19. «Maplex» модулін сипаттаңыз.

Бұл модуль сандық карталарда мәтіндік жазбаларды орналастыру процесін автоматтандыру үшін арналған. Мәліметтерді құруда карталарды жарналағанға дейінгі барлық операциялар бірыңғай стилін пайдалана отырып орындалады. Жұмыстың нәтижесінде жоғары сапалы эстетикалық тартымды карталарды аламыз. Maplex модулінің негізгі қасиеттері төменде көрсетілген:

• Arcgis қолдайтын мәліметтердің барлық дерекнамаларын паййдалану;

• Жазбалары бар біртұтас жүмыс стилін пайдалану;

• Әр түрлі нысандарға арналған жазбаларды орналастырудың әртүрлі стильдері;

• Көшелерді, жер учаскелерді жазуға арналан алдын ала анықталған стилдер;

• Жазбаларды орналастыру жағынан талап қойылып, тәсілді икемді ретке келтіруге мүмкіндік беретін реттеу параметрлерінің көптеген мөлшері;

Production Line Tool Set – бұл картографиялық өнімдерді жаппай өндіру саласында arcgis стандартты мүмкіндіктерін кеңейтетін қолдануға дайын құралдардың жиынтығын ұсынады. Arcgis- ке арналғаг PLTS пайдалану картографиялық деректер базасын құруын құралатын картографиялық мәліметтердің сапалық бақылауын өткізуге картографиялық өнімдердің көшірмелерін құру процесін түзеуге жобаларды басқару құралдарын өңдеуге мүмкіндік береді. PTLS құралдарымен картографиялық өнімдерді өндіру көптеген салаларды талап етіледі. Олар әртүрлі карталарды өндіру кезінде кеңінен пайдаланылады, топографиялық, шолулық, қорғаныс, теңіз навигациялық, авиациялық және т,б, ArcGis ке арналған PTLS сандық деректер қорын және картографиялық өнімдердің тұрақты көшірмелерінің қарапайым қадаммен өту процестері арқылы карталарды өндіретін жұмыс процесінің әр кезеңін қолдайды.

20. Arc Map-ғы диаграммалардың түрін айтыңыз.

Нүктелік қабатта шеңберлік диаграмма құру. Layer форматында сақтау

ArcMapта нүктелік қабатта  (оң жақ кнопка)→ свойства→  симболы→ диаграмма→ круговая→   керекті поляларды белгілейміз→  түсін белгілейміз →  Предоьвращать  перекрытие диаграмм (v)→ размер  ді басып→ размерді тандап→  Ок→Ок. 

Біз диаграмма құрып алдықю Енді оны lur форматында сактайык.

lуr форматында сақтау  үшін: нүктелік қабаттың(оң жақ  кнопка) → сохранить как файл  слоя... → папка слои→сохранить

21. Георафиялық карта негіздерінің қабаттарына сипаттама беріңіз.

Карта дегеніміз  жер бетінің едәуір территориясының  Жердің қисықтығын еске ала отырып картографиялық проекцияда салынған жазықтықтағы кішірейген кескіні. (Қарта арқылы шешілетін  міндеттердің сан алуандығы мазмұны  жағынан да, олардың масштабтары  жағынан да әр түрлі карталардың  қажеттілігін тудырады. Мазмұны жағынан  географиялық карталар жалпы географиялық және тақырыптық болып бөлінеді.

Қабаттар – мәліметтер көзін, сонымен бірге мәліметтер көзін бейнелеу қасиеттерін табу жолдарын сақтайды. Қабаттар іс жүзіндегі  географиялық мәліметтерді сақтамайды, бірақ мәліметтер көзінде бар  мәліметтерге сілтеме жасайды. Мәліметтер көзіне төмендегі мәліметтер жатады:

• мәліметтердің векторлық жинақтары: shapefiles, автоматтанған жобалау файлдары (CAD), geodatabase және SDE мәліметтер базасы;

• мәліметтердің растрлық жинақтары: гридтер мен суреттер;

• мәліметтердің кестелік жинақтары: INFO, dBase және RDBMS кестелер;

• тин мәліметтер жинақтары: TINs.

Осы тәсіл бойынша мәліметтерге сілтеме жасау карта бетінде  ең жаңа ақпараттарды автоматты түрде  ГАЖ мәліметтер базасында көрсетуге  мүмкіндік береді. Қабаттар картаның сақталған документінің (.mxd файл) бөлігі ретінде сақталады, бірақ олар тікелей тәуелсіз файлдар ретінде сақтала алады. Қабат файлдары (.lyr) символдар мен мәліметтердің анықталған көздері үшін қажетті қасиеттерін алдын ала анықтайтын оңтайлы әдіс.

Сандық картография қазіргі  кездегі технологияға байланысты қолданылып жүрген түсірісті кешен болып  табылады. Сандық картография өзінің құрамына лазерлік сканер жəне сандық аэрофотокамераны біріктіреді. Сандық картография жергілікті жердің жəне жер бедерінің, ортотопландардың, қосалқы  материалдардың жоғары дəлдікті сандық үлгісін бірден алуға мүмкіндік  береді жəне соңғы өнімдердің сапасын  көтеруге ықпал етеді. Соңғы өнім ретінде сандық

топографиялық план алынады. Сандық картография қазіргі кездегі  технологияға байланысты қолданылып жүрген түсірісті кешен болып табылады. Сандық картография өзінің құрамына лазерлік сканер жəне сандық аэрофотокамераны біріктіреді. Сандық картография жергілікті жердің жəне жер бедерінің, ортотопландардың, қосалқы материалдардың жоғары дəлдікті сандық үлгісін бірден алуға мүмкіндік  береді жəне соңғы өнімдердің сапасын  көтеруге ықпал етеді. Соңғы өнім ретінде сандық топографиялық  план алынады.

Сандық картография мыналарды  қамтиды:

1. Аумақты нақты бағалау  жəне анықтау;

2. Қазба байлықтардың  қорларын анықтау;

3. Аумақтар мен транспорттарды, байланыс, коммуникацияларды басқаратын  ГАЖ- дарды құру;

4. Құрылыстың жобалау  нысандарын қамту;

5. Инженерлік, ауылшаруашылық, орманшылық, сулық жəне т.б. ізденістерді;

6. Экологиялық, геологиялық,  картографиялың мониторингтерді;

7. Бизнесте, саясатта шешім  қабылдауға қолдау жасау.

Сандық картография- бұл:

Жаңа технология бойынша  жасалған; жоғары сапалы картографиялық мəліметтері болып табылады; нысаның- бағытты жергілікті жердің  жобалық  үлгісін қамтиды;

топографиялық нысандардың  геометриялық түзеулерінен өткен. Сандық карталар ауыстырылымды форматта болуы  мүмкін: (MIF/MID) MapInfo, (СDR ) Corel DRAW, (DXF) AutoCAD, (DBF) DBASE( DB ) РАRADOX, (ASCII) WinGIS, (PCX), (ВМР), (TIFF) жəнет.б. Нысаның масштабына қарай сандық карталар растрлық, векторлық немесе аралас үлгілерде болуы мүмкін. Сандық  картография компьютер арқылы карталар жасау жəне оған талдау жасау жұмысын атқарады.

22. ГАЖ-ғы мәліметтердің растрлық форматына сипаттама беріңіз.

Растрлық формат-картографиялық ақпараттың автоматтандырылған тәсілінің  бір түрі, мұнда ақпаратты жолдар мен бағаналардың көмегімен іске асырылады.  Қазіргі уақытта осы  тәсілді кеңінен қолдануға төмендегідей факторлар әсер етіп отыр. сандалған  мәліметтердің ЭЕМ-нің жадында  көп орын алуы; сандалған зерзаттарды  автоматты түрде иденфикациялаудың  қиындығы;  сканерлейтін құралдардың  бағасының қымбаттығы;  растрлық кескіндер матрица түрінде өңделеді. Кескіндерді кіргізгенде, нүктелер мен сызықтарға «1» деген мағына береді, ал фон «0» цифрасымен кодталады. Егер де сканерленетін сызықтың қалыңдығы 1мм болса, ал растрдың размері 0,1мм болса, онда ЭЕМ-нің жадысында осы контурдың  линиясын көрсету үшін 10 ұяшық «1»  деген кодпен беріледі. Растрды кіргізу  келесі этаптардан тұрады: сканерлеу: графикалық мәліметтерді сандық түрге  ауыстыру;  растрлық ақпаратты өңдеу (фильтрация);  қосу және осьтік сызықтарды көрсету; векторлық форматты түрде  мәліметтерді сақтауға көшу; мәліметтердің  МБ-сін жазу. растрлық модельде нысандар үздіксіз кеңістікте ұяшықтар түрінде көрсетіледі. Растрлы суреттемелер – графикалық объектілерді сканерлеу нәтижесінде алынуы мүмкін. Растрлы бейнелер өзінше жеке элемент құраушылар мәндерінің жинағын береді, ол сканерленген картаға немесе көрініске ұқсас.Растрлық форматты байлау түрлері-Топографиялық картаны кеңістікте орналастыру үшін сканерден өткізіп, TIF  жəне JPEG форматында сақтайды. Оны  растр деген папкада сақтаймыз. Ең бірінші папка ашамыз. Оның ішінен растр, вектор, слой, Рабочий набор  деген папкалар ашамыз. ArcCatalog- тан  растр ішіндегі М 40/07 TIF форматқа барып, проекциясын анықтаймыз. Ол үшін картага  барып тышқанның оң жағын басып, свойство→изменитьке кіреміз. Оның ішінде Выбрать → Projekted Coordinate Systems→ Gauss Kruger→ Pulkovo 1942.→ Pulkovo 1942 GK zone 13N → добавить → Ок.

ArcMAP-та картаға поекция  береміз. Пуск→ Программы → ArcGis 9.3.→ArcMAP-ты ашамыз. Слой (оң жақ кнопкасы) → свойства →системы координаты →предопределенные →Projected Coordinetc Sistema →Continental →Asia →Asia north Equidstant. +Добавить данные «растр» папкасына барып, М 40/07.jpg добавить карту дейміз. Біздің экрандағы картаның  сол жақ бұрышынан бастап, сағат тілімен 4 координата x-y координатасының тірек нүктесін қоямыз. Ол үшін перейти точки ху белгісін қолданамыз. х⁰у белгіні басамыз. Кесте шығады. Долгота – х, широтаға – у жазамыз.→ Enter→ добавить подписанную точку→ полный экстент. Осылай қалған 3 координатаны жасап шығамыз. Бәрін біткеннен соң 1 нүктені тауып соның үстінен добавить опорные точки белгісін алып бір рет басып келесі бұрышын прейти к инструмент басып шыққан нүктеге басамыз. 4 координатаны осылай жасап шығамыз. Содан кейін перевязка жасаймыз. Пространственная привязка→ трансформировать→ растр→ добавить → сохранить . ArcMAP-та ашамыз. Картадағы қараны алып тастау слои→ своиства→ симболы → показать значение фона v → Ок

Карта қисайып тұрса слои→  системы координат→ изменить→Central_Meridian картаның центрін жазамыз→  Ок→  Ок