Бақылау сұрақтары:

1 Ежелгі Орта Азияның мәдениет ошағы болған қала.

2 Қазақстандағы өнер түрлері

3 Қолөнер негіздері

4 Қазақтың салт дәстүрлері

5 Қазақстан қол өнершілері

6 Кілем түрлері

7 Алғашқы гобиленшилер

Пайдаланған әдебиеттер

Негізгі

1. Малая история искусства. 10 томов. –М., 1970-1980 гг.

2. Ванслов В.В. История искусств. –М., 2003.

3. Дмитриева Н.А. Краткая история искусства. –М., 2005.

4. История искусств стран Западной Европы от Возрождения до начала 20 века. –М., 1980.

5. Акишев К.А., Байпаков К.М., Ерзакович Л.Б. Древний Отрар. Алматы, 1972 ж.

6. Акышев К.А. Древнее золото Казахстана. Алматы: Жалын, 1983 ж.

7. Агапов П., Кадырбаев М. Сакровищи древнего Казахстана. Алматы: Жалын, 1979 ж.

8. Акишев К.А. Искусство и морфология саков. Алматы: Жалын, 1984ж.

9. Акишев К.А., Курган Иссык, М.: Искусство, 1978ж.

14.Лекция сабағының тақырыбы: Гобелен тарихнамасы.

Жоспары: 1. Өнерде ізін қалдырған саңлақтар.

2. Өнердің тарихы.

Мақсаты: Қазақ халқының атадан балаға мирас болып келе жатқан қол өнерімен таныстыру, өнер жайлы жалпы түсінік беру.

Мәтіні (қысқаша): Халық қолөнері халықтың материалдық және рухани мәдениетінің келбеті болып табылады.

Қолөнер кәсібінің бірі гобелен тоқу. Гобелен қолмен тоқылған суретті кілем. Дәлме-дәл мағынасында ол Париж Й|й| мануфактурасының (корольдық ретінде 1662 I жылы Сен-Марсель түбегіндегі елді мекенде құрылған. Бірнеше жеке меншік шпалерлік Қ.Тыныбеков мекемелерді қосады, соның ішінде 1697 Дала әуені жылы қүрылған Фламандық тоқымашылар

М. Команса мен Ф.Планш шеберханасы да бар.) бү_йымы. Оның басты мекемесі ХҮ ғасырдан бастап танымал болған бояушылар Гобеленовтар (СоЪеіеіш) шеберханасы болған.

Гобелен өзінің қарапайымдылығымен және өзіндік ерек-шелігімен, мәнділігімен әлемге кеңінен тараған, тамыры терең өнердің бірі. Тарихи деректерде гобелен өнерінің нағыз тың өнері болып дамып қалыптасқан ордасы - Франция елі болып есептеледі. ХІҮ-ХҮ ғасырларда Франция жерінде гобелен өнерінің дамып, қалыптасуына сол кездегі Ш.Лебрена, Ф.Буше, Ж.Б. Урди, Гуго ван дер Гуса, Пуссен, Рафаель, Рубенс сияқты көрнекті кескіндемешілердің туындылары себеп болды. Бұ_л мануфактура деп аталды. Мү_ндай мануфактуралар Францияда алғаш рет бояушылар шеберханасында дамыды.

Гобелен тоқу өнерінің жаңғырығы сонау біздің заманымыздан бұрынғы 1400 жылдары, яғни перғауын Тутмос ІҮ-нің мүрдесінен табылған. Бү_л зығырдан өңделген жіптен әртүрлі түсті бояулармен лотос гүлін тоқып, әсемдеген гобелен кілемше Каир, Египет мүражайында сақтаулы. Сонымен қатар біздің заманьшыздан бүрынғы ІҮ ғасырда Керь мүрдесінен осы сияқты өрнектеп тоқылған гобелендер табылғаны белгілі. Сонау біздің ғасырымыздан бұрынғы Ү-ҮІ ғасырларда өңделген тақыр кілемдер соған дәлел болады. Мұндай кілемдер 1929 жылы Алтай өңіріндегі екінші «Пазырық» қорғанында М.П. Грязновтың жетекшілігімен болған археологиялық әкспедиция кезінде табылған. Гобелен түрлі-түсті жүн және жібек, кейде күміспен алтын жіптермен мануфактура басқарушысы Ш.Лебреннің, ал ХҮІІІ ғасырда - Ф.Бушенің, Ж.Б. Уддидің және басқалардың суреттері қатырма/ бойынша орындалған. Гобелендер арнайы қол станоктарында ішінара тоқу әдісімен тоқылған. Гобеленнің өзгеше ерекшелігі - негізінен жіптерінен жасалатын, бет жағынан жол-жол беті арқалық тігістері мен жіптерінен қүралады. ХҮП-ХҮШ ғасырларда гобеленнің жоғары көркем құндылықтары арта түсті.

Гобеленге еліктеушілерді «шпалер» деп атаған.

Гобелен өнерінің шарықтау тарихы ХҮ ғасырдан басталады. Атап айтқанда, бұл өнер Франция, Италия, Испания, Германия елдерінде жақсы дамыды. Кейінірек ол Балтық бойы, Кавказ және Ресей елдерінде кең өріс тапты. Мұнда гобелен тоқуда негізінен кендір жіп, теңіз шөптері және жүннен иірілген жіп пайдаланылды. Балтық бойы елдері гобелен тоқуда композициялық суретті толқын тәрізді бедерлесе, Кавказ гобелен тоқымашылары өз шығармаларында тарихи оқиғаларды, әпостарды бейнелеуге тырысты. Ресей суретшілері гобеленді тақыр кілем үлгісімен тоқып, оны сюжеттік суреттермен бедерледі. Жалпы, гобелен дегеніміз, бір сөзбен айтқанда, сурет салып тоқылған кілем. Гобелен тоқуда сюжеттік суреттер салу жолдары іздестіріледі. Көркем композициялық туындының алғашқы үлгісі тақырыптың мазмүнына сәйкес болуы керек.

Гобелен тоқуда қойылатын талаптар төмендегідей:

1 .Композициялық құрылымды анықтау;

2.Жобалық суреттің нақты шешімін табу;

3. Бояу үндестігін үйлестіру.

Гобелен негізінен көркем шығармашылық туынды болып табылады. Сондықтан гобелен өнерінің сәндік-қолданбалы өнерде алатын орны ерекше.

XIX ғасырда гобеленнің көркемдік деңгейі төмендейді. 1930 жылдың аяғында - 1940 жылдың басында гобелен өнері Обюссон шеберханаларында жаңа көркемдік негізде қайта өркендеді. Ж.Люрса мен тоқымашы Ф.Табар гобеленді композиция прин-циптерінен, материал ерекшелігінен және түхкілем техникаларынан шыға келе, жуандау жіптерді қолдана отырып және сан мыңдаған түрлі-түсті жіптердің орнына, түстер санын азайтып тоқитын болған. Гобеленге арналған қатырманы XX ғасырдың І-ші жартысында А.Матисс, Ф.Леже, Ле Корбюзе, ж.Пикар-Леду және тағы басқалар жазған. Гобелен өнерінің қарқынды өркендеуі