14) Жұмыс бос уақыт бағалылығы
Қазіргі заманда экономикалық теорияда адамның жалдамалы еңбекпен басқа қызметтермен айналысу арасында таңдау жасауларын зерттейді.Еңбек пен бос уақыт арасында таңдау жасау үшін адам жалақы қойылуына байланысты шешімімен қабылданады.Яғни, жалақы жоғары болса, еңбек уақыты басым болады.Уақыт тапшы ресурс.Ал жалдамалы еңбек ақа түрінде табыс әкеледі. Бір тәуләікте 24 сағат бар. Адам осы 24 сағатты жалдамалы еңбекпен бос уақытқа бөліну керек. Адамның бюджеттік шектеуінің теңдеуі I = (24 – H) + R мұндағы W - жалақы қойылымы немесе 1 сағаттық еңбекақы; H – бос уақыт; K – жалақыдан басқа табыстар;
I = 24W – HR + R
I + HW = 24H + R
Адамның толық табысы
R = W; R = 0
WH + I = 24W
U (H, I) = H, I
I = W . L
H = 24 – L
L = бір күнгі жұмыс уақыты
1 5.Ұсыныс қисығының ылдиы оң болғандағы алмастыру әсері табыс өзгеруінің ….
Р S
Q
Ұсыныс қисығы
¥сыныс қисыгы — суреттегі тауар ұсынысы көлемінің өзгеруі бага деңгейіне байланысты.
Ұсыныс қисығының өзгеруі ұсыныс заңын кэрсетеді.
Ұсыныс көлемінің өзгеруі ұсыныс қисығының бойымен қозғалады жэне нақты шарттардағы бағаның өзгеруінде сатуға арналған тауар санының өзгеруін көрсетеді. Егер ұсыныс қисығы солға жылжыса, онда ұсыныс азаяды. Оңға жылжыса — ұсыныс өседі
Ұсыныс көлемінің өзгеруі ұсыныстың бағалық емес детерминаттары ықпалымен болып жатады – өзара ауысатын және өзара бір-бірін толықтыратын тауарлардың бағасы, ресурстарға (қорлар) және өндіріс факторларына қойылған бағалар, технологиялар, салықтар мен жәрдемақылар, нарықтағы сатушылар саны, бұл графикта ұсыныс қисық сызығының жылжуымен бейнеленеді. (4 сурет).
Ұсыныстың бағалық емес факторларының кез келген өзгерістері (соңғыны санамағанда), экономикалық мағынада өндіріс шығындарының өзгеруінін білдіреді, яғни тауар өндірісінің арзандауын немесе қымбаттауын. Сонымен, нарықтық ұсынысының қисық сызығы ұсыныс бағасының қисық сызығы болып келеді – сатушылар тауардың осы санын сатуға дайын ең төмен бағасы. Ұсыныс бағасы тауарды өндіру шығындарын жабуға тиісті, сондықтан, неғұрлым ол төмен болса, нарықта тауардың соғұрлым аз саны сатылады және керісінше.
S2
P S
Q
4 сурет. Ұсыныс қисық сызығының жылжуы.
Ұсыныс қисық сызығы нарық сұранысының сипатына байланысты өз кескінін, пішінін өзгертеді. Қисық сызықтың ең көп таралған түрі 5 суретте көрсетілген: алдында ұсыныс шамасы өседі, бірақ белгіленген шектен кейін ұсыныс қисық сызығы тік болып кетеді. Бұл өндірістік ресурстар (қорлар) таусылып, өндірістің өсуіне мүмкіндіктің жоқ екендігін білдіреді.
P
Q
5 сурет. Ұсыныс қисық сызығының кескіні (пішіні) – (конфигурация).
16.Ұсыныс қисығының ылдиы сол болғандағы алмастыру әсері табыс өзгеруінің
Кей жағдайларда ұсыныс қисық сызығы кері еңкішті болуы мүмкін: бағаның өсуіне қарай ұсыныс белгіленген деңгейге дейін өседі, ал оған жеткенде – қысқарады. (6 сурет). Қисық сызықтың мұндай пішіні ауысу әсерімен (А1 нүктесінен В нүктесіне дейінгі аралықтағы) және де табыс әсерінің кейінгі әрекетімен (А1 нүктесіне дейінгі аралықтағы) түсіндіріледі.
P
А1
В 6 сурет. Ұсыныс қисық
сызығының пішіні
А
S
Q
Мысал ретінде еңбек нарығындағы ахуалды (жағдайды) келтіруге болады: күнделікті қажеттіліктерді қанағаттандыруға жеткілікті еңбекақының деңгейіне жеткеннен кейін, жалдамалы жұмысшы жалақының өсіруін талап етеді. Ауысу әсерінің әрекеті бос уақыттың баламалы құны – жалақының өсу жағдайында бос уақытты жұмыспен ауыстыруда тұрады. Табыс әсерінің әрекеті табыс өскен сайын жұмысшы көбірек бос уақытқа ие болуға тырысады. Бұл ахуалды біз келесі тақырыптарда толық және тыңғылықты қарастырамыз. 6 сурет. – ұсыныс қисық сызығының кері еңкіштігі (ылдиі). Ұсыныс қисық сызығы сонымен бірге уақытша аралықпен де себептелуі мүмкін. Ағымдағы кезеңде (IR – immediate run) өндіріс факторларының бәрі тұрақты, өзгеріссіз тұрғанда, ұсыныс қисық сызығы тік болады.
Қысқа мерзімді кезеңде (SR – short run), кейбір факторлардың өзгермелі (құбылмалы) жағдайында сұраныстың қисық сызығы жайпақтау болып келеді. Ұзақ мерзімді кезеңде (LR – long run) өндіріс факторлары құбылмалы, айнымалы жағдайында ұсыныс қисық сызығы одан сайын жайпақ болады. (7 сурет)
P
S P S P S
Q Q Q
7 сурет. Ағымдағы қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кезеңдердегі ұсыныстың қисық сызығы.