Қолданылған әдебиет тізімі:

1. Гальперин Г.Я. Введение в психологию М., 2000

2. Гипенрейтер. Ю.Б. Введение в психологию М., 2000

3. Общая психология / Под ред. А.Маклакова, М. 2002

4. Ильин Е.П. Мотивация и мотивы.-СПб.: Питер, 2004Психология личности в трудах отечественных психологов. СПб., 2000.

5. Л.Хьелл, Д.Зиглер Теории личности. СПб, 1997.

6. Льеонтев А.Н. Проблема развитий психики

7. Психология памяти. Под ред. Б.Б. Гиппенрейтера. М.,2000.

9 – дәріс Жеке тұлғаның әлеуметтік және саяси - әлеуметтік жағдайлары

9.1.Ж еке тұлғаның әлеуметтік және саяси - әлеуметтік жағдайларын қарастыру

9.2. Жеке тұлғалардың шынайы психологиясы

Жеке тұлғалардың шынайы психологиясы айналадағылармен арасындағы өзара тығыз қарым-қатынас, мотивациялық, танымдық (когнетивтік), аффектісі (эмоциялық) және каммуникативті (тілдесу) процесі болып табылады. Мотивациялық, танымдық процестерді кейде «гибридті» дейді. Әртүрлі «гибридті» процестердің ішінде, әсіресе саяси-психолггиялық ғылымдарда (қолда) құрастыру немесе аттитюдтар болады. «Құрастыру» терминін алғаш рет ғылымға негізген грузия психологы Д.Н. Узнадзе. Оның концепциясы бойынша «саналы психикаға объект әсер етеді». Құрастырудың функциясы нәрсенің не болса заттың қажеттілігіне «бағытталады» немесе «көрсетеді».

Аттитюд – түсінігін алғаш американдық саяси – психиатор ғылымға енгізген. Аттитюд – ол «құрастыруға» мағынасы жақын, «дайындық деген ұғымды білдіреді». Г.Олпорт 1935 жылы аттитюдаға берілген саяси – психиатордың пікірлерін бір ретке келтіре отырып, мынадай ұғымға келеді, яғни жүйке жүйесіндегі танымдық үрдісінде әр іске не құбылысқа деген дайындылық; барлық объектілерге қатысты индивиттың реакциясына аттитюд бағыттап және нұсқап отырады.

У.Томас пен Ф.Знанецкийдің еңбектеріне аттитюдқа саяси-әлеуметтік жағынан қарап, және тұлғаны мінездеуге көмегі бар екенін көрсетеді.

Егер аттитюдта адамдардың әлеуметік тұрмысы, әлеуметтік жағдайларға көп мән берілсе, ал құрастыруда психика аймағындағы оның атқаратын рөлі мен алатын орнында болып есептеледі. Сондай-ақ аттитюд санадағы жағдайлардың тіл арқылы берілуі, ойыңызды сөз арқылы жеткізуіміз болып табылады. Ал, құрастыру Д.Н.Урнадзенің еңбектерінде берілген мінез-құлықтың байқалмаған түрі. Орысша әдебиеттерде ағылшын термині «аттитюд» негізі аударылмайды немесе «әлеуметтік құрастыру» деген түсінікте беріледі.

Әлеуметік-саяси құрастырулардың функциялары.

Құрастырулар мен аттитюдтар екі басты функционалды қасиеттерге бөлінеді.

Біріншісін өзіндік тұрақтылығы бар қасиет деп атауға болады.

Әлеуметтік- саяси құрастырулар (қалай пайда болғанына тәуелді емес) жалпы психологиялық және әлеуметтік –психологиялық когнитивтік (дифу) компенсаторда басты рөл атқарады.

Құрастыруға мінездеме беретін болсақ, мәселен оны былай түсінуге болады, әлемде егер халықаралық инфлекция немесе тез арада қажеттіліктің жойылып кетуі болса, адамдар дүкендерді босатпай, далаға дейін кезекте тұратын болар еді. Ал, құрастыру деген осындай мүмкіншіліктерден дұрыс шыға білудің жолы. Басқа да жағдайларда құрастыру деп мыналарды түсіндіреді, мәселен, әлеуметтік психологтар оларды «объектке бағытталған құрастыру » деп атады. Бұндай құрастырулар көбінесе субъекті өзі таңдаған, өзі құрастырған қажеттіліктермен байланысты болып келеді. Осыған байланысты бұдан шығатын қорытынды бір адамдарда ситуацияларға, яғни жағдаяттарға байланысты құрастыру пайда болса, екінші адамда – объектке байланысты және де қайсысы болмасын «құрастыру» жалпы адамзаттың қажеттілігіне байланысты туып отырады. Мысалға, алатын болсақ 1992ж ресейліктер бағаның өсуіне байланысты көп шығындалды. Кейбіреулерінде мынадай сұрақтар туындады: «Үкімет қайда қарап отыр, қашан қыбаттылық тоқтатылады». Үкімет бұл жерде кінәлі емес, баға тәуелсіз десек, «онда Үкімет бізге не үшін қажет» деген кері сұрақтар да туындады. Бұл жерде біз жағдайаттарды шеше алмау , құрастыра алмаушылықты көріп тұрмыз. Кейбіреулер керісінше Үкіметті қолдап, түсінушілікпен қарап отырды. Әлеуметтік – саяси психологияның «объектісі» ретінде өздерін жетілдіре алушы барлық төмендегі жағдайлар кіреді: топтар, ұйым, саяси лидер (басшы), идиологиялық құндылықтар жүйесі.

К.Левин адамдардың қажеттіліктері ішкі психикалық жағдайлардан ғана емес, сондай-ақ сыртқы келбетінен де байқауға болатынын айтты. Мысалы, біреуге қоңырау шалу керек болса, не пошта жәшігіне хатты тастау керек болса ол оның актуалды қажеттілігі – яғни ол істі бітірмейінше өзін-өзі тыныштандыра алмаушылықта. Құрастыруды негізінен былай талдауға болады:

1) Құрастыру – психикалық белсенділікте өз бетінше жасалмайды, ол қары-қатынас, көмектесу процестері арқылы іске асады.

2) Құрастыру – бірінші субъектінің сомасында бекітіледі, вербалды қарым-қатынасты тудырып, кейін барып психиканың аффекті және санасу түбкі бөлшегі пайдаланылады. Осының нәтижесінде бір белгілі стереотип пайда болады, ол қажеттілікті тудырып, мотивациялы іс-әрекетке бағытталады.

Жоғарыда келтірілген мысалдарға байланысты құрастыру - қажеттілікті туғызады, соның негізінде, саяси мақсат пайда болады. Ал, мақсатсыз нәтиже өнбейді, құрастыру іске аспай қалады деп түсіндіреді.

Иденфикацияның құрастырулары мен феноминдері.

Саяси - әлеуметтік қарым қатынас үш сатылы түрге бөлінеді:

1. Әртүрлі аумақтағы (индивид немесе топ) мен әлеуметтік институттар арасындағы қарым-қатынас.

2. Осы топтардың арасындағы, яғни топ пен топтың арасындағы қарым-қатынас.

3. Адамдар (индивид немесе топ) мен әлеуметтік институттар арасындағы қарым-қатнас болып табылады.

Егер осындағы 1 мен 2 сатып алатын болсақ, бұлардың ортасына интеграцияның көп немесе аз дәрежесі керек.

Бұл жоғарыда айтылғандай адамдардың мейлі ол жеке тұлға болсын, мейлі ол топ болсын оларға алдымен қарым-қатнас түсу үшін тіл байлықтары мол болуы қажет.

Психологиялық теорияларда әлеуметтік –интеграттік тенденцияға әртүрлі түсінік береді. Мәселен, А.Маслоудың концепциясында, адамның «құралы» ретінде берілсе, басқа теоритикалық контексттарда психикалық феноменнің «интеграциясы » ретінде қаралады.

Ресей психологы Е.З.Басинаның атынша «идентификацияның дамуы – адамның уайымдауынан, біреудің орнына өзін қоюдан байқалады » деп санаған. Идентификация немесе (эмпатия) көбінесе мынадай жағыдайларда байқалады: отбасында, махаббатта, достық қарым-қатынастарда көрінеді.

Белгілі швейцар психологы К.Юнга З.Фрейдтан кейін психоаналитиккалық бағытта ұжым туралы өз ойын айтты.

Әлеуметтік құндылықтардың мәселелері.

Белгілі әлеуметтанушы және әлеуметің психологы В.А.Ядовтың ойынша «диспозиция» ұғымы- иерархиялық жүйе деп белгіленеді.

Г.И.Согоменко мен В.А.Ядовтың пікірі бойынша олар адамның өмірге деген әлеуметтік құндылықтарын зерттей келе, мынадай қорытындыға келеді, мәселен, американдық қара нәсілді ұлт иесі – «бірнәрсеге бағытта болып келеді» дегенді таңдады, ал орыс ұлттары «адамның қарым-қатынасын» бірінші орынға қояды. Сондай-ақ американдықтардың иерархиясында бірінші орында «бостандық» тұр. Ал бізде «қызықты жұмысты» таңдаған. «Отбасы», «бақытты өмір » дегенді көбінесе ақ американдықтар таңдаса, біздің ұлт «қызықты жұмыстан» кейін «денсаулықты таңдайды». Қаражат жағы американдықтардан – 5 орында тұрса, 7- орынды біз таңдайды екенбіз.

Әлеуметтік рөлдер мен олардың құндылықтары.

М.Куи мен Т. Макпартиэнд 1952 жылы эмпатиялық зерттеуді «өзімді тексеру» жасады және де олар «Мен концепция» жұмысымен айналысты. Мұндағы басты әдіс адамға әртүрлі этаптардан тұратын «мен кіммін?» деген сұраққа 20 түрлі жауаптар берілген. Әр адам оған мысалға «студентпін», қызбын, ұлын деген жауаптарды таңдаулары керек. Осы барлық зерттелінген мәселелер адамның қызығушылықтары мен ынтасын, нышаны мен дағдысын көрсетеді.

Құрастырудың жүйесі (структурасы).

Бұл жүйе негізінен әлеуметтік – саяси құрастырулар нәтижесінде танымдылық – ориентациялық және құндылық – эмоционалдық компоненттер болып бір-бірінен ажыратылады. Әлеуметтік-саяси құрастырулар жеке тұлғаның қарым-қатынастарыдағы және оның өзін-өзі мәдениет ұстай білуі немесе әлеуметтік топ арасында өзін көрсете білуі жатады.

Жеке тұлғаның әлеуметтік–саяси құрастырулардың матрицасы.

Төмендегі матрицада (1 таблица) адамның эмоционалды, құндылықты, танымдық компоненттерін құрастыру берілген. Тәртіптілік компонент бұл сызбада ең ауыр мәселеде тұрғандықтан оны бөлек құрастырамыз.

Әлеуметтік –саяси құрастырулардың жүйесі.

Когнетивті компонеттер	Құндылықтар компоненттері	Аффектті компоненттері
1. Қауымдық жүйенің жалпы типологиясы. 2. Әлеуметтік – экономикалық қарым-қатынастың принциптері: Конкуренция, әділетті сый-ақы беру 3. Байлар мен кедейлердің, халықтық қарым-қатынасы, олардың демократиялық саясаты. 4. Жеке тұлға мен қоғамның арасындағы қарым-қатынасы, олардың құқтары. 5. Қоғамның, әлеуметтік топтың жүйесі. 6. Ұлттық мемлекеттік және этника аралық қарым қатынастар олардың алатын орны 7. Макроэконоикалық және әлеуметтік саяси жағдайлардың даму сатылары, олардың факторлары 8. Жеке тұлғаның мүкіншіліктері, экономикалық және әлеуметтік статустың факторлары	Жалпы идеологиялық құндылықтар. Экономикалық басқарушылық істерді бөлу принциптері. Партиялы саяси жағыдайлар. Жеке тұлғаның құндылықтары ретінде олардың құқықтары мен бостандығы. Жоғарғы әлеуметтік топтарға көзқарасы, позетивті,негативті, нейтралды. Патриоттық ұлтшылдық этноцентрлық Қоғамның басты мәселелері (иерархиясы) Әлеуметтік құндылықтар	Қоғамдық жұмыстарға эоционалды қатынастардың векторы Эоциалық қабылдаулардың саяси өмірге эконоикаға деген бағттылығы Жеке тұлғанын бостандықты сезінуі қорғаушылықты сезінуі т.б. Халықтардың елекеттің топтардың эмоциялық қабылдауы Қоғамның не саясаттың психолгоиялық абыржу жағдайлары Жеке тұлғаның эмоционалды қобалжуы, жалғыздығы көнілсіз жағдайлары

Эмоция мен танымдылық.

Кейбір психофизиологиялық концепцияларда эмоция қажеттіліктің сигнализаторы деп беріледі. Бұдан шығатын қорытынды эмоция құндылықтар мен концетифті компоненттердің «Маңыздылық» деген шешімге келеміз, ал танымдылық эмоция арқылы адамда танылады.

Әлеуметтік психологиядағы шағын тобтардың ортақ мәселелері

Шағын топтың мәселесінің сұрағы, тарихта - көп ұлттық және әлеуметтік психологтердің жақсы игерілген мәселесі болып табылады. Бірінші күннен ақ адамның өмірі, белгілі бір шағын топтарға байланысты.соныен қатар, ол шағын топтардан әсер ғана алмай, олар арқылы қоғамдағы өмірдегі бірінші ақпаратты алып,әрі қарай өз әрекеттерін ұйыдастырады. Ең ерте зерттеулер АҚШ-та 20-шы жылы өткізілді. Зертеулердің нәтижелері бойынша, бірінші этап: көпшілік бар жерде жұмыс жылдамдығы арта түседі, бірақ жеке адамның іс-әрекет сапалығы төмендейді. Екінші этап бойынша, топпен бірігіп жұмыс істегенде, тапсырмаларды орындауларында қателіктер аз жіберіледі және жұмыс сапасы жоғары болады. Үшінші этап зертеулерінде шағын топы анықтау шешімдірек болды. Әлеуметтік психологияның шағын топтарға деген қызығушылығы өте жоғары, себебі кейбір жағдайда бүкіл ұлттық әлеуметтік психологияны шағын топтын әлеуметтік психологиясы ретінде қарауға болады.

Топтар "коактных" басқа адамдардың қатысуында жылдамдық өсетінінің зерттеуінің нәтижелерінің көрсетті, бірақ (тәжірибенің шарттарымен егер де күндестіктің моментін түсті ) индивидтің әсерлерінің сапасы азады. Бұл нәтижелер индивидтық әрекетінің өнімділігіне өзі түр ықпалдарда болатында және қасында соның өзіне есептің үстінде жұмыс істейтін басқа адамдар "дыбыс шығару" ұшқынды сенсор стимуляциясының және эффектінің пайда болуы сияқты түсіндіріп жатқан. Бұл эффект мәні қатысу басқа әсер бір жеңілдететінін апарған әлеуметтік фацилитации эффекттің атауын алды, тәжірибелер атындағы қатарда мүмкіндік туғызады болды, расында қатысуды ықпалменнің бар болу және индивидтың әсерлердің белгілі баяулату, тоқтатуын қарама-қарсы эффекталы әлеуметтік ингибицияның эффектінің атауын алған басқа көрсетілген. Анағұрлым ірі тарату дегенмен тап әлеуметтік фацилитациидың зерттеуі, және аз топтардың зерттеулерінің бірінші кезеңінің бас қорытындысымен алды тап солдың құбылысының ашуы болды.

Зерттеулердің дамытуын екінші кезең аз топта индивидтардың өзара әрекеттесуін зерттеуге топтарының коактныхтың зерттеуіден азға дейін өткел өзбен белгіледі. Осылай, зерттеулер қатарда сол мәселелерді топтағы бірлескен әрекет жағдайда олардың жеке шешімге қарағанда түзуірек ұйғарылатынын көрсетілді : ерте кезеңдердің топтардың есептерінің шешімдеріне әсіресе қателерді аз жасайды, олардың шешімінің биігірек жылдамдығы және тағы басқалардың көрсетеді. Топтың есептердің шешімнің орташа жылдамдықтары осылай жеке-жеке атқарылатын есептер және нәтиже шешімнің орташа жылдамдықтан сол салыстырып топтың пайдасына алған болды. Жанында толық талдаудан асатын, бірақ "қатысу" бұл идеясы, дамытуды алғанында және топтық әрекеттің маңызды параметрі өзара әрекеттесудің өзі болып табылған айғақ қатты тек қана орнатылғанында емес, топтың мүшелері ғана емес болғанында, расында нәтижелер әрекеттің сипатынан сонымен бірге тәуелді болатынын айқындалған.

Әлеуметтік психология тарихында шағын топтарды зерттеуде ен басты бағыттары.

Шағын топтарды зерттеуде ен басты 3 бағыты бар:

• Социометриялық

• Социологиялық

• «Топтық динамика» мектебі

1. Социометриялық бағытта Дж.Муреноның атымен байланысты шағын топты оқып білу бағыттылығы.

2. Социологиялық бағытта Э.Мэйоның эксперимент түрінде белгіленгендегідей, социологиялық бағытты меңгеру төмен группалыардың әдетімен байланысқан. Еңбек шығаруының төмендеуі Вестерн Электрик компаниясы факторымен соқтығысты. Ұзақ зерттеулер (Мионың шақырылуынан бұрын) мәселенің жауабы қанағаттандырылған жоқ. 1928 жылы Мио шақырылды, ол өзінің экспериментін ұсынды, Ол экспериментте еңбек шығару факторларымен айналысатын алдын ала білуді мақсат ретінде қоюды, жұмыстық кеңсенің жарықтығы секілді Хоторндағы эксперименттер 1924-1936 жж аралығында созылды. Оның ішінде түрлі этаптар айқын белгіленген, бірақ бұл жерде эксперименттің негізгі бөлімі қосылған. Мионывң берілген эксперименті және бақылаулы топтарда еңбектің түрлі шарттары берілген. Эксперименттік топта еңбектің шығару денгейі белгіленіп және байқалулар кеңейді.

3. Топтық динамикалық мектебі: шағын топты зерттелуде психологиялық бағыттар ұсынылады жіне К.Левиннің атымен байланыстырылады.

Шағын топты зерттеу мақсатында оның жіктелуі керек. Шағын топты уақытқа байланысты бөледі: (Қысқа мерзімді және Ұзақ мерзімді). Қазіргі кезде 50 ден астам жіктелулер белгілі.

Ең кен таралған үш жіктелу бар: 1) Шағын топтардың «бірінші және екінші» реттікке бөлінуі, 2) «Формальді және формальді емес» деп бөлінуі, 3) Мүшелік және референттік топтарға бөлінуі.

• Шағын топтардың «бірінші және екінші» реттікке бөлінуін Ч.Кулин ұсынды, ол бірінші топқа : Жанұя, жолдастар тобы жақын көршілер тобын жатқызды. Қазіргі уақытта бұл жіктелуде практикалық мағына жоқ.

• «Формальді және формальді емес» деп бөлінуін бірінші болып Э.Мэйо ұсынды. Формальдық топта нақты зерттелетін топ мүшелері берілген. Бұл топқа кез келген топ кіреді: Жұмысшылар бригадасы, сынып балалары, спорт командалары т.б. Осы формальды топтың ішінде Э.Мэйо формальды емес топты тапты, олардың статусы да жоқ, белгілі бір атқаратын ролі де жоқ.

• Мүшелік және референттік топтарды Г.Хаймен еңгізді. Оның зерттеуінде көрсетілгендей, белгілі бір шағын топтың жарты мүшесі тәртәп қалпын бөледі.

Топтық бірігушілік.

Екінші кіші топтың мәселесінің дамуы яғни мәселенің топтық бірігуі болып табылады. Қалыпты жағдайларда топтың ішіндегі байланыстағы процесстің жүруінің структураны адамдардың психологиялық ағзаға және өзінің жеке заңы бойынша өмір сүруі.

Топтық бірігудің тағы бір мәселесі беделді әдеті бойынша оны бақылау, бақылау барысында ең бастысы топты түсінуге, кейбір жүйелерді тұлға аралық қарым-қатынасты, эмоциялық негізі бар жүйе кейбір топтағы нұсқадағы интерпретациялардың бірігуіне қарамастан, бұл жалпы кез-келген жүйеде пайдаланған кезде барлық жағдайларда қолданылады.

10 – дәріс Әлеуметтік перцепцияның туындауы, ерекшеліктері мен механизмдері.2 сағат

10.1. Әлеуметтік перцепцияның ерекшеліктері мен механизмдерін қарастыру

10.2. перцепция, детерминация, тұлғааралық қабылдау және бағалау

түсініктеріне тоқталу

Мақсаты: әлеуметтік перцепцияның ерекшеліктері мен механизмдерін қарастыру

Негізгі ұғымдар: перцепция, детерминация, тұлғааралық қабылдау және бағалау

Қарым-қатынас процессі кезінде қатысушылар арасында түсінушілік болу қажет. Түсінушіліктің өзі әр жақты талқыланады; бір жағынан қатынас жасап отырған адамның мақсатын, мотивін түсіну немесе осы мақсат пен мотивті қабылдау. Осы және басқа да жағдай да қарым-қатынас кезінде партнерды қалай қабылдайды бұл негізгі фактілердің бірі. Қарым-қатынас кезінде бір адам келесі адамды қабылдау процессі қатынастың негізгі бөлігі болып табылады. Бұл оның перцепциялық жағы деп аталады. Адамды адам қабылдауы «әлеуметтік перцепция» деп белгіленеді. Осы жағдайда бұл түсінік нақты емес. «Әлеуметтік перцепция» терминің ең алғаш 1947 жылы Дж.Брунер енгізді. Алғашында әлеуметтік перцепция процестегі әлеуметтік детерминация деп түсіндірілді. Кейін зерттеушілер бұған әлеуметтік психологияда өзгешелеу түсінік берді: әлеуметтік перцепция деп әлеуметтік объектілерді қабылдау мұнын астарында басқа адамдар, әлеуметтік топтар жатыр. Сондықтан адамды адам қабылдауы әлеуметтік перцепция бөлігіне жатады. әлеуметтік перцепцияны тұтас күйінде қарасы күрделі сызба, ол объектінің әр түрлі нұсқаларымен қатар субъектіні қабылдау да кіреді. Субъекттік қабылдау қызметін индивид атқарады:

1. ол өз тобына жататын басқа индивидті қабылдайды

2. өзге топқа жататын индивидті қабылдайды

3. өзінің тобын

4. өзге топты

егер тек индивид қана қабылданбай топ та қабылданса бұл күрделі жағдай. Сондықтан алдында жасалған перцепцияларға қосымша мыналар жатқызылады.

5. топтың өз адамын қабылдауы

6. топ өзге топ адамдарын қабылдайды

7. өзінді топпен қабылдау

8. топпен өзге топты тұтастай қабылдау

Бұл процесті толық түсіну үшін тұлға аралық перцепция немесе тұлға аралық қабылдау (немесе адамды адам қабылдау нұсқалары) толық түсіну қажет. Бұл жерде берілген кестедегі 1 және 2 позиция қарастырылады. әлеуметтік объектілерді қабылдау көптеген спецификалық көріністерге толы сондықтан қабылдау өзінең өзі бұл жерде нақты көрінбейді. Сол себепті әлеуметтік психологияда осы күнге дейін нақты осы процесті бейнелейтін сөз табылмаған. Сондықтан көптеген зерттеушілер француз сөзі «соnnаіssаnsе d’аutruі» бұл «өзгені қабылдау» ғана емес «өзге адамды тану» деген мағынаны білдіреді сондықтан осы сөзге жүгінеді.

Қарым-қатынас кезінде адам тұлға ретінде қатысады, өзге адамды тұлға ретінде қабылдайды. Қарым-қатынас кезінде адамдар бір-бірін жақсы тани бастайды. өзге адамды тануда бір уақытты бірнеше процесс жүзеге асады: өзге адамның эмоционалды бағасы, оның әрекетін түсіну ынтасы, бастапқы стратегия оның әрекетінің өзгеруі және өз әрекет стратегиясын құру. Минимум түрде бұл процесс екі адамнан тұрады. Өзін салыстыруда екі жақты болады. Қарым-қатынаста өз стратегиясын құруда әркім өзгенің қажеттілігін, мотивін ғана қабылдамай өзінің де қажеттілігі мен мотивін өзге адам қалай қабылдануына байланысты құрады. Бұл өзін өзге біреу арқылы сезу екі жақты: идентификация және рефлексия.

«Иденфикация» термині өзін өзге адамның орнына қойып, түсіну. Мұндайда идентификация өзге адамды түсінуде тану механизімдерінің бірі ретінде болады. Идентификация мен эмпатия арасында тығыз байланыс бар екені анықталған. Эмпатия бұл да өзге адамды түсіну амалы ретінде қарастырылады. Бұл жердегі өзге адамның проблемасын түсіну емес оған эмоционалдық тұрғыда өзінің қатынасын білдіру. Бұл тұрғыда эмпатия термині метафорикалық тұрғыда қолданылады: эмпатия – аффектілік түсіну. Эмпатия механизмі идентификация механизмдеріне ұқсас: өзін өзге адам орнына қойып, ортаға оның көзқарасымен қарау. Бір-бірін түсіну процессі рефлексиямен күрделене түседі. Бұл қарым-қатынаста индивид өз партнерын қалай қабылдайды, бьұл өзгені қабылдап, тану ғана емес, мені өзгелер қалай түсінеді осының барлығы да кіреді. әлеуметтік психологияда рефлексияны зерттеу ескі дәстүрдің бірі. Өткен ғасырдан-ақ аяғында Дж.Холмс, Джон мен Генридің дидактикалық қарым-қатынасын сипаттауда шынында бұл процеске минимум түрде алты адам бар екеннің айтқан: Джонның нақты өзі; Джон өзін қалай көреді; Генридің көзқарасындағы Джон; яғни Генри жағынан үш позиция бар. Бұл тұрғыдағы зерттеулер екі үлкен классқа бөлінеді:

1. тұлға аралық перцепция мазмұның зерттеу (субъект және объект мінездемесі, т.б)

2. тұлға аралық перцепция процессін өзін зерттеу (оның механизм анализі)

тұлға аралық қабылдаудың өзі субъект пен объект мазмұнына байланысты. Олар бір әрекет барысында жүріп, екі жақты болады: бірін-бірі бағалау, өздері тудырып отырған жағдайға байланысты мінездің өзгеріп отыруы.

Әлеуметтік психология саласының бірі казуальдық атрибуция. Бұның зерттеулері топтағы адам, көшедегі адам бұлар қатысқан жағдайдың мәселесін түсіну болып табылады. Бұл өзінің және өзгенің интерпритациясын құрап, тұлға аралық қатынас бөлігі ретінде қатысты. Г.Келли атрибуцияның үш типін қарастырады: тұлғалық атрибуция, объекттік атрибуция, жағдайаттық атрибуция. Тұлға аралық перцепцияның нақтылығы теория-методологиялық мәселені шешумен тығыз байланысты. Физикалық объектілерді қабылдауда біз қабылдаудың нақтылығын анықтай аламыз, оның нәтижесін объективтік фиксациясымен салыстырып, объектінің кейбір қасиеттерін өлшей аламыз. Атрибуциялық процессті экспериментальдық зерттеулерде бұл тұлға аралық қабылдаудың мазмұнын қалыптастырады деген пікір ұсынылған. Бұл пікірді барлық зертеушілер қолдамады (кейбіреулері атрибуциялық процесс пен тұлға аралық процессті тануда бір жақты қабылдау мүмкін емес дейді). Субъекттік қабылдауда балалардан құрылған екі топқа эксперимент жүргізіп бағаланды. Бір топ сүйікті балалардан келесі топ сүйкімсіз балалардан құралған. Сүйікті балалар тапсырманы орындауда қате жіберсе де, сүйіксіз балалар тапсырманы орындауда қате жібермесе де тәрбиеші сүйікті балаларға жақсы баға ал келесі топқа нашар баға қойып отырған.

Тұлғараралық аттракция: тұлға аралық қабылдауда проблеманың болуы бұл процесске спецификалық эмоционалдық регуляторлардың қатысуы себебін тигізеді. Адамдар бір-бірін қабылдап қана қоймай қарым-қатынасына қарай формация жасайды. Атракция бұл процесс қабылдаушыға адамның жағымды қасиеттерін жинақтау процессі және бұл процестің аздығы қарым-қатынастың кейбір қасиеттері. Тұлға аралық қабылдау прцесіне атракцияның қосылуы қарым-қатынас мазмұнын толық аша түседі. Атракцияны әлеуметтік психологияда зерттеу жаңа бағыт болып табылады. Ұзақ уақытқа дейін достық, симпатия, маххабат мұндай феноменді зерттеу сферасы зерттеу анализ бөлімі қарастырмай, бұны өнер, әдебиет саласы зерттейді деп есептеледі. Атракцияны өзге адамдағы әлеуметтік құрлым түрі ретінде қарастырады, мұнда эмоционалдық компанентте кіреді. Негізінен қабылдаудың атракция қалыптасуы процесінде объект және субъект мазмұнының ұқсастығы жөнінде сұрақ талқыланады. Атракцияда өзгені қабылдауда жағымды эмоционалдық қатынас орнайды. Атракцияның әр түрлі деңгейі бөліп көрсетілген, олар: симпатия, достық, маххабат. Әлеуметтік психологияда атракцияны зерттеу әржақты емес.