
- •63. Инвестициялық үрдістегі банктер мен кәсіпорындардың өзара қарым-қатынасы
- •64. Қайта өндіру үрдісіндегі инвестициялардың орны мен рөлі
- •65. Инвестициялардың технологиялық, қайта өндірістік, салалық және аймақтық құрылымы
- •66. Инвестициялық тәуекелдің мәні мен экономикалық негізі
- •67.Қаржылық және инвестициялық тәуекелдердің жіктелуі
- •68. Инвестициялық тәуекелді төмендету әдістері мен тәсілдері.
- •69. Қазақстан экономикасындағы құрылымдық өзгерістеріндегі инвестициялардың рөлі.
- •70. Қр инвестициялық қызмет. Отандық және шетелдік инвесторлар рөлі
- •71. Қр инвестициялық қызметті заңнамалық қамтамасыз ету. Қр «Инвестиция туралы» заңы
- •72. Қр инвестициялық қызметті заңнамалық қамтамасыз ету.
- •73. Қазақстанның инвестициялық ортасының тартымдылығын қамтамасыз етуші көрсеткіштері мен фаторлары
- •74. Инвестициялық саясат түсінігі, мақсаттары және міндеттері
- •75. Қазақстандағы құрылымдық-инвестициялық саясаттың ерекшеліктері мен сипаты
- •77. Аймақтық және салалық инвестициялық саясат.
- •78. Инвестицияларды қаржыландыру және несиелендіру көздерінің құрамы мен құрылымы.
- •Меншік қатынастарына байланысты:
- •79. Халықтың жинақтары инвестицияларды қаржыландыру және несиелендіру көздері ретінде. Мемлекеттің дағдарыстан кейінгі кезеңдегі қаржы ресурстарын жұмылдыру бойынша қызметінің бағыттары
- •80. Инвестициялық үрдісті қаржылық талдау әдістері.
- •81. Релевантты ақша ағындарының жіктелуі.
- •82. Инвестициялардың тиімділігінің коэффициенті.
- •2) Iшкі пайда нормасы
- •3) Tабыстылық индексі
- •4) Инвестицияның өтелу мерзімі
- •83. Инвестициялық институттардың қызметі, олардың құрылуы мен механизмі.
- •84. Инвестициялық жобаның қаржылық бағалануы
- •85.Корпоративтік қаржылардың мәні мен мазмұны
- •86.Корпорация қаржысының функциялары
- •87.Корпорациялардың қаржылық ресурстары және олардың сипаттамасы.
- •88.Венчурлық типтегі инвестициялық жобалар
- •89.Тұрақты табыс әкелетін инвестициялық жобалар
- •90.Елбасы н.Ә.Назарбаевтың Жолдауын іске асыру тұрғысынан қаржылық қадағалау
- •91.Салықтардың экономикалық мәні мен функциялары
- •92.Жеке табыс салығын есептеу және төлеу тәртібі
- •§ 1. Қызметкердің табысы
- •§ 2. Жеке тұлғаның салық агентінен алатын табысы
- •§ 3. Жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін зейнетақы төлемдері
- •§ 4. Дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс
- •§ 5. Стипендиялар
- •§ 6. Жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс
- •§ 1. Мүліктік табыс
- •§ 2. Жекеше нотариустардың, жеке сот орындаушысы мен адвокаттардың табысы
- •§ 3. Дара кәсіпкердің табысы
- •§ 4. Басқа табыстар
- •93.Қазақстан Республикасында корпоративті табыс салығының қалыптасуы және дамуы
- •94.Жанама салықтар: есептеу түрлері мен механизмі
- •95. Салық механизмі және оның элементтері
- •96. Акциздер: мәні, алыну механизмі
- •97. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі корпоративті табыс салығының рөлі
- •100. Салық жүйесі ж/е салық саясаты.
- •101. Экономиканы салықтық реттеу: мақсаты,міндеттері және әдістері.
- •102. Салықтық жазалау шаралары: түрлері және қолдану тәртібі.
- •103. Қр/ң бейрезиденттерінің табыстарына салық салу.
- •104. Жеке кәсіпкерлерге салық салу ерекшеліктері.
- •105. Шағын және орта бизнес субъектісіне (заңды тұлға) салық салу тәртібі мен механизмі
- •109. Шағын ж/е орта бизнес субъектілері үшін арнайы салық режимдері
- •110. Салық органдарының корпоративті табыс салығының түсуі мен есептеуін қадағалауы.
- •111.Қр салық қызметі органдары: міндеттері мен функциялары.
- •112. Тіркелген салық: төлеу тәртібі мен есептеу механизмі.
- •113. Мемлекет экономикасының дамуында салықтардың экономикалық маңызы мен рөлі.
- •114. Корпоративті табыс салығы бойынша жылдық жиынтық табысты анықтау.
- •115. Қр салық кодексі: құрылымы мен қысқаша мазмұны
- •116. Корпоративті табыс салығының қойылымдары мен оларды қолдану тәртібі
- •117. Оңайлатылған декларация: тапсыру тәртібі мен мерзімі
- •118. Арнайы экономикалық аймақта салық салу ерекшеліктері
- •120. Қр салық жүйесінің даму кезеңдері
- •122. Жекелеген кәсіпкерлік қызмет түрлері үшін арнайы салық режимі
- •§ 1. Жалпы ережелер
- •§ 2. Патент негiзiндегі арнаулы салық режимi
- •§ 3. Оңайлатылған декларация негiзiндегi арнаулы салық режимi
- •123.Салықтық қадағалаудың қажеттілігі мен экономикалық мазмұны
- •124.Салықтан жалтару мәселелері және оларды шешеу жолдары
- •125. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті салықтық реттеу.
- •129. Қазақстан Республикасындағы жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу
- •130. Салық салудың классикалық және қазіргі заманғы қағидалары
- •132. Корп.Табыс салығы: заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысының қалыптасу ерекшелігі.
- •133. ҚРғы ойын бизнес салығы: есептеу әдістемесі ж/е төлеу тәртібі.
- •134. ҚРғы ойын бизнес салығы: есептеу әдістемесі ж/е төлеу тәртібі.
- •135. Салық органдарының корпоративтік табыс салығын түсуі мен есептелуін қадағалауы.
- •138. Салық жүйесіндегі әлеуметтік салықтың рөлі мен орны.
- •151. Ақ және оның қаржылық ресурстары, ақша қорлары менрезервтері
- •152. Корпоративті тәуекелдерді төмендету әдістері
- •153. Бюджеттерді құру мақсаттары және бюджеттеу үрдісі.
- •154. Компания капиталының құрамы мен құрылымын оңтайландыру.
- •155. Компанияның дебиторлық берешегін басқаруды жетілдіру.
- •166. Ақша айналысы заңы және оныі мазмұны
- •167. Ақша жүйесі: типтері мен элементтері.
- •168. Инфляция: мәні, себептері және салдарлары
- •Несиелік мекемелер қызметіндегі мемлекеттік қадағалау
- •Ломбард оның мәні мен функциялары
- •Пошта жинақтау жүйесі және оның дамуы
- •Қр банктік жүйесі және оның дамуы
- •Коммерциялық банктер мен олардың операцияларының негізгі түрлері
- •186. Қр банктік жүйесін қайта құрылымдау мен ақша реформасы.
- •187. Қазақстандағы банктік емес мекемелер және олардың қаржылық жүйенің дамуындағы рөлі.
- •Жшс немесе жк ретінде тіркеу
- •189. Микронесиелік ұйымдар мен олардың дамуы
- •191. Қазақстанда бағалы қағаздар нарығының дамуы мен қалыптасуы.
- •192. Қазақстан қор биржасы, оның функциялары мен операциялары.
- •193. Валюталық қатынастар мен валюталық жүйе: оның ерекшеліктері.
- •196. Әлемдік валюталық жүйенің дамуы.
- •197. Халықаралық қаржы несие институттары мен олардың функциялары.
- •198. Инфляция мен ақша айналымын реттеу әдістері.
- •199. Қр Ұлттық банкінің ақша – несие саясатының негізгі құралдары.
- •200. Банктер қызметін бақылау әдістері мен нысандары.
- •201. Қр Ұлттық Банкінің негізгі функциялары мен міндеттері
- •202. Депозиттер: түрлері мен басқару ерекшеліктері
- •203. Консорциалдық несие мен оның ерекшеліктері
- •204. Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандары мен кепілді бағалау
- •Жылжымайтын мүлікті бағалау 1. Жылжымайтын мүлік нарықтарының ерекшеліктері 2.Бағалау бойынша әдістемелік жағдайлар
- •205. Кепілдік, Кепілдеме және олардың айырмашылығы
- •206. Жинақтау салымдары: түрлері, айырмашылықтары, тартау проблемалары
- •207.Банктердің түрлері мен олардың ерекшеліктері
- •208.Банктің инфрақұрылымы және оның банктік жүйедегі рөлі
- •209.Қр Ұлттық банкі туралы Заң,оның құрылымы мен мәні
- •2 Ведомство:
- •4 Есеп беретін ұйым:
- •210.Банктер мен банктік қызмет туралы Заң оның құрылымы мен мәні
- •211.Банктік ресурстар,олардың құрылымы мен арналымы
- •213.Меншік капиталының жеткіліктілік коэффициенті
- •214.Банк капиталының жеткіліктігін бағалау жөніндегі Базель ұсыныстары
- •221. Банк міндеттемелерінің түрлері мен олардың орындалуы
- •222. Активтердің өтімділік тәуекелі мен олардың топтастырылуы
- •223. Банк активтерінің сапа көрсеткіштері мен критерийлері
- •224.Активтердің әртараптандыру көрсеткіштері. Активтерді әртараптандыру нормативі есебі
- •226. Өтімділікті қамтамассыз етуде активтер мен пассивтерді басқару
- •227. Банк өтімділігіне әсер ететін ішкі және сыртқы факторлар
- •228. Банк өтімділігін бағалау, бағалау көрсеткіштері мен топтастыру
- •229. Банк өтімділігін бағалаудың халықаралық тәжірибесі
- •232. Қарыз алушының несие қабілеттілігінің көрсеткіші
- •234.Есеп айырысу нысандары мен төлем құжаттары
- •236.Несиелеу жүйесі мен оның элементтері
- •237. Қазіргі заманғы несиелеу жүйесінің ерекшеліктері.
- •243. Төлем тапсырмасымен есеп айырысу мен оның ерекшелігі
- •244. Банктің несиелік қоржынын басқару мен оның құрылымы
- •245. Несиелік келісімшарт, оның құрылымы мен мазмұны
- •246 Банктің валюталық операциялары, оның түрлері мен ерекшелігі
- •247 Коммерциялық банктердің қызмет ету қағидалары
- •229. Банк өтімділігін бағалаудың халықаралық тәжірибесі
- •248 Есеп айырысудың аккредитивтік нысандары мен олардың ерекшеліктері
- •249 Несиенің қайтарымдылығын қамтамасыз ету тәсілдері
- •250. Банктердің несиелік операцияларының жіктелімі
- •201. Қр Ұлттық Банкінің негізгі функциялары мен міндеттері
- •202. Депозиттер: түрлері мен басқару ерекшеліктері
- •203. Консорциалдық несие мен оның ерекшеліктері
- •204. Несие қайтарымдылығын қамтамасыз ету нысандары мен кепілді бағалау
- •Жылжымайтын мүлікті бағалау 1. Жылжымайтын мүлік нарықтарының ерекшеліктері 2.Бағалау бойынша әдістемелік жағдайлар
- •205. Кепілдік, Кепілдеме және олардың айырмашылығы
- •206. Жинақтау салымдары: түрлері, айырмашылықтары, тартау проблемалары
- •207.Банктердің түрлері мен олардың ерекшеліктері
- •208.Банктің инфрақұрылымы және оның банктік жүйедегі рөлі
- •209.Қр Ұлттық банкі туралы Заң,оның құрылымы мен мәні
- •2 Ведомство:
- •4 Есеп беретін ұйым:
- •210.Банктер мен банктік қызмет туралы Заң оның құрылымы мен мәні
- •211.Банктік ресурстар,олардың құрылымы мен арналымы
- •213.Меншік капиталының жеткіліктілік коэффициенті
- •214.Банк капиталының жеткіліктігін бағалау жөніндегі Базель ұсыныстары
- •221. Банк міндеттемелерінің түрлері мен олардың орындалуы
- •222. Активтердің өтімділік тәуекелі мен олардың топтастырылуы
- •223. Банк активтерінің сапа көрсеткіштері мен критерийлері
- •224.Активтердің әртараптандыру көрсеткіштері. Активтерді әртараптандыру нормативі есебі
- •226. Өтімділікті қамтамассыз етуде активтер мен пассивтерді басқару
- •227. Банк өтімділігіне әсер ететін ішкі және сыртқы факторлар
- •228. Банк өтімділігін бағалау, бағалау көрсеткіштері мен топтастыру
- •229. Банк өтімділігін бағалаудың халықаралық тәжірибесі
- •232. Қарыз алушының несие қабілеттілігінің көрсеткіші
- •234.Есеп айырысу нысандары мен төлем құжаттары
- •236.Несиелеу жүйесі мен оның элементтері
- •237. Қазіргі заманғы несиелеу жүйесінің ерекшеліктері.
- •243. Төлем тапсырмасымен есеп айырысу мен оның ерекшелігі
- •244. Банктің несиелік қоржынын басқару мен оның құрылымы
- •245. Несиелік келісімшарт, оның құрылымы мен мазмұны
- •246 Банктің валюталық операциялары, оның түрлері мен ерекшелігі
- •247 Коммерциялық банктердің қызмет ету қағидалары
- •229. Банк өтімділігін бағалаудың халықаралық тәжірибесі
- •248 Есеп айырысудың аккредитивтік нысандары мен олардың ерекшеліктері
- •249 Несиенің қайтарымдылығын қамтамасыз ету тәсілдері
- •250. Банктердің несиелік операцияларының жіктелімі
105. Шағын және орта бизнес субъектісіне (заңды тұлға) салық салу тәртібі мен механизмі
Жалпылай қарағанда нарықтық экономикада орта және кіші кәсіпкерлік көптеген жаңа жұмыс орындарының пайда болуын, экономиканың инновациялық әлеуетінің дамуын, өндірісті ұйымдастырудың жаңа түрлерін іздеу және енгізу, сату және қаржыландыруды қамтамасыз етеді. Ел экономикасының тұрақты дамуы мен бәсекеге қабілеттілігінің жоғары деңгейде болуының кепілі ол - орта және кіші бизнес. Сондықтан да орта және кіші бизнесті қолдау саясаты міндетті түрде іске асырылуы қажет және бұл қолдау мемлекет тарапынан белсенді түрде жүзеге асыруы тиіс.Бұл мемлекеттік қолдау салықтық жеңілдіктер арқылы жүзеге асады. Салықтық жеңілдіктер орта және кіші бизнес субъектілерін дамытуды ынталандырады. Бұл бағдарламаның нәтижесінде орта және кіші бизнес субъектілерінің саны менорта және кіші бизнес кәсіпкерлерінің өндірген өнімдері және қызметтерінің үлесі мемлекеттің ЖІӨ-де пайыздық үлесі едәуір өсті.
Мемлекетіміздің экономикасы дамып, өркениетті алдыңғы қатарлы дамыған елдер деңгейіне жету үшін салық жүйесіне, соның ішінде ел экономикасыда негізгі орын алатын орта және кіші бизнес субъектілеріне салық салу барысын жеңілдету қарастырылған. Орта және кіші бизнес субъектілеріне салық салу жүйесін жетілдіріп, тиімді құру – орта және кіші бизнес субъектілері дамуының негізгі алғышарты ретінде қарастыруға болатыны белгілі. Бүгінгі таңда орта және кіші бизнесті дамыту үшін мемлекет тарапынан түрлі жаңа әдістер мен қадамдар жасалынуда. Орта және кіші бизнестің жоғары деңгейде дамуы мен өркендеуі және қызмет етуін ұйымдастыру үшін конструктивтік бизнес-идея, тиімді басқару және қаржының жеткілікті болуы шартты жағдай.
Шаруашылық жүргізудің жаңа формаларын қолданбай еліміздің экономикасын жандандыру, дамыту, өркендету, халқымыздың әлеуметтік хал-ахуалын көтеру мүмкін емес. Соның бірі – орта және кіші бизнестің дамуы болып табылады. Себебі кез келген ел экономикасында орта және кіші бизнестің алар орны айрықша. Орта және кіші бизнес ел экономикасын дамытуда, нарықты қалыптастыруда, тауар және қызмет сұраныстарын қанағаттандыруда,жұмыссыздық мәселесін шешуде, жалақы мен зейнетақыны уақытылы төлеуде, ірі өндірушілер монополиясын шектеуде, технологияларды енгізуде және бәсекелестікті дамытуда жаңа шешуші фактор ретінде маңызды роль атқарады.
Орта және кіші бизнес субъектілерінің салықтық түсімдері арасынан орасан зор үлес алып отырған жалпы режим негізінде жұмыс істейтін шағын бизнес субъектілерінің салықтық түсімдері. Себебі, оңтайлатылған декларация, патент бойынша жұмыс істеу талаптарына сай келмеген жағдайда кәсіпкер жалпы режим негізінде жұмыс істеуге мәжбүрленеді. Жалпы режим негізінде жұмыс істейтін шағын бизнес субъектілерінің табысына салынатын салық ставкасы да салыстырмалы түрде жоғары болып келеді. Сол себептен жалпы режим негізінде жұмыс істейтін кәсіпкерлердің салықтық түсімдері жоғары болады.
Орта және кіші бизнес субъектілерінің салық бойынша түсімдер ішінде ең төменгі үлестік мөлшерді иеленіп отырған патент арқылы жұмыс істейтін кәсіпкерлердің салықтық түсімдері. Себебі патент бойынша салық ставкасы жалпы режим негізінде жұмыс істейтіндер мен оңтайлатылған декларация бойынша әрекет ететіндерге қарағанда төмен, яғни екі пайызға тең. Бірақ, осы патент негізінде жұмыс жасау үшін белгіленген талаптарға сәйкес болуы қажет. Егер де белгіленген талаптарға сәйкес болмаған жағдайда жалпы режим негізінде жұмыс жасауға міндетті болады. Көптеген кәсіпкерлер талаптарға сай болмағандықтан, мысалы жылдық табысы белгілі мөлшерден жоғары болғандықтан жалпы режим негізінде жұмыс жасауға көшеді. Орта және кішібизнес субъектілерінің саны күн сайын артып келеді, соның ішінде жеке кәсіпкерлер үлесі тез қарқынмен өсуде. Ал осы құбылысқа үлкен әсерін тигізіп, негізгі себеп ретінде танылып отырған – арнаулы салық режимінің енгізілуі. Алайда, қызмет етуші орта және кіші бизнестің жартысына жуығы ғана белсенді болып отыр. Дамыған елдердің статистикалық мәліметтерін қарастырсақ, бұл елдерде орта және кіші бизнес субъектілерінің өндірген өнімі 60-70 %-ға дейін үлес салмақты иеленсе, біздің елімізде бұл көрсеткіш 15,7 % деңгейінде көрініс табады. Статистика мәліметтеріне сүйенсек, шағын бизнестің 80% 5 жыл мерзім өткеннен кейін құлдырауға ұшырайды. Ал қалған 20% өзінің өмірлік циклін жалғастырып отырады, алайда бәсекелестерімен күресу барысында үлкен қаржылық шығынға ұшырайды. Көптеген фирмалардың құлдырау себептерін қарастыратын болсақ, келесідей қарқынды байқауға болады – құлдыраудың басым бөлігін алдын ала болжауға болады.
Орта және кіші бизнес – бүгінгі өркениетті дүниежүзілік экономикалық даму жүйесіндегі болашағы күмән келтірмейтін салалардың бірі болып саналады. Нақты сектор және сауда кәсіпорындары мен компаниялары Қазақстан экономикасының дамуына, өсуіне, ұлттық табыс, жалпы ішкі өнім, жалпы ұлттық өнім, жұмыспен қамтылу дәрежесі және т. б. көрсеткіштердің артуына тікелей әсер етеді. Кейінгі жылдары елімізде орта және кіші кәсіпкерлікті дамытуға көбірек назар аудара бастады.
Орта және кіші бизнес – жеке және заңды тұлғаның өз күш-қабілетін танытуының, белгілі бір мақсаттарды жүзеге асырушының іс-әрекетінің тиімді тәсілі. Ол адамдардың өзіне сенімін арттырып, іскерлігін қалыптастырады. Кәсiпкерлiк қызметке талдау жасасақ – оның жалпы экономикалық ой-пiкiр сияқты ұзақ тарихы мен терең тамырының бар екендiгiне көз жеткіземіз. Көне тарих пен орта ғасыр ғылымдарында кәсiпкерлiк туралы, оның индустриялық қалай аталғанына қарамастан, айрықша пiкiрлер қалыптасқан. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде әрбiр азаматтың кәсіпкерлікпен айналысуға құқығы бар. Алайда, оны жүзеге асыру қоғам мүшелерiнiң кез-келгенiнiң қолынан келе бермейдi. Сондықтан, кәсiпкерлiктiң шын, нақты субъектiсi – бұған деген алғышарттары бар, ең бастысы капитал иемдену құқығы бар субъектілер жатады. Кәсiпкерлiктiң соңғы нәтижесi өндiрiлген өнiм мен көрсетiлген қызмет. Ең бастысы – әр кәсiпкер оның тек өзiне тиiмдiсiн, пайдалысын ғана жасайды. Мiне, осы себептен кез келген кәсiпкердiң басты мақсаты – өз кәсiпорынының пайдасын барынша жоғарылату немесе шығындарын барынша азайту болып табылады. Ал, кәсiпкердiң табысы көбiне оның бизнестi ұйымдастыруына тiкелей байланысты. Кәсiпкер қызметiнiң бастапқы кезеңiнде қатаң бәсеке жағдайында нарық қатарынан шығып қалмас үшiн өндiрiс факторларын жүйелеудің жаңа жолдары мен бағыттарынiздейдi, яғни, бұл кәсiпкерлiктiң ең басты мәселесi. Кәсіпкерлік қызмет тәуекелге ұшырайды. Осы арқылы ол шаруашылық жүргізудің нашар нәтижелері кезінде мемлекетке жүгінуге мүмкіндігі болған зиянды кәсіпорындарды біле тұра жол берген әкімшілік-жоспарлы экономика кезеңінің шаруашылық қызметінен түпкілікті түрде ерекшеленеді. Кәсіпкерлік тәуекел – табысты жұмысқа қуатты ынталандыру тетігі.
Бүгінгі таңда орта және кіші кәсіпкерлік нарықтық экономиканың негізі болып табылады және халықтың басым бөлігін жұмыспен қамтамасыз етіп, халықтың әлеуметтік жағдайына оң ықпалын беріп, өте ірі салалар мен жобаларды дамытуға қолдау көрсетеді. Орта және кіші бизнес – жаңа бастау алып келе жатқан кәсіпкерлер арасында капиталды инвестициялау тәсілі ғана емес, сонымен қатар бүкіл әлемде маңызға ие бизнес түрі.
Заңды тұлғаларға арналған арнайы салық режимдеріне: Оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі, тіркеу алымдары, автокөлік құралдарының қазақстан республикасының аумағымен жүргені үшін алым, аукциондардан алынатын алым, жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым, жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы, жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы, қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақы ж|е т.б. Оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі: заңды тұлғалар үшін: қызметкерлердің шекті орташа тізімдік саны салық кезеңі ішінде елу адам болса; салық кезеңі ішінде шекті табысы 25 000,0 теңгені құраса, оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимін қолданады. Салық кезеңі күнтізбелік тоқсан болып табылады. Салықтарды оңайлатылған декларация негізінде есептеуді салық төлеуші салық салу объектісіне есепті салық кезеңінде 3% мөлшеріндегі ставканы қолдану арқылы дербес жүргізеді. Оңайлатылған декларация салық төлеушінің орналасқан жері б/ша салық органына есепті салық кезеңінен кейінгі 2-ші айдың 15-інен кешіктірілмей табыс етіледі. Оңайлатылған декларация б/ша есептелген салықтарды бюджетке төлеу жеке (корпорациялық) табыс салығы мен әлеуметтік салық түрінде есепті салық кезеңінен кейінгі 2-ші айдың 25-інен кешіктірілмей жүргізіледі. Тіркеу алымдары: Алымдар мынадай тіркеу іс-әрекеттері: 1) мыналарды: заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені ж/е филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркегені, сондай-ақ қайта тіркегені; дара кәсіпкерлерді; жылжымайтын мүлікке құқықтарды; жылжымалы мүлік кепілін ж|е салынып жатқан кеменің ипотекасын; радиоэлектрондық құралдар мен жоғары жиіліктегі құрылғыларды; көлік құралдарын, сондай-ақ оларды қайта тіркегені; дәрілік заттарды, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен медициналық техниканы, сондай-ақ оларды қайта тіркегені; туындылар, сабақтас құқықтар объектілеріне құқықтарды, туындылар, сабақтас құқықтар объектілерін пайдалануға арналған лицензиялық шарттарды, сондай-ақ оларды қайта тіркегені; мерзімді баспа басылымын ж|е ақпарат агенттігін мем/к тіркегені; 2) осы әрекеттердің жасалғанын куәландыратын құжаттың телнұсқасын бергені үшін алынады. Алым ставкалары республикалық бюджет туралы заңда белгiленген ж/е алымдарды төлеу күнi қолданыста болған АЕК мөлшерi негiзге алына отырып есептеледi.
106. Қосылған құн салығы Төлеушілер: - Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы бойынша тіркеу есебіне тұрған мынадай тұлғалар: дара кәсіпкерлер; мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, резидент – заңды тұлғалар; қызметін Қазақстан Республикасында филиал, өкілдік арқылы жүзеге асыратын резидент еместер; сенімгерлікпен басқару құрылтайшыларымен не сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушылармен сенімгерлікпен басқару шарттары бойынша тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша айналымды жүзеге асыратын сенімгерлікпен басқарушылар; - Кеден одағының және (немесе) Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағына тауарларды импорттаушы тұлғалар қосылған құн салығын төлеушілер болып табылады. Салық салу объектілері: - салық салынатын айналым; - салық салынатын импорт қосылған құн салығы салынатын объектілер болып табылады. - Салық салынатын айналымды айқындау: - салық салынбайтын айналымды қоспағанда, Қазақстан Республикасында тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша; - Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеуші болып табылмайтын және қызметін филиал, өкілдік арқылы жүзеге асырмайтын резидент еместен жұмыстарды, қызмет көрсетулерді сатып алу бойынша қосылған құн салығын төлеуші жасайтын айналым салық салынатын айналым болып табылады. Салық салынатын импорттың айқындамасы Кеден одағының кеден заңнамасына және (немесе) Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес декларациялануға жататын, кеден одағының аумағына әкелінетін немесе әкелінген тауарлар салық салынатын импорт болып табылады. Бюджет жарнасына жатқызылуға тиіс салық сомасын анықтау кезінде, тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді алушының негізгі құралдарды, материалдық емес және биологиялық активтерді, жылжымайтын мүлікке инвестицияларды қоса алғанда, алынған тауарлар, жұмыстар мен қызмет көрсетулер салық салынатын айналым мақсатында пайдаланылса немесе пайдаланылатын болса, сондай-ақ, егер мынадай шарттар орындалса: - тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді алушы қосылған құн салығын төлеуші болып табылса; - шот-фактура жазылған күні қосылған құн салығын төлеуші болып табылатын өнім беруші Қазақстан Республикасының аумағында өткізілген тауарлардың, жұмыстардың, қызмет көрсетулердің шот-фактурасын; - тауарлар импорты жағдайында қосылған құн салығы бюджетке төленген және кедендік рәсімінің шарттарына сәйкес қайтаруға жатпайтын болса; - қосылған құн салығын төлеу жөніндегі салық міндеттемесі орындалған болса. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке жарна ретінде қосылған құн салығының сомасы салық салынатын айналым бойынша есептеп шығарылған қосылған құн салығының сомасы есепке жатқызылған салық сомасы арасындағы айырма ретінде есептеледі. Қосылған құн салығының ставкасы 12 процентті құрайды және салық салынатын айналым мен салық салынатын импорттың мөлшеріне қолданылады. Күнтізбелік тоқсан қосылған құн салығы бойынша салық кезеңі болып табылады. Қосылған құн салығын төлеуші бюджетке жататын жарнаға салықты орналасқан жері бойынша есепті салық кезеңінен кейінгі екінші айдың 25-нен кешіктірмей әрбір салық кезеңі үшін төлеуге міндетті. Импортталатын тауарлар бойынша қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының кеден заңнамасында кеден төлемдерін төлеу үшін айқындалатын күні төленеді.
107. Тікелей салықтар қызмет ету механизмі Салықтарды мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе жіктейміз:
1) салық салу объектісіне байланысты;
2) қолданылуына қарай;
3) салық салу органына байланысты;
4) экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5) салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып жіктеледі.
Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке салынады.
Тікелей салықтарға мына салықтар жатады:
заңды және жеке тұлғалардың табысына салынатын салық;
мүлік салығы;
жер салығы;
бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салық;
Жеке тура салықтар-бұл жеке адамдар мен заңды ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар. Нақты салықтардың айырмашылығы-жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да ескереді. Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып жіктеледі. Тікелей салықтар жалғаусыз немесе тікелей табысқа немесе мүлікке салынады. Тікелей салықтарға мына салықтар жатады: • Заңды және жеке тұлғалардың табысына салынатын салық; • Мүлік салығы; • Жер салығы; • Бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салық; • Көлік құралдарына салынатын салық және т.б. Дамыған елдерде мемлекеттік бюджеттің 90%-ын салықтар құрайды. Қазақстан Республикасында корпорациялық табыс салығы салықтардың ішіндегі ең күрделісі және салық сомасы жағынан ең ауқымдысы. Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдерінің 27,2%-ын құрайды. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Корпорациялық табыс салығының экономикалық мазмұны Салықтар кез-келген өркениетті мемлекеттердің негізгі кіріс көзі. Қазақстан Республикасы аумағында қолданылып жүрген заңды тұлғалардан алынатын барлық салықтар мен алымдардың ішінде табыс салығының алатын орны ерекше. Әлемнің қандай мемлекеті болмасын, барлығында табысқа не пайдаға салық салынады. Бұл экономикалық категориялардың мазмұны, әсіресе олар салық салу объектісі ретінде қызмет атқарса, олар тұрақсыз болады. Жалпы алғанда, пайда дегеніміз шығыстарды шегергеннен кейінгі табыс, ал табыс-шаруашылық субъектілерінің өз тауарын,қызметін, жұмысын сатқаннан түскен түсім. «Табыс» категориясы қашанда «пайда» ұғымынан кең екендігі белгілі. Қазақстанда қабылданған салықтық есеп ережесіне сәйкес, табыс – бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі немесе міндеттемелердің азаюы. Табыс алынған немесе алынуға тиіс өткізу құны бойынша бағаланады. Өткізу құны салық төлеуші мен сатып алушы немесе активтерді қолданушы арасындағы келісіммен анықталады. Қазақстан Республикасы өзінің 16 жылдық қысқа тарихында салық салудың жоғарыда аталған екі кестесінде қолданып үлгірді. Қазақ ССР-нің 1991 жылғы ақпанның 14-дегі «Кәсіпорындардан, бірлестіктерден және ұйымдардан алынатын салықтар туралы заңына сәйкес салық салу объектісі ретінде пайда алынады. Осы заңды ауыстырған Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылғы ақпанның 12-дегі «Пайда мен табысқа салық салу туралы» Заң күші бар Жарлығында салық салу объектісі ретінде табыс та, пайда да алынады. Ал 1995 жылдың 24 сәуірінде қабылданған Қазақстан Республикасы Президентінің «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» заң күші бар Жарлығы мен қазіргі Салық кодексінде де табыс салығы нысанына тоқтады және салық салудың ерекше категориясы салық салынатын табысты енгізеді. Сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығында заңды және жеке тұлғаларды қамтитын табыс салығының біртұтас конструкциясы енгізілді. Бірақ бұл субъектілер арсында олардың табыс түрлері мен оны алу әдістерінде айтарлықтай (едәуір) айырмашылық болуы бұл біріктірудің тиімсіздігін көрсетті және заңды және жеке тұлғаларға салық салудың екі режимі сақталды. Бұған қоса Қаржы Министрлігі заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығын есептеу мен төлеудің тәртібі туралы бөлек 2 нұсқаулық дайындады. Жаңа Салық Кодексінде осы кемшіліктер ескеріп Салық Кодексінің табыс салығына байланысты ең негізгі ерекшелігі заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының бір тұтастығы бұзылып, жеке-жеке салық болып бөлінген және дүниежүзілік халықаралық стандартқа сәйкес заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы корпорациялық табыс салығы деген жаңа терминмен алынатын болды. Қабылданған концепцияға сәйкес корпорациялық табыс салығының салық салу негізінде заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының салық салу принциптері алынған. Салық заңдылықтарының нормаларын біркелкі түсіндіруді қамтамасыз ету, салық төлеушінің қолдануын жеңілдету, салық тәртібін сақтау деңгейін жоғарлату мақсатында Салық Кодексінде нормативтік-құқықтық актілерінің біргеше ережелері біріктірілген, яғни Салық Кодексінде бұрынғы салық заңдылығындай, салықтың төлеушілері, салық салу объектісі, Жылдық жиынтық табысты қалыптастыру әдістемесі, оны кейін түзету мүмкіндіктері, шығындарды шегеріске жатқызу, сол сияқты табысты анықтау, залады көшіру құқығы және бюджетке төлеуге жататын салықты есептеу жолдары анықталған. Табыс салғының бұрынғы есептеу әдісін сақтай отырып, жылдық жиынтық табыс пен салықтық шегерістердің құрамын қайта қарау жолымен корпорациялық табыс салығы бойынша салық ауыртпалығын төмендету ұсынылған. Мүлікке салық салудың экономикалық мазмұны Мүлік салығы меншікке салынатын салықтар қатарына жатады. Меншікке салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайында мемлекет иелігінен алу үшін және жекешелендіру процесінің дамуына қарай меншік қатынастарындағы нақтылы өзгерістермен байланысты едәуір орын алады. Меншікке салынатын салықтар негізінен жергілікті бюджеттерге есептеледі. Салықтардың мөлшерлемелері меншіктің табыстылығы бойынша емес, сыртқы нышандар – меншіктің мөлшері бойынша белгіленетіндіктен фискалдық мақсаттан басқа салықтардың меншікті пайдалаудың тиімділігін көтермелеу мақсаты бар. Меншікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтық жауапкершілікті біркелкі етіп бөлуге мүмкіндік береді. Мұның әсіресе жер салығына, мүлікке салынатын салыққа қатысы бар. Мүлікке салынатын салық тікелей нақты салыққа жатады, оның мөлшері мүліктің табыстылығына емес, төлеушілер мүлкінің құнына байланысты болады. Салық мүлік иелеріне оны тиімді иеленуге түрткі болады. Кейбір елдерде мүлікке салық салу базасын анықтау оны мынадай санаттарға бөлумен байланысты: - жылжымайтын (жер және онымен тікелей байланысты құрылыстар); - дербес жылжымалы (жылжымайтын мүліктен басқа, меншіктің барлық түрлері). Мүліктің бұл түрі өз кезегінде материалдық және материалдық емес (мүлік құны туралы ақпараттарды құрайтын шоттар, сертификаттар) болып бөлінеді. Жалпы мүлік салығы жергілікті бюджетке түсетін маңызды кіріс көзі болып табылады. Сондықтан жергілікті салық органдары жоғарыда аталған салық принциптеріне сүйеніп, мүлікке тән белгілер мен құнына байланысты салық салу базасы мен салық ставкасын объективті анықтайды. Салық төлеуге байланысты салық төлеушілердің негізгі міндеті болып салық салу базасын оңтайлы айқындау мен мүлікті дұрыс өлшеу табылады. Көлік құралдарына салынатын салықтың экономикалық мазмұны Көлік құралдарына салынатын салық – мемлекет пен көлік құралдары арасындағы экономикалық қатынасты реттейтін салық. Көлік құралдарын иелері көлік құралдарын иемдену барысында республиканың автокөлік жолдарын пайдаланады. Ал осы автокөлік жолдарын қаржыландыру мемлекеттік бюджеттен жүзеге асырылады. Сондықтан да көлік салығының экономикалық мәні зор. Көлік құралдарына салынатын салық тікелей нақты салық болып табылады. Жер салығының экономикалық мазмұны ҚР-ның Жер кодексінің 9 бабына сәйкес Қазақстанда жерді иелену және жерді пайдалануға ақы төленеді; жер үшін ақы жер учаскесінің сапасына, орналасуына және сумен қамтамасыз етуіне байланысты анықталатын жер салығы нысанында алынады. Жер салығы – меншікке салынатын салықтардың ішіндегі ең негізгі, ауқымды, маңызы жағынан ерекшесі. Жер салығы жер иеленушілер мен жер пайдаланушылар төлейтін тікелей, оның ішінде нақты салықтардың қатарына жатады. Ол жергілікті бюджеттің бекітілген салықтарының бірі. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде жер салығы көбінесе дербес салық ретінде қарастырылмайды, тек жер құны (баланстық құны) мүлікке салынатын салықтың жалпы сомасына енеді. Жер салығы Қазақстанда 1992 жылы 1 қаңтарда енгізілді. Оның мақсаты – экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалануды қамтамсыз ету және жерді сақтау, құнарлылығын арттыру, аумақтардың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін қажетті шараларды жүзеге асыру үшін бюджетке түсетін табыстарды құрау. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу – әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты қаржы көзі. Салықтардың мәнін толық түсіну үшін олардың экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал салықтардың маңызы олардың атқаратын қызметіне тікелей қатысты. 1.2. Тікелей салықтар мәселелері жөнінде ғалымдар мен тәжірибешілер пікірі. Ғалымдар мен тәжірибешілердің пікірлеріндегі салықтар туралы көз қарастар. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті Төрағасының орынбасары: А. Базарбаева Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитетінің мекен – жайына аумақтық салық органдары жіберген камералдық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтарды жою туралы хабарламаларға салық төлеушілерден шағымдар түсуде. Бұл ретте Салық кодексінде салық актісі бойынша хабарламаларға жасаған салық төлеушілердің шағымдарын уәкілетті мемлекеттік органның қарауы көзделген. Сондай – ақ аумақтық салық комитеттерінің камералдық бақылау нәтижелері бойынша салық төлеушілерге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген сомасы туралы хабарламалар жіберген жағдайлар болды. Соған байланысты мынадай түсініктеме жасаймыз. Салық кодексінің 517 – бабында салық бақылауының нысандары салық тексерістері түрінде де, сондай – ақ камералдық бақылау түрінде де көзделген. Салық кодексінің 18 – бөлімінің ережелерінде есептелген салықтар, өсімдер мен айыппұлдар сомаларына қатысты Салық тексерістері актілері бойынша хабарламаларға салық төлеушілер шығымдарын қарау тәртібі айқындалған. Айтылғандарға байланысты, алдағы уақытта хабарламалардың дұрыс ресімделмеуіне және мұндай шағымдардың Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитетіне түсуіне жол бермеу үшін облыстар, Астана, Алматы қалалары бойынша салық комитеттеріне және № 1 Аймақаралық салық комитетіне осы түсініктемені төменгі тұрған аумақтық салық комитеттері мен салық төлеушілерге жеткізу тапсырылады. Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер : А.Д. Байдүйсенов Қандай да болмасын мемлекеттің салық жүйесі негізінен екі қызметті атқарады. Біріншісі фискалды қызмет болса, екіншісі реттеуші қызметі. Фискалды қызмет ешкімді де алаңдата қоймайды себебі кез келген мемлекеттің өмір сүруі үшін қаражаттың қажеттілігі өте маңызды нәрсе. Реттеуші қызмет әркімнің, мейлің мемлекеттің немесе кәсіпкерлердің болсын, аса қызықтыратын мәселесі болып табылады. Баршамызға белгілі таразының екі жағы бар, біріншісі мемлекеттің қажеттілігінен туындаса, ал екіншісі еркін кәсіпкерлікті ұстағандардың мүдделерінен шығады. Қазақстандағы салықтардың атқаратын реттеуші қызметіне кеңінен тоқталсақ, оның оншалықты өз атына сәйкес келе бермейтін жақтарын байқаумызға болады. Салықтардың реттеушілік ролі негізінен мынадай шарттарға жауап беруі қажет : мемлекеттік бюджетке түсетін кіріс мөлшерінің белгілі бір деңгейін ұстап отыру және кәсіпорындар мен жеке тұлғаларға салынатын салықтардың ауыртпалығын реттестіру. Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында болашақтағы мемлекетіміздің негізгі байлық көзі шикізатты, соның ішінде ең біріншіден мұнайды экспорттау болып табылады. Осыған сәйкес, салық жүйесінің алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі шикізатты экспорттаушыларға салынатын салықтардың тиімділігін арттыру болып табылады. Үкімет басшысының хабарлағанындай, 1999 жылдың қорытындысы бойынша, мұндайды экспорттау тек салық түрінде ғана мемлекеттік бюджетімізге 500 миллион АҚШ доллары шамасындағы қаржы түспей қалған. Мұндай көлемдегі қаржы республикалық бюджетіміздің төрттен бір бөлігіндей мөлшерін құрайды. Егер бұл көрсеткіш тек қана мұнай саласында орын алған болса, онда еліміздің бүкіл шикізатын экспорттаудан түспей қалған қаражаттардың мөлшерін қандай болар екен? Осындай көлеңкелі экономиканың келеңсіз әрекеттерінен еліміздегі күнделікті тұрмыстық қажеттіліктерге аса зәру болып отырған тұрғындардың бөлігі көп зардаптар шегуде. Екінші жағынан, салық салынатын базаның кемуінен, экспорттаушы емес экономиканың басқа салаларында қызмет атқарып отырған кәсіпорындарға жүктелетін салық ауыртпалығы арта түсуде. Аталған кемшіліктерді жою үшін, ең алдымен салық заңына жаңадан өзгертулер енгізу аса қажет. Кіріс министірінің атап өткеніндей, жаңадан қабылданған салық кодексінде айтарлықтай өзгерістер енгізілмеген, демек, жіберілген кемшіліктер алдағы уақытта да жіберілуі мүмкін. әрине енгізілетін өзгерістер әбден саралануы және салық жылының басынан бастап іске асуы қажет. Салық төлеушілер үшін салық жүйесінің ең болмағанда үш – бес жылға дейін тұрақты болып қалуы аса маңызды шарт болып табылады. Тұрақсыз экономика жағдайында бұлай болу әрине мүмкін емес, әсіресе жалпы ішкі өнімнің мөлшері дүниежүзілік бағаға тәуелді жағдайында бұл өте қиынға соғады. Қорыта айтқанда, жоғарыда аталған ұсыныстарды жүзеге асыру қиынға соғады, ал олардан түсетін экономикалық тиімділік айтарлықтай болары анық. 2 Бөлім. Тікелей салықтардың негізгі түрлері 2.1. Табыстарға тікелей салықтар Корпоративтік табыс салығы ҚР-да КТС негізгі бюджетке түсімді қалыптастырушы және экономикаға негізгі әсер етуші салық болып табылады. КТС төлеушілер болып салық жылында салық салудың объектілері бар заңды тұлғалар табылады. КТС бойынша салық салудың объектілері болып мыналар табылады: 1. Салық салынатын табыс. 2. Төлем көзінен салық салынатын табыс. 3. ҚР-да тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын заңды тұлға резидент еместің таза табысы. Заңды тұлғаның салық салынатын табысы оның салық жылындағы жылдық жиынтығы табысы мен шегерімдерінің арасын3ағы айырма ретінде анықталады. Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы болып оның салық жылы ішінде әр түрлі көздерден алған табысы табылады. Яғни жылдық жиынтық табысқа заңды тұлғаның кәсіпкерліктен алған табыстарының барлық түрлері жатады. Заң бойынша салық төлеушінің жылдық жиынтық табысына мынадай түзетулер енгізіледі: 1. Бұған дейін ҚР-ның территориясында төлем көзінен салық салынған заңды тұлға резиденттен алынған девиденттер. 2. Эмитентпен акцияны алғашқы орналастырғаннан кезде алған құн өсімі. 3. Мемлекет бағалы қағаздармен болған операциялардан алған сыйақы. 4. Гуманитарлық көмек түрінде алынған мүлік құны. 5. Мемлкеттік кәсіпорын мен мемлекеттік органнан қайтарусыз алынған мүлік құны. Заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысынан мынадай шегерімдер жасалады: 1. Жылдық жиынтық табысты алуға байланысты шығындар 2. Іс-сапар шығындары 3. Өкілетті шығындар 4. Ғылыми зертеу жұмысының шығындары. 5. Күмәнді бережақ бойынша шығындар (Сақтандыру жарналары). 6. Теріс курстық айырма. 7. Салықтық шегерімдер. 8. Бекітілген активтер бойынша шегерімдер (амортизациялық аударымдар). 9. Ағымдағы жөндеу шығындары. Заңды тұлға келесі шығын түрлерін шегерімге жатқыза алмайды: 1. Жылдық жиынтық табыс алуға байланыссыз шығындар. 2. Амортиз есептелетін н.қ/рды са/ға және құрылысын жүргізуге кеткен шығындар. 3. Мемлекеттік бюджетке төленетін айыптар. Заңды тұлғалардың жоғарыда аталған коммериялық кәсіпорындардан басқа, коммерциялық емес кәсіпорындар және әлеуметтік салада қызмет жасайтын кәсіпорындар деген түрлері де бар. Коммерциялық емес ұйымдарға төменгі шарттарға жауап беретін ұйымдар жатады: 1. Негізгі мақсаты кіріс алу емес. 2. Алған таза кірісін немесе мүлкін қатысушылардың арасында бөлмейді. Коммерциялық емес ұйымдардың сыйлық,грант, мүшелік жарна, қайырымдылық көмек түрінде алынған табыстары жоғарыда аталған шарттар орындалған жағдайда салық салуға жатпайды. Ал басқалай алған табыстары немесе коммерциялық іс-әрекеттен алған табыстары жалпы белгіленген тәртіпте салық салуға жатады, яғни жылдық жиынтық табыстан шегерімдерді алып тастап, салық салатын табысты анықтау арқылы КТС төлейді. Сондықтан коммерциялық емес ұйымдар салық салуға жатпайтын және салық салуға жататын табыстары бойынша бөлек есемтерін жүргізуі керек. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес әлеуметтік салада қызмет ететін ұйымдарға мыналар жатады: 1. Дәрігерлік қызмет көрсетуші ұйымдар. 2. Мектепке дейінгі, мектепте, орта, жоғары білім беру, қайта даярлау салаларында қызмет көрсетуші ұйымдар. 3. Ғылым, спорт, мәдениет және балаларды, карттар мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау облысында қызмет көрсетуші ұйымдар. 4. Кітапханалық қызмет көрсетуші ұйымдар. 5. Мынандай шарттарға жауап беретін ұйымдар: а). Жалпы жұмысшылар санының 51%-н астамын мүгедектер құрайды. б). Мүгедектердің еңбек ақы бойынша бойынша шығын жалпы W бойынша шығынның 51%-н кем емес болса. Яғни әлеуметтік салада қызмет көрсетуші ұйымдардың жоғарыда аталған қызметтерден алынған табысы салық салуға жатпайды. Егер, әлеуметтік салада қызметтерінен басқа коммерциялық іс-әрекеттен табыс алатын болса, ондай табысы жалпы белгіленген тәртіпте салық салуға жатады. Заңды тұлғаның төлем көзінен салық салынатын табыстарына мыналар жатады: 1. Дивидендтер (төлеген кезде ұстап қалады). 2. Депозиттер бойынша сыйақылар (жеке тұлғалардан басқа). 3. Қазақстан Республикасында тұрақсыз мекеме арқылы қызмет жасайтын резидент еместің Қазақстан Республикасынан алған табыстары. 4. Басқалай сыйақылар. Бұндай табыстар бойынша салықты анықтаушы тұлға салықты төлеуші емес, салық агенті болып табылады, яғни салық агенті жоғарыда аталған табыстарды оны алушы тұлғаларға төлеген кезде салықты ұстап қалады және бюджеттің алдындағы төлем кезінен табысқа салықты есептеп, төлеу бойынша міндеттемені салық агенті мойнына алады. Заңды тұлғалардың салық салатын табысы (коррекциядан кейінгі, төменгі ставкалар бойынша салық салуға жатады: 1. Негізгі ставкасы 20%. 2. Негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын заңды тұлғалар үшін 10%. Тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын резидент еместің табыстары төменгі ставкалар бойынша салық салуға жатады: • ССТ үшін 20% • Таза табыс үшін 15% Тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын заңды тұлға резидент еместің таза тыбысы салық салынатын табыстан 20 пайыздық корпоративтік табыс салығын алып тастау арықылы анықталады. Заңды тұлға аванстық төлемнің сомасын әр айдың 20-нан кешіктірмей бюджетке аударуға міндетті. КТС бойынша декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін тапсырылуы керек. КТС бойынша календарлық жыл – салық мерзімі болып табылады. Жеке табысқа салық ЖТС-ты төлеушілер болып салық мерзімінде салық салудың объектілері бар жеке тұлғалар табылады. ЖТС бойынша салық салудың объектілері болып мыналар табылады: 1. Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынатын табыстар. 2. Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынбайтын табыстар. Салық салу объектісінің бұндай 2 категорияға бөліну себебі жеке тұлғаның іс-әркетіне және табысты алу әдісіне байланысты, яғни жалпы жеке тұлғалар қарап жеке тұлғалар немесе кәсіпкерлікпен айналыспайтын жеке тұлғалар және кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлғалар деп бөлінеді. Осыған байланысты жеке тұлғаның табыстары төлем көзінен ССТ және төлем көзінен салық салынбайтын табыс деп бөлінеді. Жеке тұлғаның төлем көзін ССТ-рына мыналар жатады: 1. жұмысшының табыстар. 2. Зейнетақылық төлем түрінде алынған табыстар. 3. Дивиденд сыйақы түріндегі табыстар. 4. Салық агентінен алынатын табыстар. 5. Стипендия Жеке тұлғаның жұмысшының табысы түрінде алынаты табыстарына жұмыс берушімен жалдау келісім шартына сәйкес жеке тұлғаның белгілі бір жұмысты немесе қызметті орындауына байланысты төленетін еңбек ақы, сыйлық, қосымша, гонорар түріндегі табыстары жатады. Жеке тұлға есептелген еңбек ақы түріндегі табысынан мынадай шегерімдер жасауға құқылы: 1. 10% зейнетақылық жарна сомасы. 2. ең төменгі еңбек ақы көлеміндегі шегерім. 3. ерікті зейнетақылық жарна сомасы 4. сақтандыру жарнасы 5. тұрғын құрылыс жинақ банкісінен алынған ипотекалық несие бойынша сыйақы сомасы 6. салық жылында ең төменгі жалақының 8 есесінен аспайтын көлемде ақылы дәрігерлік қызметтерді төлеу шығындары Жеке тұлғаның төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына мыналар жатады: 1. Кәсіпкершілік іс-әрекеттің алынатын табыстар. 2. Мүліктік табыс 3. Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстары. Жеке кәсіпкерлік әрекеттен алған табысына салық салу кезінде ҚР-дың салық кодексі арнайы салық режимді қолдануды қарастырады. Бұл режим бойынша жеке кәсіпкер бюджетпен салықтарды патенттің негізінде, оңайтылған декларация негізінде және ауыл шаруашылығында қызмет көрсететін шаруа қожалықтары бірыңғай жер салығын төлеу негізінде жүргізе алады. Жеке тұлғаның мүліктік табыстарына мыналар жатады: 1. Төменгі активтерді сатқан кездегі құн өсімі: • Жеке тұлғаның меншігінде 1 жылдан кем мерзімде болған қозғалмайтын мүлікті сатқаннан. • Бағалы қағаздарды сатқаннан. • Қымбат бағалы тастарды, зергерлік бұйымдарды, антиквариаттарды сатқаннан. 2. Мүлікті арендаға бергеннен түскен табыс. Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстарына адвокаттық және нотариалдық іс-әрекеттен алған табыстарының барлық түрі жатады. Олар осындай табыстары бойынша табысқа сұранысты анықтауды жалпы алынған табыстан ешқандай шегерім жасамастан белгіленген ставканы қолдану арқылы жүргізіледі. Жеке тұлғаның табыстарының төменгідей түрлеріне салық салынбайды: 1. Мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен төленетін адрестік әлеуметтік көмек және әлеуметтік жәрдем ақылар. 2. Балаларға және асырауындағы адамдарға алынатын алементтер. 3. Жеке тұлғаның өмірі мен денсаулығына келтірген зиянды қалпына келтіруге байланысты төлемдер. 4. Жеке тұлғаның депозитке салған салымы бойынша және қарыздық бюджеттік қаржыларға салған салымы бойынша сыйақылар. 5. Мемлекеттік бюджеттік қаржыдан алған сыйақы. 6. Лотерея бойынша 5 аек шегіндегі ұтыстар. 7. Грант қаражаты есебінен төленген төлемдер. 8. Жұмысшыға төленген іс сапар түріндегі шығындары түріндегі төленген табыстар. 9. ұлы отан соғысы ардагерлерінің, I және II топтағы мүгедектердің, бала кезінен мүгедек адамның бір ата-анасының салық жылы ішіндегі табысы айлық есеп көрсеткішінің 27 есе деңгейінен аспайтын мөлшерінде босатылады. 10. Елшілік қызметкерлердің арнайы табыстары. 11. Сыйлық және мұрагерлік түрінде алынған мүліктің құны. 12. Бюджет қаражаты есебінен төленетін зейнетақылық төлем. 13. Бюджет қаражаты есебінен төленетін стипендиялар. 14. Бюджет қаражатыесебінен төленетін материалдық көмектер. Жеке тұлғаның табыстары мынадай ставкалар бойынша салық салуға жатады: 1. Жеке тұлғаның дивиденд түріндегі табыстарынан басқа табыстары 10пайыз түріндегі табыстарының ставкалары. 2. Жеке тұлғаның дивиденд табыстары 5% ставка бойынша салық салуға жатады. 3. Адвокаттар мен жеке нотариустардың адвокаттық және нотариустық қызметтен түскен табыстары ешқандай шегерім жасалмастан 10% ставка бойынша салық салуға жатады. Жеке табыс салығын есептеуді салық агентi төлем көзінен салық салынатын табыстар бойынша, салық салуға жататын табысты есебіне жазу кезінде жүргізедi. Жеке табыс салығын ұстауды салық агентi төлем көзiнен салық салынатын табысты төлеу күнінен кешiктiрмей жүргізедi. Салық агентi төленген табыстар бойынша жеке табыс салығын аударуды төлем айынан кейiнгi айдың 25-іне дейiн өзi орналасқан жері бойынша жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының резиденттері жеке тұлғалардан, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғалардан жеке табыс салығы және әлеуметтік салық бойынша декларацияны салық агенті есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-інен кешіктірмей, салық төленетін жердегі салық органдарына табыс етеді. Адвокаттар мен жеке нотариустардың табыстары бойынша жеке табысқа салық сомасы ай сайын есептеліп есепті айдан кейінгі айдың 5-не дейін бюджетке аударылады. Жеке табыс салығы бойынша декларацияны мына резидент салық төлеушiлер: 1) дара кәсіпкерлер; 2) жекеше нотариустар, адвокаттар; 3) мүліктік табыс алған жеке тұлғалар; 4) басқа табыстар, оның ішінде Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде табыстар алған жеке тұлғалар; Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегi шетелдік банктердегi банктік шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар табыс етеді. «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына және «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке табыс салығы бойынша декларация тұрғылықты жердегі салық органына есепті салық кезеңінен кейiнгi жылдың 31 наурызынан кешiктiрiлмей табыс етiледi. Әлеуметтік салық Әлеуметтік салықты төлеушілер болып мыналар табылады: 1. ҚР-ның заңды тұлға резиденттері және ҚР территориясындағы тұрақты мекеме арқылы қызмет жасайтын заңды тұлға резидент еместер. 2. Жеке кәсіпкерлер. 3. Жеке нотариустар мен адвокаттар. Әлеуметтік салық бойынша салық салу объектісі болып заңды тұлғалар үшін жұмыс берушінің жұмысшыға материалдық, әлеуметтік игіліктер түрінде төлеген ақшалай немесе заттай нысандағы шығындары табылады. Жеке кәсіпкерлер мен жеке нотариустар және адвокаттар үшін әлеуметтік салықтың объектісі болып жұмысшылардың саны табылады. Заңды тұлғалар жұмысшыға есептелген төмендегідей табыс түрлеріне әлеуметтік салықты есептемейді: 1) мемлекеттер, мемлекеттердiң үкiметтерi және халықаралық ұйымдар желiлерi арқылы берiлетiн гранттар қаражаты есебiнен жасалатын төлемдер; 2) Қазақстан Республикасының Президентi, Қазақстан Республикасының Yкiметi тағайындайтын мемлекеттiк сыйлықақылар, стипендиялар; 3) спорт жарыстарында, байқауларда, конкурстарда жүлделi орындар үшiн берілетін ақшалай наградалар; 4) ұйым таратылған немесе жұмыс берушiнiң қызметi тоқтатылған, қызметкерлердiң штат саны қысқартылған немесе қызметкер әскери қызметке шақырылған жағдайларда еңбек шарты бұзылған кезде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерлерде төленетiн өтемдер; 5) жұмыс берушiнiң қызметкерлерге пайдаланылмаған еңбек демалысы үшiн төлейтiн өтемдерi; 6) Қазақстан Республикасының заңнамасында сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорларына қызметкерлердiң мiндеттi зейнетақы жарналары. Заңды тұлғалар үшін әлеуметтік салық 11 пайыздық ставка бойынша салық салуға жатады: 1. Тірек-қимыл мүшесі бұзылған есту, сөйлеу, көру қабілетінен айрылған мүгедектер жұмысістейтін мамандандырылған ұйымдар әлеуметтік салықты 4,5% ставка бойынша төлейді. 2. АСР-ді қолданбайтын жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар мен адвокаттар әлеуметтік салықты өзі үшін (иесі) 2АЕК көлемінде, ал қалған қызметкерлер үшін 1АЕК көлемінде әлеуметтік салықты есептеп төлейді. 3. АСР-ді қолданатын жеке кісіпкерлер әлеуметтік салықты осы режим бойынша анықталған салық сомасының 50% немесе 0,5 бөлігі көлемінде төлейді. 4. Шаруа қожалықтары үшін әлеуметтік салық шаруа қожалығының әрбір мүшесі үшін АЕК-ң 20% көлемінде есептеп төлейді. Әлеуметтiк салықты төлеу салық төлеушiнiң орналасқан жерi бойынша есептi тоқсаннан кейiнгi айдың 25-нен кешiктiрiлмей жүргiзiледi. Күнтізбелік ай әлеуметтік салықты есептеу үшін салық кезеңі болып табылады. Төлеушілер жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық жөніндегі декларацияны орналасқан жері бойынша салық органдарына есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-нен кешіктірмей тоқсан сайын табыс етеді. Жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық бойынша декларацияға қосымша жыл қорытындысы бойынша жасалады және есепті жылдың төртінші тоқсанының декларациясымен бірге табыс етіледі. 2.2. Меншіктерге тікелей салықтар Көлік құралдарына салынатын салық Көлік құралдарына салықты төлеушілер болып меншік құқында немесе сенімділік басқаруында мемлекеттік тіркеуде тұрған көлік құралдары бар заңды және жеке тұлғалар табылады. Салық салу объектісі болып: ҚР-ң территориясындағы көлік құралдарының барлық түрлері табылады. Көлік құралына салық жылына 1 рет төленеді және АЕК-мен есептеледі. Жеңіл автомобильдердің үш айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын двигателінің көлемі 1500-ден жоғары - 2000 текше сантиметрді қоса алғандағы, бес айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша. Жеңіл автомобильдердің үш айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын двигателінің көлемі 1500-ден жоғары - 2000 текше сантиметрді қоса алғандағы, бес айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын 2000-нан жоғары - 2500 текше сантиметрді қоса алғандағы, сегіз айлық есептік көрсеткіш ставкасы бойынша салық салынатын 2500-ден жоғары - 3000 текше сантиметрді қоса алғандағы және он бес айлық есептік көрсеткiш ставкасы бойынша салық салынатын двигателiнiң көлемi 3000-нан жоғары - 4000 текше сантиметрдi қоса алғандағы көлемде болған кезде салық сомасы двигательдiң аталған көлемiнен асып түскен әрбiр бiрлiк үшiн 7 теңгеге ұлғайтылады. Көлік құралдарына салықты төлеуден мыналар босатылады: 1. Мамандандырылған ауылшаруашылық техникасы бойынша ауылшаруашылық өнімін өндіруші. 2. Жүк көтерімділігі 40 т-дан асатын карьерлік автосамосвалдар. 3. Шаруа қожалықтары ҚР-ң Үк-мен белгіленген норматив шегінде босатылады, яғни 1жеңіл автокөлік двигатель көлемі 2500 текше сантиметрден аспауы керек және ауыр жүк өклігінің жалпы қуаты 1000 квт. 4. Мүгедектер, Кеңес одағының батырлары, социалистік еңбек ерлері, халық қаһарманы, 3 деңгейлі Даңқ ордені, Отан ордені иегерлері, көп балалы аналар, ҰОС қатысушылар 1 автокөлік құралы бойынша босатылады. 5. Мемлекеттік мекемелер мен коммерциалық емес ұйымдар. 6. Мамандандырылған дәрігерлік көлік құралдары. 7. Ауылшаруашылық кәсіпорнынан шыққан кезде пай ретінде алынған пайдалану уақыты 7 жылдан асқан ауыр жүккөліктері бойынша жеке тұлғалар босатылады. Көлік құралдарына салықты төлеушілер көлік құралының түріне, пайдалану уақытына, салық ставкаларына байланысты өз бетінше есептеп төлейді. Жеке тұлғалар көлік құралдарына салықты төлеуді ағымдағы жылдың 31-желтоқсанына дейін жүргізу керек. Заңды тұлға көлік құралына салық бойынша декларацияны есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін тапсырады. Егер меншiк құқығында, шаруашылық жүргiзу құқығында немесе оралымды басқару құқығында 1 шiлдеге дейiн болған көлiк құралдары бойынша заңды тұлғалар бюджетке салық төлеуді салық салу объектiлерiнiң тiркелген жерi бойынша, ағымдағы төлемдердi енгiзу арқылы салық кезеңiнiң 5 шiлдесiнен кешiктiрмей жүргiзедi. Алу кезiнде Қазақстан Республикасында есепте тұрған көлiк құралына меншiк құқығын, шаруашылық жүргiзу құқығын немесе оралымды басқару құқығын салық кезеңінің 1 шiлдесінен кейiн алған жағдайда, заңды тұлғалар салық кезеңi үшiн декларацияны табыс ету мерзiмi басталғаннан кейiнгi күнтізбелік он күннен кешiктiрмей көрсетiлген көлiк құралы бойынша салық төлеудi жүргiзедi. Жер салығы. Жер салығының салық салу объектісі болып жер учаскесі табылады. Салық салу мақсатында барлық жерлер мынадай категорияларға бөлінеді: 1. Ауылшаруашылық мақсатындағы жерлер. 2. Елді мекен жерлері. 3. Өндірістік, көлік, б/с, қорғаныс жерлері.(аш/лық мақсатында емес жерлер) 4. Ерекше қорғалатын табиғи территория жерлері. 5. Орман қоры жерлері. 6. Су қоры жерлері. 7. Запастағы жерлер. Жер салығын төлеушілер болып салық салудың объектісі меншік құқында жерді үнемі немесе уақытша пайдалану құқында барлық заңды және жеке тұлғалар табылады. Жер салығының көлемі жердің орналасқан жеріне, құнарлылығына, ауданына байланысты болады және сол жерді пайдаланушының немесе жер иесінің шаруашылық әрекетіне байланыссыз болады. Жеке үй шаруашылығын жүргізу үшін жеке тұлғаларға берілген ауылшаруашылық мақсаттағы жерлерге салықтың ставкасы мынадай көлемде белгіленеді: 1. Жердің ауданы 0,5 га шейін болғанда әрбір 0,01 га үшін 20 тг. 2. 0,5 га-дан асқан ауданға әрбір 0,01 га-на 100 тг-ден. Үй жанындағы жер учаскесі бойынша жеке тұлғалар жер салығын мынадай ставкалар бойынша төлейді: 1. Жер ауданы 5000 м2 шейін болғанда әрбір м2 –ке 20 тиыннан. 2. 5000 м2 –ден асқан ауданға әрбір м2 үшін 1 тг-ден. Автотұрақтар, АЗС-р, базалар тұрған жерлер үшін жер салығының ставкасы 10 есеге көбейтіледі. Жергілікті атқарушы органдар өзінің өкілеттілігі шегінде жер учакесінің орналасқан жерінде сумен қамтамасыздандығына байланысты жер салығының базалық ставкаларын 50%-н артық емес мөлшерде кеміте немесе өсіре алады. Жер салығы бойынша салық салуға мынадай жерлер жатпайды: 1. Ерекше қорғалатын табиғи территория жерлері. 2. Орман қорлары жерлері. 3. Запасты жерлер. Жер салығын төлеуден мынадай тұлғалар босатылады: 1. Бірыңғай жер салығын төлеушілер (шаруа қожалықтары). 2. Мемлекеттік бюджеттің қаражаты есебінен қаржыландырылатын ұйымдар. 3. Түзету мекемелері. 4. ҰОС-на қатысушылар, мүгедектер, бала кезінен мүгедек балалардың 1 ата-анасы, көп балалы аналар тұрғын үй тұрған жер учаскесі және үй жанындағы жер учаскесі бойынша босатылады. 5. Діни ұйымдар. Жер салығының сомасын есептеген кезде салық төлеушілер салық ставкасына 0,1 түзету коэффициентін қолданады: 1. Балаларды емдеу мекемелері. 2. Мемлекеттік табиғи парктер, ботаникалық бақтар, зоологиялық парктер. 3. Коммерциялық емес ұйымдар. 4. Әлеуметтік сферада қызмет жасайтын мекемелер. 5. Кадрларды мемлекеттік аттестациялау облысында қызмет жүргізетін мемлекеттік ко/р. 6. Негізгі іс-әрекеті ормандағы өртке қарсы жұмыс болып табылатын мемлекеттік ко/р. 7. Психоневрологиялық және туберкулез мекемелерінің жанындағы емдеу-өндірістік корлары. Жер салығын есептеу әрбір жер учаскесі бойынша бөлек салық базасына салық ставкасын қолдану арқылы жүргізіледі. Заңды тұлғалар жер салығының сомасын өз бетімен есептейді. Олар салық мерзімі ішінде жер салығы бойынша ағымдық төлемдерін төлеуге міндетті оны төлеу мерзімдері мынадай: ағымдағы жылдың 25 ақпанынан, 25мамырынан, 25 тамызынан, 25 қарашасынан кешіктірмей төленуі тиіс. Заңды тұлғалар жер салығы бойынша декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін тапсыруы керек. Жеке тұлғамен төленуге тиісті жер салығының сомасын салық органдары жер учаскесінің категориясына және салық ставкасына байланысты есептеп, ағымдағы жылдың 1 тамызына дейін салық төлеушіге хабарлама жібереді. Ал салық төлеуші осы хабарламаның негізінде ағымдағы жылдың 1 қазанына дейін бюджетке салықты төлейді.
108. Мемлекеттік бюджеттің кіріс базасын қалыптастырудағы салықтардың рөлі Мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын негізгі қаржылық көздер — салықтар.
Ел экономикасы дамып, мемлекеттік бюджеттің кіріс көзі ұлғайған сайын салықтық түсімдердің де өсіп отырғаны байқалады. Себебі салықтардың экономикалық табиғаты өндіріске байланысты. Өндіріс бар жерде табыс бар, одан алынатын салықтар да бар. Сондықтан салық өндірістің дамуына барынша өз ықпалын тигізіп, өндірушілердің ынтасын арттыруға жағдай жасауы қажет.
Қазақстан Республикасында корпорациялық табыс салығының қазіргі кезеңдегі ставкасы 30%, ал ауылшаруашылықғындағы өндіріс органдары үшін 10%.
Шаруашылық субьектілер мен халықтар табысының бір бөлігін мемлекеттің орталықтандырылған қаржы көздеріне айналдыру салықтардың ұдайы өндірістегі қызметін көрсетеді.
Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемін жалпы ішкі өнімдегі салықтардың алатын үлес салмағы арқылы көруге болады. Соңғы жылдардағы мәліметтер бойынша, Қазақстан Республикасының жалпы ішкі өнімдегі салықтардың үлес салмағы 20 пайыз шамасында.
2007 жылғы мемлекеттік бюджет салық түсімдері құрылымы.
Сурет - 1 2007 жылғы мемлекеттік бюджет салық түсімдері құрылымының динамаикасы.
Ескерту - ҚР статистика Агенттері мәліметтері негізінде
Бұл суреттен корпоративтік табыс салығы 35,1% , қосылған құн салығы 22,2% , әлеуметтік салық 10,7% , жеке табыс салығы 7,5% , жеке салық
3,0%, акциздер 2,1%, басқалай салықтар 19,4% құрайды.
Дамыған мемлекеттердің барлығында салыққа үлкен маңыз беріледі. Халық оған үнемі назар салып отырады. Салықтан қашқандарды ақпарат құралдарында жиі-жиі жариялап, әшкерелеу үрдіс алған.Кімде-кім мүмкіндігі бола тұрып жазатайым салық төлей алмай қалса, ол халықтың несібесіне қол салғандай ыңғайсызданып, өзін қоғам алдында қылмыс етіп қойғандай сезініп, халықтан кешірім сұрауға арланбайды.
Өйткені, бюджет қаржысы, негізінен, салықтан түсетін кірістен құралатынын, ал, ол өзі өмір сүріп отырған мемлекетінің мүддесі екенін жақсы түсінеді. Салық — тәуелсіз еліміздің әл-ауқатын құрайды. Дәлірек айтқанда, денсаулық сақтау мен ғылым-білім беру салаларын дамытуға, әлеуметтік салаларды сауықтыруға, әскери-қорғаныс шығындарын өтеуге, агроөнеркөсіп кешендерін, тұрғын үй саясәтын жүзеге асыруға, мемлекеттік қызметкерлердің шығындарын өтеуге, индустриалды-инновациялық бағдарламаны орындауға шағын және орта кәсіпті дамытуға бағытталады.Астана мен Байқоңыр қалаларының бюджеті ерекше бекітіледі.
Бюджет — республикалық және жергілікті болып екіге бөлінеді.Салық жүйесінің негізін — корпорациялық табыс салығы, қосымша құн салығы, әлеуметтік және табыс салығы құрайды.2005 жылғы реслубликалық бюджеттің кірістері — 1 триллион 468,2 миллиард теңге болды.Ол — ІЖӨ-нің 18,5 пайызы.Ата Заңымызда Қазақстан азаматының кәсіппен айналысуға еркі бар екені ап-анық жазылған.Оның үстіне «Кәсілкерлік туралы» Заңдар қабылданып, кәсіппен айналысуға қолайлы жағдайлар жасалған.Салық комитеттерінде 1 кәсіппен айналысқысы келетін азаматтарға жалпыға бірдей белгіленген тәртібі бойынша керекті құжаттар арнайы қабылданып, бекітіліп қойылған.Онымен жергілікті Салық комитетіне барып танысуға болады.Шағын және орта кәсіппен айналысқысы келетін азаматтарға арнайы салық жүйесі мен салық салудың жалпыға бірдей ортақ белгіленген тәртібіне сәйкес екі түрлі талап қойылады. Олар:
1. Жеке тұлға — жергілікті әділет басқармасына тіркелуге міндетті емес.
2. Заңды тұлға — тіркелуі керек.
Көпшілікке түсінікті болу үшін «Жеке тұлға» туралы, оған салынатын салық салу тетіктерін, қандай бухгалтерлік құжат керектігі төңірегінде түсінік бере кететін болсақ.Бұл көсіпкердің күнделікті әрі ешқашан таусылмайтын маңызды проблемасы болып қала береді.Кәсіпкерге осы жүйе, яғни, «Жеке тұлғаға» салынатын салық салу жүйесі «Заңды түлғаға» қарағанда оңайлатылып ұсынылған.Жаңадан жеке кәсіп бастағысы келген азамат жеке бас куәлігі иә төлқұжаты мен салық төлейтін тіркелген нөмірі бар, оны растайтын куәлігін алып, Салық комитетіне келіп, жеке кәсіппен айналысатынын айтады.Салық қызметкері арнаулы салық режимінің белгіленген төртіптерінің біреуін таңдауды өз еркіңізге береді.Мысалы:
1.Бір жолғы талон негізінде есеп-айырысу жолы. Бұл, көбінесе базарларда,
таксистерге, шетелден бір-екі рет барып тауар әкелгендерге өте қолайлы.
2.Патент есеп-айырысу жолы, яғни, ай сайын Салық комитетімен бірге белгіленген мелшерде есеп-айырысу. Бұны, көбінесе табысының сомасы немесе тауар айналымы екі миллион теңгеден көп емес жеке кәсіпкер қолданады, олар жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайды.
3.Оңайлатылған декларация негізінде жұмыс істеу. 2006 жылғы қаңтардың 1-нен бастап табыс салығының мөлшері өзгерді.
Мысалы, а) тауар айналымы 3 млн теңгеге дейін табыс сомасына кәсіпкер 3 пайыз салық төлейді; ә) 3 миллионнан 6 миллионға дейінгі аралығындағы табыс сомасында кәсіпкер 4 пайыз көлемімде салық төлеуге тиісті; б) 6 миллионнан 10 миллионға дейінгі тауар айналымының табыс сомасына 5 пайыз салық төлейді.Сонымен қатар кәсіпкер 25 адамғә дейін қызметкер-жұмысшы қабылдай алады.
4.Жалпыға бірдей белгіленген тәртіп бойынша жеке кәсіппен айналысу. Бұл белгіленген тәртіп бойынша Салық комитетіне кәсіпкер жылына бір рет құжаттарымен барып есеп береді. Бұл жағдай, меніңше, кәсіпкерге өте қолайсыз сияқты, себебі, құжаттар көптеп жиналып қалып, адамды шатастыруы мүмкін. Осы жоғарыда аталған салық салудың жалпыға бірдей белгіленген тәртібінің біреуін ғана тандайсыз. Жергілікті Салық комитетінен «жеке кәсіпкер куәлігін» аласыз. Содан кейін ғана алаңсыз жұмыс істей беруге болады.Куәлік арқылы мөр алуға болады. Салық комитетінің рұқсат құжатымен банктен есепшот ашасыз. Егер касса аппаратыңыз болса, оны қалалық Салық комитетіне тіркейсіз. Алғашқы кезде шығындарға жол бермеу үшін, кәсіппен жұмыскер жалдамайақ айналысуға болады.Оңайлатылған декларация негізінде бухгалтерлік есеп толтыратын бланкалар Салық комитетінің жанында сатылады. Салықтың бюджетке төленетін сомаларын да сол жерде төлеуге толық жағдай жасалған. Енді, жеке кәсібін жаңадан бастайтын кәсіпкер оңайлатылған декларация негізінде қандай салықтың түрін және қанша төлейді, соған келейік.
Оңайлатылған декларация негізінде жұмыс істеу кәсіпкерге тиімді деп ойлаймын. Кәсіпкерлер тіркелген Салық комитетіне тоқсанына бір рет барып, шағын кәсіпорнының бухгалтерлік есеп-қисабын өткізуге міндетті. Белгіленген айдың 15-іне дейін бюджетке тиесілі салықты төлейсіз. Егер бір күн кешігіп қалсаңыз, айыппұл төлейсіз. Одан қалып қойсаңыз, Салық комитеті банктегі есеп шотыңызды жауып тастайды. Кәсіпкерге бухгалтерлік есеп-қисап құжаттарды уақытында өткізіп, салықты ұқыпты түрде төлеп, ертең тексеру кеп қала ма деп уайымдамай жумыс істегенге не жетсін? Бәрін уақытында улгерсеңіз, көңіліңіз көтеріліп, өзіңізді, бір үлкен іс бітіргендей сезініп жүресіз. Сол кезде кәсібіңіз де жақсы жүреді, жеке кірісіңіз де ұлғаяды. Өкінішке қарай, біздің арамызда табысын жасырып, салықтан жалтаратындар көптеп кездеседі.
Жалпы болашақта салық жүйесін халықаралық қалыпқа сәйкестендіріп, Еуропа елдерінің деңгейіне жақындату керек секілді. Барлық дамыған елдерде салық жөнінде түсінік қабылданып, жүзеге асырылуда. Ал, біздің елде әлі де болса халық арасында салық жөнінде түсінбеушілік, оған деген немқұрайдылық көзқарас кездесіп қалады. Мәселен, полиция қызметкеріне салық төлеушілердің арқасында қызмет істеп жүрсің деп айтып көріңізші. Онда бәлеге қалдым дей беріңіз. Олардың түсінігі бойынша, елдерін салық төлеушілер емес, ішкі істер министрлігі айлық төлеп ұстап отыр.Бұл түбірімен қате пікір.