3. Өлшеу аспаптары

Тамақ өндірістеріне және басқа да салаларда өлшеу, өлшеу құралдары, бақылау өнімнің жоғарғы сапасын алуда басты мәселе болып табылады.

Өндірісте обьективті өлшеу құралынсыз өндіріс процессін автоматтандыру

мүмкін емес.Өлшеу құрамының дамуы өнеркәсіп дамуымен өте тығыз байланысты. Өлшеу құралдарының дәлдігі, сенімділігі үлкен жетістіктер әкеледі.

Бақылау өлшеу аспаптары келесідей болып бөлінеді:

өлшенетін шама түріне қарай;

метрологиялық белгіленуіне қарай;

ақпарат алу тәсіліне қарай;

әсер ету принципіне қарай, энергия қолдануына қарай;

іске асырылуына қарай.

Бақылау өлшеу аспаптары өлшенетін шама түріне қарай келесідей түрлерге бөлінеді: температура; қысым; су, бу, сұйық шығынын; сұйық және сусымалы заттардың деңгейін; тығыздық; ылғалдылық; тұтқырлылық өлшеу аспаптары.

Метрологиялық белгіленуіне қарай аспаптар жұмыстық (техникалық және практикалық), үлгілік және эталондық болып бөлінеді.

Ақпарат алу тәсіліне қарай көрсеткіштік, тіркеуші, сигналдаушы, интегралдаушы,реттеуші болып бөлінеді.

көрсеткіштік аспап аспапта өлшенетін шаманың мәнін бақылаушыға беруді жүзеге асырады.

тіркеуші аспап көрсеткішті автоматты түрде жазу қондырғысымен жабдықталады.

сигналдаушы аспап өлшенетін шама белгіленген мәнге жеткенде дыбыстық немесе жарықтық сигналы қосылатын арнайы құралмен жабдықталған.

интегралдаушы аспапта уақыт бойынша интегралданатын шама немесе басқа тәуелсіз айнымалы және есептеу механизмі бойынша өлшенетін шаманың (анықталынатын) суммалық мәні анықталады.

реттеуші аспап процесс параметрлерін реттеу құрылғылары арқылы автоматты басқару қондырғысымен жабдықталады.

Іске асырылуына қарай аспаптар қашықтыққа беру және орнындағы аспаптар болып бөлінеді:

орнындағы аспаптар объектіде немесе объектінің маңайында орналасады. Мысалы, шыны термометр, тахометр.

№ 38 билет

1. Негізгі әсер тізбегі

АБЖ нің не оның қарастырылатын бөлігінің шартты түрде бөлінген кірісінен шығысына қарай бағытталған әсер тізбегін жүйенің негізгі әсер тізбегі деп атайды. Негізгі әсер тізбегіні автоматты жүйені немесе жүйе бөлігін қандай мақсат үшін пайдаланылатынына қарай іріктелінеді. Жалпы алғанда автоматты жүйенің басқарушы құрылғысы негіхзгі әсер тізбегіндегі функционалдық құрылығысының, қосымша байланыс құрылғысына және қоысмша кері байланыс құрылғысынан тұрады.

2. Лагорифмдік жиіліктік критерийі

Бұл критерий тұйықталмаған жұйенің ЛАЖС және ЛФЖС бойынша тұйықталған жүйенің орнықтылығын анықтауға мүмкіндік береді. Жүйенің орнықтылық шекарасында болу шарты келесі теңдеумен анықталады

и (14.2)

Логарифмдік жиіліктік сипаттамалардың өзара орналасуларына қарай жүйе орнықтылығы былайша анықталады (14.2 сурет)

Егер орнықты тұйықталмаған жүйе ЛФЖС φ(w)=- -180⁰ түзуін қиып өткен сәтте, жүйе ЛАЖС теріс таңбалы L(w) < 0 болса, онда тұйықталған жүйе де орнықты болады.

14.2 Сурет а)-орнықсыз (1) және орнықты (2)жүйе, б)- жүйе орнықтылық шекарасында

Егер тұйықталмаған жүйе ЛФЖС φ(w)= -180⁰ түзуін бірнеше жерден қиып өтсе, онда тұйықталған жүйе орнықтылығы үшін, жүйе ЛФЖС-ың қию жиілігіне W_ср дейінгі φ(w)= -180⁰ түзуін қиып өту саны жұп болуы шарт. Қию жиілігі W_ср деп L(w) = 0 шартын қанағаттандыратын жиілікті айтамыз. 14.3 суретте орнықты жүйенің мысалы келтірілген (қиып өту саны екеу)

14.4 сурет Жүйе ЛФЖС φ(w)= -180⁰ түзуін бірнеше жерден қиып өтуі