249 Несиенің қайтарымдылығын қамтамасыз ету тәсілдері

Несие - нарықтық экономиканың тiрегi ретiнде экономикалық дамудың

ажырамас элементiн бiлдiредi. Оны барлық шаруашылық субъектiлерiмен

қатар, мемлекетте, үкіметте, сондай-ақ жеке азаматтар да пайдаланады. Қазіргі кезде несиенің өз уақытында қайтару кепілдік жүйесін құру

банк үшін әр түрлі меншік формасындағы кәсіпорындарды дамыту мен

байланысты ерекше маңыздылыққа ие.

Несиенің қайтарымдылығын қамтамасыз ету формасы қарыз

алушының нақты қайтарушы субъектіні анықтауы қажет және несиегердің

пайдалануына заңи түрде жасақталуы тиіс. Несиені қайтаруды қамтамасыз

етудің кепілі несиегерге оның сақталуын, ссуданың шапшаң қозғалуын

қамтамасыз етеді.Несиеніқайтарудың формаларына мыналар жатады:

1) Мүлік кепілі және құқығы;

2) Міндеттер мен құқықтардың шектеусіздігі;

3) Жекеменшік құқықтарынң берілуі;

4) Кепілділік;

5) Сақтандыру;

Клиенттердің мүлікке салынған кепілі банк несиелерін қайтаруды

қамтамасыз етудің көп тараған формасы. Кепіл операцияларын банктер,

маманданған несие-қаржылық институттар жүзеге асырады, олар қаржылық

материалдық құндылықтарды ссудаға кепіл арқылы береді (бағалы қағаздар

т.б). [3]

Міндеткерді қамтамасыз етудің кепілділік түрі мынадай түрде несиегер

міндеткердің алынған мүліктің құнына сәйкес кепіл болып, басқа

несиегерлер арасында жауаптылыққа ие болады. Салынған мүліктің құны

ссуда берілгенде оған салынатын кепіл мүліктің барлық құнына емес, оның

50-90% құнына салынады.

Келісім шартта кепіл туралы келесілері көрсетілуі тиіс:

Кепіл заты және оның бағасы;

Міндеттердің орындалу уақыты;

Берілген мүлік қай жақтан екенін анықтау.

Келісім шарттың кепілі туралы тарауында келесі құжаттар көрсетілуі

тиіс:

Мүлік құны, банкке берілген кепіл;

Мүлікке салынатын қоймалық құжаттар;

Егер мүлік шетелде қолданылатын болса, кеден декларациясы беріледі;

Берілген мүліктің сапа сертификаты мемлекеттік эксперттен өтуі тиіс.

Кепілдікке мыналар қабылданбайды:

Шикізат;

Аяқталмаған өндіріс;

Азық-түлік;

Тауарлы-материалдық құндылықтар.

Тұтынушылардың сұраныстарына жауап бермейді. Кепіл сонымен

қатар оның көлеміне нақты уақытта қызмет етуін пайыз бен шығындарды

қоса отырып, өтеу мерзімін шегере отырып, тұрақсыздыққа, салынған

мүлікке байланысты шығындарды қоса жүргізеді.

250. Банктердің несиелік операцияларының жіктелімі

Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несиелер береді. Оларды мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:

I. Қарыз алушылар категорияларына қарай:

1. Қаржылық институттарға берілетін несиелер:

• мақсатты қорларға;

• банктерге;

• қаржы-несиелік мекемелеріне.

2. Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:

• өнеркәсіп салаларына;

• ауыл шаруашылығына;

• саудаға;

• дайындау ұйымдарына;

• жабдықтау-сату ұйымдарына;

• кооперативтерге;

• жеке кәсіпкерлерге.

3. Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.

II. Мерзіміне қарай:

• қысқа мерзімді (1 жылға дейін);

• орта мерзімді (1 жылдан 3 –5 жылға дейін);

• ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары).

III. Тағайындалуы және пайдалану сипатына қарай:

• негізгі қорларға жұмсалатын;

• айналым қаражатына жұмсалатын.

IV. Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:

1. Қамтамасыз етілген:

• кепіл-хатпен,

• кепілдемемен;

• кепілдікпен

2. Сақтандырылған.

3. Қамтамасыз етілмеген:

• сенім (бланктік)несиесі.

V. Қайтарылу дәрежесіне қарай:

1) Стандартты несие - қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтуында ешқандай күмән жоқ несиелер;

2) Күмәнді несиелер - қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер. Соңғы қабылданған активтердің жіктеу ережесіне сәйкес, күмәнді несиелер ішінара бөлінеді: 1-санатты күмәнді, 2-санатты күмәнді, 3-санатты күмәнді, 4-санатты күмәнді, 5-санатты күмәнді.

3) Үмітсіз несиелер - қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен ссудалар шотына жазылған несиелер.

VI. Валютамен берілуіне қарай:

• ұлттық валютамен;

• шетел валютасында.

VII. Берілу шартына қарай:

• Тұтыну несиесі - бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін және тұрмыстық қызметтерді өтеуге берілетін несие.

• Ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді, өндіріс ғимараттарын, жерді және т.с.с.) кепілге ала отырып, ұзақ мерзімге берілетін несиені білдіреді.

• Овердравт несиесі – клиенттің шотынан қаражатты шегеру арқылы ондағы дебеттік қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы.

• Овернайт несиесі – өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге берілетін банкаралық несиенің түрі.

• Онкольдық несие – кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа мерзімді несие.

• Банкаралық несие – банктердің бір-біріне беретін несиесі.

• Ломбардтық несиесі – тез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы қағаздарды кепілге алып, берілетін несие.

• Лизингтік несие - құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты берілетін несие.

• Рамбурстық несие – шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай фабрикат және дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде пайдаланылатын несие.

• Сенім несиесі – банктің сеніміне кірген, төлем қабілеті жоғары клиенттерге берілетін несие.

• Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен түсімді алу мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға араналған несие.

• Консорциалдық несие – ірі жобаларды несиелеу мақсатында банктердің өзара қосылып беретін несиелері.