіге бөлінеді: 1. Биметализм –жалпыға балама рөлі екі бағалы металға негізделген ақша жүйесі. Биметализмнің 3 түрі болған:

- қос валюталы жүйе –мұнда алтын мен күмістің арасындағы шектік қатынас олардың нарықтық құнына негізделген

- қатар жүретін валюталық жүйе –мұнда бұл қатынас мемлекет тарапынан белгіленген

- ақсақ валюталық жүйе-мұнда алтын мен күміс монеталары заңды төлем құралы ретінде пайдаланылған, бірақ бірдей негізде емес. Себебі күміс монеталарды жасау жабық түрде жүзеге асырылып, алтын монеталарды жасау жабық түрде жүргізілді.

2. монометаллизм –бұл барлығына бірдей балама және ақша айналысының негізі ретінде бір ғана металл қызмет ететін ақша жүйесі. Ол мына түрлерге бөлінеді:

- алтын монета стандарты – бұл еркін бәсеке тұсындағы капитализмнің талаптарына біршама сәйкес келе отырып, несие жүйесінің, өндірістің, дүниежүзілік сауданың, капиталды сыртқа шығарудың дамуын қалады. Белгілері: алтын елдің ішкі ақша айналысында болып, ақшаның барлық қызметтерін бірдей атқарды. Алтын монеталарды құюға рұқсат етілді. Толық құнды емес ақшалар айналыста бола отырып, еркін мөлшерде алтын монетаға ауыстырылды. Алтынды және шетел валюталарын еркін түрде сыртқа шығаруға болатын болды.

-алтын құйма стандарты – мұнда айналыста монета болмайды, алтын монетаны еркін түрде жасауға тыйым салынады. Мұнда банкноталар алтын құймасына тек олардыі сомасы көрсетілген жағдайда ғана айырбасталды.

-алтын девиз стандарты –Австрия, Германия, Дания, Норвегия елдерінде бекітілді. Мұнда да айналыста алтын монета еркін жүрмеді. Мұнда банкноталарды алтынға ауыстырылған шетел валюталарына ауыстыру жүргізілді.

Ақша жүйесінің элементтері: ақша бірлігі, ақша түрлері, эмиссиялық жүйе.

Ақша бірлігі – барлық тауарлардың бағаларын бейнелеуге қызмет ететін, заңды түрде бекітілген ақша белгісі. Қазақстанда ақша бірлігі – теңге.

Ақша түрлеріне заңды төлем құралы болып табылатын несиелік және қағаз ақшалар жатады.

Эмиссиондық жүйе – бұл әр елдің орталық банктерінің айналысқа ақша шығаруын білдіреді.