243. Төлем тапсырмасымен есеп айырысу мен оның ерекшелігі

Төлем талап-тапсырмасы – бенефициардың төлеушіге оған қызмет көрсетуші банкке бағытталған, жөнелтілген өнім, атқарылған жұмыстар және көрсетілген қызмет құнын жіберілген есеп айырысу құжаттары негізінде төлеу талабы.

Төлем талап-тапсырмасын бенефициар толтырады да, оны коммерциялық құжаттармен бірге бірден аударушының банкіне жібереді. Аударушының банкі, ол төлем талап-тапсырмасын төлеушіге береді. Ал аударушы, банкке келіп түскеннен бастап, үш күн ішінде төлем туралы банкке келісімін беруге тиіс.

Төлем талап-тапсырмасы банктегі аударушының шотында ақша болған жағдайда ғана қабылданады. Төленбеген төлем талап-тапсырмасы 3 күннен 30 күн аралығында № 1 картотекаға орналастырылуы мүмкін. Төлем талап-тапсырмасы бойынша төлеуден бас тартатын болса, оны осы үш күн ішінде банкке хабарлайды. Сөйтіп төлем талап-тапсырмасы жөнелту құжаттарымен және төлеуден бас тартуын хабарлайтын құжатпен бірге тікелей бенефициарға қайтарылады.

Төлем талап-тапсырмасы бойынша есеп айырысудағы құжат айналымы мынадай сызбамен беріледі (10- сурет).

Аударушы

Бенефициар

1

2

6 3 4

Бенефициардыңбанкі

Аударушыныңбанкі

5

10-сурет. Төлем талап-тапсырмасы бойынша есеп айырысудағы құжат айналымының сызбасы

1- тауарды жабдықтау (қызмет көрсету); 2- төлем талап-тапсырмасын аударушының банкіне жібер; 3 – есеп айырысу құжаттары аударушыға келісім беруі үшін беріледі; 4 – төлеуге келісім берген есеп айырысу құжаттары банкке қайтарылып, ондағы сома банкте сатып алушының шотынан шегеріледі; 5- бенефициардың банкіне қаражат аударылып, онда бенефициардың шотына есепке алынады; 6 – бенефициардың шотына қаражат келіп түскендігін хабарлайды.

Төлем талап-тапсырмасымен есеп айырысудың мынадай артықшылықтары бар: келісім-шарт тәртібінің нығаюына мүмкіндік береді және құжат айналымын жылдамдатады.

244. Банктің несиелік қоржынын басқару мен оның құрылымы

Сапалы несие портфелін қалыптастыру банк үшін ең негізгі мақсат болып табылады, ал банктің қарыз операцияларын басқару қызметі жетістіктерге жеткізеді.Мерзімі өткен несиелерге қоржын қалыптастыру және қарыз операцияларын басқаруды толық жүзеге асырылмауының нәтижесінде пайда болған жағымсыз сәттерге келесі факторларды жатқызуға болады: несие саясатының құжаттарының жоқ болуы, несие портфелінің толық диверсификациясының жоқ болуы, басқарма орталығының деңгейі рационалды болмауы, қарыз алушыны тексерудің жеткілікті болмауы, несиелік құжаттарды бақылаудың жеткілікті болмауы. Қарыз операцияларын басқарудың мұндай жетіспеушіліктері несие портфелінің төменгі дәрежесіне әкеледі.Бұл жетіспеушіліктерге жетпеу үшін коммерциялық банктер қарыз операцияларын тиімді басқару қажет.Ол үшінҚР Ұлттық Б.мен бекітілген тәртіпте жоғалтуларды жабу үшін қор құруы керек:

1. Стандартты

2. күмәнді

3. Шығынды (үмітсіз)

Стандартты несие дегеніміз ешқандай күмән келтірмейтін , провизия құрылмайтын, өз уақытында орындалып жатқан несие.

Күмәнді несие кешіктірілетін, 50% ға провизия құрылатын несие.

Пролонгация – қайтару мерзімінің ұзартылуы.

Провизия- банктердің резервтік қорынан несиелік шығындарға жұмсалуын айтамыз.

Күмәнді несиенің санаттары:

1. 1күннен - 30 күнге кешіктірілетін, 5% провизия құрылатын, 1 рет прологацияланатын несиені айтамыз.

2. 30 күн -60 күнге кешіктірілетін, 10% провизия құрылатын, 1 рет прологацияланатын несиені айтамыз.

3. 60-90 күнге кешіктірілетін, 1рет прологацияланатын ,20% провизия құрылатын несие.

4. 90-120 күнге кешіктірілетін, 25% провизия құрылатын ,1 рет прологацияланатын несиені айтамыз.

5. 120-150 күнге кешіктірілетін, 1 рет прологацияланатын ,50% провизия құрылатын несие.

Шығынды несие – 150-180 күнге дейін және одан көп мөлшерде кешіктірілген, емінде екі рет пролонгацияға ұшыраған, провизия құрылатын несие. Пайыздардың есептелуінің тоқтатылуы банктің балансында есептелген пайыздардың өсуінің тоқтатылғанын білдіреді. Есептелген пайыздардың еебі баланстан тыс жүргізіледі.

Банктердің қарыз портфелінің жіктелуі , оның сапасының жоғарылауы және несиелік қызметтн болуы мүмкін шығындарды жабу үшін провизия құру мақсатын көздейді және жалпы алғанда банктік жүйенің тұрақты даму мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

Несиелік тәуекел-қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған есептелінген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сипаттайды

Несиелік тәуекелдерді басқару жүйесінің элементтеріне жататындар:

-Несиелік қызметті ұйымдастыру

-несиелік портфельді басқару

-лимиттерді белгілеу

- проблемалық несиелерді қалпына келтіру

Қайтарылу дәрежесіне қарай несиелер :

1.Стандартты несие –қайтарылу уақыты жетпеген,бірақ қайтуында ешұандай күмән жоқ

2.Күмәнді несиелер – қайтарылу уақыты кешіктірілген,мерзімі ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер

3. Үмітсіз несиелер- қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен несиелер шотына жазылған несиелер.

Несиелік портфельді басқару – бұл банк қабылдауға дайын болып отырған тәуекел түрлерінің барлығын айқындауды және олардың ең жоғарғы жететін деңгейін анықтауды талап ететін жоғарғы жетекшілер қызметі болып табылады.

Несиелік тәуекелді басқару, реттеудің негізгі әдістеріне мыналар жатады:

*Несиелік портфельді диверсификациялау;

*қарыз алушының төлем қабілетін алдын ала талдау;

*несиелік тәуекелді жабуға арналған резерв құру;

*несиелік портфельдің оңтайлы (банк үшін) құрылымын талдау ж/е қолдау;

*несиелердің қамтамасыз етілуін ж/е олардың мақсатты пайдалануын талап ету.