
- •21 Билет
- •Автоматты басқару жүйесі деген не?
- •Автоматты басқару жүйесінің құрылымы
- •Автоматты реттеу жүйесінің қозғалыс теңдеуі
- •Басқару алгоритмі деген не?
- •Орнықтылық қоры жайлы түсінік
- •12.1 Сурет. Тепе теңдік күйдің үш түрі: а – орнықты; б – орнықсыз; в – бейтарап.
- •Құрылымдық схеманы парапар түрлендіру әдісін сызып көрсет
- •Автоматты реттеу жүйесі деген не?
- •Автоматты реттеу жүйесінің синтезі
- •Потенциометрлік түрлендіргіштер
- •Автоматты реттеуіш деген не?
- •Автоматты бақылау жүйешелері
- •Индуктивтілік түрлендіргіштер
- •Басқару объектісі деген не?
- •Автоматты реттеу жүйесінің синтезі
- •Сыйымдылық түрлендіргіштер
- •Автоматты басқару жүйесінің кірісі деген не?
- •Автоматты басқару жүйесінің жіктелуі
- •Тензометрлің түрлендіргіштер
- •Автоматты басқару жүйесінің шығысы деген не?
- •Автоматты жүйе элементтері
- •Сәулелену түрлендіргіштері
- •Қабылдаушы элемент деген не?
- •Аналогты-цифрлық түрлендіргіштер
- •Вискозиметрлер
- •Салыстырушы элемент деген не?
- •11.2 Сурет Буынның а)– лажс және б) – лфжс
- •Деңгей өлшеуіштер
- •Түрлендіруші элемент деген не?
- •Орнықтылық жөнінде жалпы түсінік
- •12.1 Сурет. Тепе теңдік күйдің үш түрі: а – орнықты; б – орнықсыз; в – бейтарап.
- •Салыстырушы элемент деген не?
- •Интегралдаушы буын
- •10.3 Сурет Өтпелі сипаттама
- •Электр орындаушы тетіктер
- •Атқарушы элемент деген не?
- •Гурвиц критерийі
- •Реттеу сапасының негізгі көрсеткіштері
- •Қандай байланысты негізгі байланыс дейміз?
- •Реттеу сапасының жанама бағасы
- •Пневматикалық орындаушы тетіктер
- •Қандай байланысты қосалқы байланыс дейміз?
- •13.1 Сурет Михайлов критериінің түсініктемесіне
- •3.Орнықтылық қоры туралы түсінік
- •12.1 Сурет. Тепе теңдік күйдің үш түрі: а – орнықты; б – орнықсыз; в – бейтарап.
- •Алгоритмдік құрылым дегеніміз не?
- •Басқару объектілерінің негізгі қасиеті
- •Гидравликалық орындаушы тетіктер.
- •Функционалдық құрылым дегеніміз не?
- •Найквист критерийі
- •14.1 Сурет Тұйықталмаған жүйе афжс. 1- орнықты, 2- орнықсыз жүйе
- •Реттеуіштер және реттеу заңдылықтары
- •Конструкциялық құрылым дегеніміз не?
- •Автоматтандыру схемасы
- •Өлшеу аспаптары
- •Негізгі әсер тізбегі
- •Лагорифмдік жиіліктік критерийі
- •14.2 Сурет а)-орнықсыз (1) және орнықты (2)жүйе, б)- жүйе орнықтылық шекарасында
- •Реттеуіштер
- •Потенциометрлік түрлендіргіштер
- •Автоматты басқару құрылғысы
- •Типтік динамикалық буындар
- •Температура түрлендіргіштері
Қандай байланысты негізгі байланыс дейміз?
Автоматты жүйенің құрылымдық схемасының байланысы негізгі, қосымша және кері байланыстар болып ажыратылады. Негізгі байланыс деп, автоматты басқару жүйесінің негізгі тізбегі бойындағы бөліктерінің арасындағы түзілетін байланысты айтады.
Реттеу сапасының жанама бағасы
Автоматты реттеу жүйесінің қозғалыс орнықтылығы оның негізі, бірақ жеткілікті емес қасиеті болып табылады. Автоматты реттеу жүйесінің қозғалыс орнықтылығы немесе орнықсыздығы деп ондағы өтпелі процестің өшуінің бар немесе жоқ екендігінен түсінуге болады.
Реттеу процесінің сапасы ретінде автоматты реттеуіштің жеткілікті дәлдікпен реттелетін параметрдің шамасын белгіленген өзгеріс заңы бойынша ұстап отыру қабілетін айтуға болады. Реттеу процесінің сапасы реттелетін параметр белгіленген шамадан аз ауытқыса, әрі белгіленген режимге тез жетсе, соғұрлым жоғары болады.
Сапаның негізгі көрсеткіштеріне: реттеу мерзімі, асыра реттеу, тербелмелі және қалыптасқан статикалық ауытқу жатады. Оған қоса, нақты жағдайда реттеу сапасына басқа да талаптар қойылады, айталық, реттелетін шаманың өзгерісінің ең үлкен жылдамдығы, оның тербелісінің негізгі жиілігі т.б. 5,1-суреттегідей h(t) өтпелі функция мысалында реттеу сапасының негізгі көрсеткіштерін қарастырамыз.
5.1-сурет.АРЖ сапа көрсеткіштері.
Пневматикалық орындаушы тетіктер
Гидравликалық және пневматикалық орындаушы қозғалтқыштар қысым астындағы жұмыс ортасының энергиясын ілгерлемелі және айналмалы қозғалыстың механикалық энергиясына түрлендіреді, пневмо қозғалтқыштарда жұмыстық орта ретінде сығылған ауа пайдаланылады. Автоматты басқару құрылғыларында гидро және пневма қозғалтқыштар электрлікке қарағанда сирек пайдаланғанмен техникалық жағдайда қарағанда тиімді болып келеді. Гидро және пневма қозғалтқыштар шағын болып келгенмен басқа қозғалтшықтарға қарағанда өте үлкен күш тудыруға қабілетті. Құрылысы қарапайым жұмысы сенімді болып келеді. Гидравликалық және пневматикалық қозғалтқыштардың жұмыс істеу принципі бірдей, айырмашылығы тез әрекет етуінде, әртүрлігінде. Гидро және пневмо қозғалтқыштар ілгерлемелі қозғалыста мембраналы және поршенді әрі айналмалы тегершікті қозғалтқыштар қалақты, плунжерлі , турбиналы болып бөлінеді. Басқару тәсілі б-ша гид-о және пневмо қоз-штар дросселді және көлемді болып бөлінеді. Дросселді басқарғанда басқарушы құрылғы ретінде золотниктер, ағынды түтіктер қолданылады. Көлемді басқаруда насостарды немесе жұмыс өнімділігі айналмалы компрессорларды қолданады.
№ 34 билет
Қандай байланысты қосалқы байланыс дейміз?
Автоматты жүйенің құрылымдық схемасының байланысы негізгі, қосымша және кері байланыстар болып ажыратылады. Қосымша байланыс деп, негізгі тізбекке не оның қайсы бір бөлігіне қосалқы түрде әсер беріу жорлын түзетін автоматты басқару жүйесінің құрылымдық схемасының байланысын айтады.
Михайлов критерийі
Михайлов критериі
Бұл критерий бойынша тұйықталған және тұйықталмаған жүйелердің орнықтылығын анықтауға болады. Критерий Михайлов қисығының комплекстік жазықтығындағы графигінің өзгерісін талдауға негізделген. Михайлов қисығы (13.1) сипаттама полиномынан алынады. Ол үшін сипаттама теңдеуінде деп қабылдап, келесі функцияны аламыз
мұндағы нақты бөлік
жорамал бөлік
Жиілік нөлден шексіздікке дейін өзгергенде, векторының ұшы комплекс жазықтығында годограф сызады. Бұл сызылған годографты Михайлов қисығы деп атайды. Михайлов критериі былайша тұжрымдалады: дәрежелі жүйе орнықты болу үшін жиілік нөлден шексіздікке дейін өзгергенде Михайлов қисығы сағат тіліне қарсы бағытта біртіндеп ширекті кординатаның бас нүктесін баспай өтуі қажет (10.1 сурет)