78. Инвестицияларды қаржыландыру және несиелендіру көздерінің құрамы мен құрылымы.

Біздің экономикамыздағы экономикалық жағдай инвестицияны қаржыландыру көздерінің әлі де қажет болуымен сипатталады.

Инвестициячны қаржыландыру көздерінің болуы оны экономикалық тұрақтылыққа және оның ары қарай өсуіне жағдай жасайды. Сондықтан бұл мәселелер инвестициялық қызметте маңызды орын алады.

Жалпы инвестицияны қаржыландыру жүйесі екі құрылымдық элементтен тұрады:

• Қаржыландыру көздері;

• Инвестицияны қаржыландыру әдістері;

Инвестицияны қаржыландыру көздері өздеріне тән белгілеріне байланысты, яғни меншік қатынастарына байланысты және меншік иелерінің деңгейіне байланысты жіктеледі.

1. Меншік қатынастарына байланысты:

1.1. меншікті қаражат көздері есебінен қаржыландыру – өзін өзі қаржыландыруәдісі, сондай ақ амортизациялық аударымдар әдісі.

1.2. тартылған қаражаттар есебінен қаржыландыру – жарғылық капиталға қосқан жарналар және акциялар мен облигацияларды сатудан түскен түсімдер.

1.3. займдық қаражаттар есебінен қаржыландыру – барлық банктік несиелер, қаржылық институттардың берген несиелері, коммерциялық несиелер.

2. Меншік иелерінің деңгейлеріне байланысты:

2.1. мемлекеттік бюджеттің қаражаттары есебінен қаржыландыру – қайтарылатын жағдайда мемлекеттік несие беру, ал қайтарылмайтын жағдайда бюджеттік ассигнованиялар (дотация) беруі.

2.2. әр түрлі әлеуметтік қорлар есебінен қаржыландыру

2.3.ШЖС есебінен қаржыландыру

2.4.шетелдік инвесторлардың қаражаттары есебінен қаржыландыру.

Инвестицияны қаржыландыру әдістері:

1. Өзін өзі қаржыландыру әдісі. Әрбір кәсіпорын өзін өзі

қаржыландыруға ұмтылады. Себебі, бұл әдістің басқа әдістерге қарағанда артықшылықтары бар:

• өзін өзі қаржыландыратын кәсіпорын бұл оның қаржылық тұрақтылығын білдіреді.

• Өзін өзі қаржыландыратын кәсіпорынның басқа кәсіпорынға қарағанда беделі жоғары болады.

• Өзін өзі қаржыландыратын кәсіпорынның банкротқа ұшырау қауіпі төмен болады.

Өзін өзі қаржыландыру әдісі негізгі қорларды амортизациясы және таза пайда есебінен қалыптастырады. Амортизациялық аударымдардың үш функциясы бар:

• Негізгі қорлардың тозған бөлігін бағалайды

• Дайын өнім құнына негізгі қордың шығындарын бөледі

• Қаржылық ресурстарды жинақтайды

Амортизациялық аударымдар келесідей факторларға байланысты:

• Кәсіпорындағы негізгі қорлардың орташа жылдық құнына

• Негізгі қорларды қайта бағалануына байланысты

• Амортизациялық аударымдарды есептеу әдістеріне байланысты.

2. Акционерлеу әдісі – нарықтық экономикада оның ішінде

кәсіпорын үшін инвестиция тартудың ең тиімді әдісі болып табылады. Акционерлеу әдісі заңды тұлғаның қаржылық ұйымдар мен әр түрлі салалардағы мемлекеттік кәсіпорынның акционерлік қоғам формасында құрылып, оларды қаржыландыруға қажетті қаражаттарды, акцияларды сату негізінде қаражаттардың тартылуын айтады.

ҚР да барлық коммерциялық банктер сақтандыру компаниялары және басқа да қаржылық ұйымдар сондай ақ, әр түрлі салалардағы мемлекеттік кәсіпорындар АҚ формасында құрыла алады.

Акционерлеу әдісінің өзіне тән ерекшеліктері бар:

• Дивидент көлемі АҚ ң қызметіне тікелей тәуелді болады.

• Акционерлеу әдісі арқылы инвесторлар ірі жобаларды қаржыландыруға қаражат жұмсайды.

• Акционерлеу әдісі кезінде кәсіпорынның басты мақсаты пайда табу және оны жүзеге асыру болып табылады.

ҚР да АҚ ң қызметін негізгі реттеуші заңы АҚ р туралы ҚР ң 2003ж 13 мамырдағы қабылданған заңы болып табылады. Осы заңға сәйкес акциялардың бақылау пакеті мемлекетке тиесілі ұлттық экономикалық негізін құрайтын стратегиялық маңызды салаларда құрылған АҚ Ұлттық компания болып табылады.

Іс жүзінде әрбір ұлттық компания өз саласында жүйе құраушы болып табылады. Елімізде ұлттық компанияның тізбесі келесідей:

1. ҚазМұнайГаз Ұлттық компания АҚ

2. Электр желілерін басқару жөніндегі Қазақстандық компания АҚ (KEGOK)

3. Казпочта АҚ

4. Азық түлік келісім шарт корпорациясы АҚ

5. ҚазАтом өнеркәсіп Ұлттық Компания АҚ

6. Ұлттық Ақпараттық Техникалар АҚ

7. Қазақстан Теміржолы АҚ

8. Қазақтелеком АҚ

9. Астана Халықаралық Әуежай АҚ

10. ҚазАқпарат агенттігі Ұлттық компаниясы АҚ

11. Қазақстан Инжиниринг Ұлттық Компаниясы АҚ

12. ҚазҒарыш Ұлттық компания АҚ

3. Шетелдік әдіс. Меншікті қаржыландыру ресурстарының

шектеулі болуы шет ел капиталын пайдалану қажеттілігін туғызады. Қазақстандағы саяси және экономикалық жағдайды бағалау негізінде өндірістік инвестициялық қызметті әлі де болса белсенді қылу. Себебі, экономиканың көптеген салалары шетел капиталынсыз өздерінің қызметін толыққанды жүргізе алмайды. Сондықтан, шетелдік қаржыландырудың көзі негізінен инвестициялық ресурстардың тапшылығын жабу үшін шетелдік инвестицияны тарту қажет етіледі. Шетел капиталының отандық экономикаға келуінің үш түрі бар:

• Экспорттық несие – бұл экспорттың мемлекетке тауарды немесе қызметтерді сатып алу шартымен берілетін несие.

• Мемлекетті дамытуға берілетін ресми көмек – екі үкімет арасындағы келісім болып табылады, яғни несие беруші ретінде шетелдік үкімет немесе шетелдік қаржы несиелік институттары, ал несие алушыға отандық үкімет жатады. Бүндай көмек екіге бөлінеді: технологиялық, қаржылық

• Шетел капиталының ағымы – тікелей инвестициянық және несиелеу арқылы келуі мүмкін. Оларға: кәсіпорындарды, фирмаларды құру шетел капиталының жарғылық капиталын сатып алу және осы кәсіпорынға несие ұсыну жатқызылады. ҚР да шетел капиталын тарту екі формада жүзеге асырылады:

1. Біріккен кәсіпорындар немесе толығымен шетелдік кәсіпорындар арқылы

2. Портфельдік инвестициялар арқылы

4. Бюджеттік және несиелік әдістері. Мемлекеттік

капиталдар жұмсалымы мемлекеттік функцияларды атқару процессімен қатар жүреді (экономикалық, әлеуметтік, құқық қорғау, қауіпсіздік). Капитал жұмсалымдары арқылы мемлекет халық шаруашылығы кешенінің тиімділігін көтеру, жеке салалар мен аймақтарды дамыту және біртұтас экономикалық кеңістікті сақтау бойынша мәселелерді шешеді. Мемлекеттік инвестиция алушыларға біріншіден мемлекет меншігіндегі кәсіпорындар, екіншіден мемлекеттік бағдармаларды жүзеге асыруға қатысатын заңды тұлғалар жатады.

Бюджеттік қаржыландыру әдісі үш қағидаға сүйеніп жүзеге асырылады:

• Аз шығын жұмсап жоғары әлеуметтік экономикалық тиімділікке қол жеткізу

• Бюджеттік ресурстарды пайдаланудың мақсаттық сипатын қарастыру

• Белгіленген жоспарды уақытында орындау

Банктердің несиелері қаржы нарығындағы шоғырланған ресурстардың кең тараған түрі. Несиелеу әдісінің екі формасы бар:

• Коммерциялық

• Банктік.