23) Монополия жағдайындағы нарық. Бағалық сұраныс икемділігінің рөлін түсіндір

Егер нарықта тек қана бір сатушы бар болса, онда ол таза монополист болып табылады. Яғни, монополист бағаға әсер ете алады.

Жабық монополия ол бәсекелестіктен заңды шектеулер көмегімен қорғаған болып табылады.

Табиғи монополия, белгілі бір көлемдегі өнімді бір фирмада өндіру, оны екі немесе одан да көп фирмаларда өндіргеннен арзанға түсетін өндіріс саласын айтамыз.

Ашық монополия, берілген тауарларды өндіретін тек қана бір фирма болып және оның бәсекелестіктен ешқандай арнайы қорғанышы жоқ болатын жағдай. Монополияның өмір сүруінің негізгі шарты: белгілі бір салаға кіру үшін кедергілердің болуы, мемлекеттен алған ерекше құқықтар, авторлық құқықтар мен патенттер, қандай да бір өндірістік ресурстардың ұсынысына жеке меншік, нарықты монополизациялау мен ірі өндірістің төмен шығындарынығ артықшылықтары

Монополия өніміне сұраныс. Монополист тауар бағасын және мөлшерін тағайындай алады, ол бәсекесін фирма нарықтық баға мен өнім көлеміне әсер ете алмайды.

P D

P₁

P₂

Q₁ Q₂ Q

Бағалық сұраныс икемділігінің рөлі

∆TR = ∆(P.Q) = ∆PQ + P∆Q

∆P – теріс шама

∆Q – оң шама

Осыдан ∆Q бөлу арқылы келесі мәнді аламыз

∆ TR = ∆PQ + P∆Q

∆Q ∆Q ∆Q

∆ TR = ∆P . Q + P

∆Q ∆Q Сұраныстың көлбеулігі (теріс шамасы)

M R = ∆P . Q + P

∆Q

MR<P Себебі MR қисығы графикте сұраныс қисығынан төмен орналасады. Икемділіктің анықтамасын еске түсіретін болсақ,

E _P(D) = ∆Q . P ∆P = P MR = P . Q + P = P ( 1 + 1)

∆P Q ∆Q Q. E_P(D) Q.E_P(D) E_P(D)

P

E_P(D)> 1 (икемді)

E_P(D)=1 (бірлік икемді)

E_P(D)<1 (икемсіз)

Q

T R

MR=0

MR>0 MR<0

Q

24)Монополисттің пайдасын максималдау ережесі

Фирманың табысы П = TR – TC

Максимумға жету үшін оның туындысын 0ге айналдыру керек

П` = TR` - TC` = 0

∆П=∆(P(Q) . Q) - ∆TC(Q)= 0

MR – MC =0 MR= MC

1. Q < Q* MR=MC , П` = MR – MC >0 Q Q*

2. Q >Q* MR<MC, П` = MR-MC <0 Q Q*

Монополист өндіріс шығындарын сұраныс икемділігіне кері пропорционал шамадан асатын бағаны белгілейді. Мұндай монополиялық баға шекті шығындар мен шекті табыстан асып кетеді, сондықтан ол бәсекелес бағадан көп: Р>MR = MC (E_D = ∞ жағдайды санамағанда). Бұл баға пайданы көбейту тұрғыдан қарағанда, ең тиімді, оңтайлы. Осындай баға монополиске жоғары пайда алуын қамтамасыз етеді. Солай, біз монополистің қысқа мерзімді тепе-теңдік үлгісін алдық: М¹ – тепе-теңдік нүктесі, ол Q_М өндірістің тепе-теңдік көлеміне, мұнда (MR = MC) және Р_М тепе-теңдік бағасына сәйкес. Бұл жағдайда Р_М>MR = MC

P MC

P_m

MR D

Q_m Q

Монополистің қысқа мерзімді тепе-теңдігі

Монополиялық нарық билігі кейде дұрыс түсіндірілмейді: монополистің әрекеттеріне қатысты көптеген қисық пікірлер бар:

1. Монополист әрдайым жоғары бағаны белгілейді. Бұл олай емес: монополистің бағасы жоғары емес, ең нәтижелі, яғни ең жоғары пайданы қамтамасыз ететін.

2. Монополиялық билікке ие болу – пайда алудың кепілдігі. Бұл дұрыс емес, өйткені кейбір жағдайларда (сұраныс азайғанда) монополист шығындарға ұшырайды.

3. Монополист орташа пайданы өсіруге (көбейтуге) ұмтылады (өнім бірлігінен пайда алу). Бұл пікір де дұрыс емес. Шын мәнінде, монополист валдық (жалпы, жиынтық) пайданы көбейтуге (өсіруге) ұмтылады. Бағасы 32 доллар тұратын өнімнің 4 бірлігін сатып, 128 доллар пайда алғанша, ол бағасы 28 доллар тұратын өнімнің 5 бірлігін сатуын қалайды.