2Электродтардың жұмысшысы және қосымшасы.

Байсалды Көпiрдiң өтемақы әдiсiн маңызды схеманың [IMAGE ] температураның өлшемiнiң схемасы. Кедергiнiң өтемақы өлшемдер әдiсi өте дәл болып табылады, негiзiнде потенциометрдiң көрсетуi өйткенi потенциометрi бар термометр жалғастыратын өткiзгiштердiң кедергiлерiнен тәуелдi болмайды. Өлшеу құрылымның жұмысының йремясына электродтың бетiн тазартып және бақылау химиялық талдауларын мәлiметтiң потенциометрдiң көрсетуi тексеруге керек. Сүрме электроды өте орталарда жұмыс iстеу, жақын бейтараптарға үшiн жарамды. Электродтың бетiнiң күштi қышқыл орталарында тұрақты потенциалдың анықтауын жылдамдықтың кiшiрейтуiне алып келген қабыршақпен жамылады. РН жүрiсте бейтараптандырудың жанында шектердегi 12-шi ашытуда және 1мен 5пен аралығындағы толқитын периодты процесстердiң бақылауы үшiн дәл нәтижелерден кемдер сурьма электродтың қолдануында. Өлшеу құрылымның жұмысының иремясына электродтың бетiн тазартып және бойынша потенциометрдiң көрсетуi тексеруге керек

Өлшеу құрылымның жұмысының иремясына электродтың бетiн тазартып және бақылау химиялық талдауларын мәлiметтiң потенциометрдiң көрсетуi тексеруге керек. Сүрме электроды өте орталарда жұмыс iстеу, жақын бейтараптарға үшiн жарамды. Электродтың бетiнiң күштi қышқыл орталарында тұрақты потенциалдың анықтауын жылдамдықтың кiшiрейтуiне алып келген қабыршақпен жамылады. Дәл нәтижелерден кемдер рН жүрiсте бейтараптандырудың жанында шектердегi 12-шi ашытуда және 1мен 5пен аралығындағы толқитын периодты процесстердiң бақылауы үшiн сурьма электродтың қолдануы жалған айт. Спектрдi әрбiр бөлiмше үшiн саңылауды потенциометрдiң көрсетуiнiң жанында шәкiлдiң сыртына шықпас едi ашылуы таңдайды. 7-шi ажыратқыштарды тұйықталады және анод және катодтың потенциалдары потенциометрлермен потенциометрдiң көрсетуi және микроамперметр жаза өлшейдi. Содан соңы, булар тоқтың шамасын шамамен 20 мкаға 9-шы декадалық дүкеннiң кедергiсi үлкейте дәйектi түрде азайтады және жанында анод және катодтың потенциалдары әрбiр өлшейдi

2Температураны өлшеу. Жалпы мағұлмат. Температуралық шкалалар.

Температура- денелер жүйесінің жылулық тепе-теңдік күйін сипаттайды: жүйедегі бір-бірімен жылулық тепе-теңдікте тұрған денелердің температурасы бәрінде бірдей болады.

Екі дененің температурасы бірдей бол-ған кезде олардың арасында жылу алмасу болмайды. Егер денелердің температурасы әр түрлі болса, онда олардың арасында жылулық жалғасу болған кезде энергия алмасу жүретін болады. Сонда температурасы жоғары дене энергияны температурасы төмен денеге береді. Денелердің температуралар айырмасы олардың арасындағы жылу алмасудың бағытын көрсетеді. Жылу құбылыстары жөніндегі барлық ілімде температура ұғымы басты орын алады. Біздің бәріміз де суық және ыстық денелер арасындығы айырмашылықты өте жақсы білеміз. Біз қай дененің күштірек қызғанын қолымызды тигізіп анықтай аламыз, және бұл дененің температурасы әлдеқайда жоғары екен дейміз. Температура дененің қызулық (суық, жылы, ыстық) дәрежесін сипаттайды.

Температураның физикалық маңызын ұғудан бұрын, адамдар оны өлшеуді үйренді.

Термаскоп приборын ең бірінші рет 1596 жылы (термо – жылу, скопия - қарау) Галилео Галилей ойлап тапқан

1657 жылы флорентия оқымыстылары термоскоп ойлап шығарған.

1714 жылы голандия оқымыстысы Д. Фаренгейт сынап термометрін ойлап тапты.

32 0F мұздың еруі, 212 0F судың қайнау температурасы болады. Бұл қазір Америкада қолданылады.

1730 жылы француз физигі. Р.Реомюр спирттік термометрін ойлап тапқан.

Швеция физигі А.Цельский сынап термометрін тапқан.

Бірқатар термометр түрлерімен атап өтсек, шыны термометрде сынап немесе спирт болады. Ол термометрмен өте төмен температураны өлшеуге болады.

Ал, өте сезімтал сандық термометрлер – электрондық компоненттен тұрады. Ол температураның сандық мәнін бірден көрсетеді.

Максимум және минимум термометрлері. Өте төмен және өте жоғары температураны өлшеуге арналған.

Сұйық кристалдар термометрі құрамында сұйық кристалдар болғандықтан, дене температурасы көтерілсе әр түрлі түске боялады. Мысалы: қара түске боялса, 40 0С көрсеткені, сары түске боялса, 38 0С болады.

Ал, дене мен температураны өлшейтін аспапты- термометр деп атайды. Оларды тікелей жанастырсақ температуралары теңеседі, яғни жылулық тепе-теңдік орнайды.

Анықтама : Термодинамикалық параметр деп – макродененің күйін

сипаттайтын физикалық шаманы атайды, оған қысым, көлем, тем- пература жатады.

Термодинамикалық процесс дегеніміз-қандай да бір термопараме- трлердің өзгеру құбылысы немесе жүйенің бір күйден екінші күйге өтуі.

Барлық макроденелер микроденелерден (атомдармен молекулалар- дан тұрады)

Микроденелердің де өз сипаттамалары (микропараметрлері) бар. Оларға молекуланың (атомның ) көлемі, молекуланың (атомның) массасы, молекуланың (атомның) жылдамдығы, молекулалардың

(атомдардың) концентрациясы жатады. Макроденелерде өтіп жатқан процестердің осы мароденені түзетін микроденелердің параметрлерінің өзгерісінен туатыны анық.

Термометрлер және температуралық шкалалар.

Температураны өлшеу үшін денелердің кейбір қасиеттеріні температураға тәуелді өзгеріп отыратыны пайдаланылады.

Термометрлік дененің температурамен бірге үйлесімді өзгеріп отыратыны белгілі бір сипаттамасын, мысалы,газдың көлемін немесе қысымын алып, қайталануы жеңіл, бірқатар тұрақты температуралық нүктеледі тағайындайды. (судың қайнау, қатаю

нүктелері) . Бұл нүктелер реперлік нүктелер деп аталады. Реперлік нүктелерді таңдау арқылы түрліше температуралық шкалаларды алады.

1. Фаренгейт шкаласы.(британская)1724 ж. Ұлыбританияда және Голландияда жұмыс істеген неміс физигі Фарангейт ұсынған. Реперлік нүктелер: 0 F -1709 ж. ерекше суық қыстың температурасы 32 гр F – мұздың еру температурасы 98 гр. F . бұл шкала бойынша судың қайнау температурасы 212 гр F . Фаренгейт шкаласын АҚШ-та пайдалана- ды.

2. Реомюр шкаласы. 1730 ж.француз жаратылыстанушысы Реомюр жасаған. Реперлік нүктелері : 0 гр. Р –мұздың еру температурасы:100 гр С-судың қайнау температурасы.

3. Цельсий шкаласы.(метрическая) 1742ж. швед астрономы және физигі Цельсий жасаған. Реперлік нүктелері: 0 гр С –мұздың еру температурасы; 100 гр С- судың қайнау температурасы. Абсолют температураның шкаласы (х б ж). Кельвин бірлігімен өлшенуі.

4.Абсолют шкала бойынша (сондай-ақ оны Кельвин шкаласы деп те атайды),

нөлдік температура абсолют нөлге сәйкес келеді, ал бұл шкала бойынша температураның әрбір бірлігі Цельский шкаласындағы градусқа тең. Тұңғыш рет температуралық шкаланы физикалық құбылыстың негізінде жасаған ғалым, ағыл- шын физигі 1848 жылы Томсон Уильям ғылыми жетістіктері үшін лорд Кельвин атанды. Цельсий шкаласы бойынша -237 гр С температураға 0 К сәйкеc келеді. Бұл мынадай байланыста болады. Т = t + 237

3билет

1)Сұйықтық құрамының анализі. Регистрлер анализі кондуктрометрлік әдісі бойынша. Электродтық кондуктомертрлер.Сұйықтық анализаторлары-бұл сұйықтардың қасиеттерін анықтауға және құрамын талдуға арналған сонымен қатар, әртүрлі сұйықтармен сұйық қоспалардағы өлшемдерді және заттардың шоғырландыруын есептейтін құралдар немесе құрылғылар. Осы құрылымдар өнеркәсiптiк қызметтiң әр түрлi салаларында кең қолданылады. Жұмыс істеу принципінің айырмашылығына байланысты сұйықық анализаторлардың әр түрлi түрлерi бар. Олар: механикалық, электрохимиялық, жылулық, оптикалық, магниттi және т.б..(сұйықтың анализаторлары) Автоматты өлшеу құралдарының электр станцияларында қолдану, пар мен конденсат және қосымша суды химия тұзсыздандыруы мен турбиналардың конденсаттық тазартуының процесстерi, парогенераторлардың қоректендiргiш суының сапа көрсеткiштерi арқылы химия бақылауының сенiмдiлiгiн жоғарылатады. Электрстанциялардағы су тәртiбiн және суды тазалаудың жұмысың ұйымдастыруды, конденсаттық қоюларын бақылауды жүзеге асыру үшiн химиялық құрамы әр түрлі сапа көрсеткiштерiн өлшеу керек. Бұл орталарда әр түрлi артық қысымдары және әр түрлi температуралы механикалық қоспалардың сан бойынша және тағы басқа айырмашылығы болады. Көпшілік жағдайларда қысыммен температураны төмендету үшін, сонымен бiрге механикалық қоспаларды немесе ерiтiлген газдарды алып тастау үшiн алдымен арнайы қосымша құрылымдарды алғашқы түрлендiргiштiн алдында бақыланатын ортада орнатуа керек. Орталарда көрсеткiштiк сынамаларды таңдау үшiн әр түрлi сынама таңдау құрылымдарды қолданады. Көрcетiлген қосымша құрылымдарды қолдану, өлшеу дәлдiгiн жоғарылатуға сонымен бiрге алғашқы өлшеу түрлендiргiштердi бiрдей нормада қолдану шарттарын жасауға мүмкiндiк бередi. Кондуктометр - бұл электр өткiзгiштiктiң өлшемiн өлшейтін құрал. Кондуктометр ағылшын тілінен аударғанда өткiзгiштiк дегенді бiлдiретi. Кондуктометрлер негiздер, қышқылдар, тұздардың шоғырландыруларын анықтау үшiн өнеркәсiпте әр түрлi облыстарда қолданылады. Кондуктометрлер сұйығы қышқылдар, сiлтiлердiң, тұздардың ерiтiндiнiң қоюлығын және т.б. өлшемi үшiн қолданылады және оны жиi концентрация өлшегiштер деп атайды. Сұйықтың кондуктометриялық анализаторлары сигнализаторлар ретiнде де қолданылады. Су ерiтiндiсіндегі электр өткiзгiштiгiкті өлшеу су ерiтiндiсiн түсетiн ыдыста орналасқан екi электродтан тұратын өлшеу түрлендiргiшi электрод кондуктометр көмегiмен өндiрiп алады. Ерiтiндiлердiң электр өткiзгiштiгiнiң өлшемдерi үшiн сұйықтың электродсыз кондуктомерлеры де кең қолданылады. 2.Температураны өлшеу құралдарының классификациясыТехника мен ғылымның әртүрлі облыстарында температураны өлшеудің көптеген құралдары мен принциптері қолданылады. Мұнай өндеу және жылу энергетикалық өнеркәсіптерінде кең колданатын температураны өлшеу құралдарының қолданылатын термометрлік қасиетіне байланысты классификациясы  2.3 кестеде көрсетілген.2.3 Кесте – Температураны өлшеудің техникалық құралдары

Термометрлік Қасиеті	Өлшеу құралының аты	Өлшеу диапазоны, оС
Тұрақты көлем болғанда жұмысшы заттың қысымының өзгеруі	Манометрлік термометр: - газдік - сұйықтық - конденсациондық	-150  600 -150  600 -50  350
Термоэлектрлікэффект (термоЭҚК)	Термоэлектрлік түрлендіргіш	-200  2200
Электрліккедергініңөзгеруі	Кедергілік термотүрлендіргіш: - металл - жартылайөткізгіш	-260  1100 -240  300
Жылулық сәулелену	Сәулелену пирометрлері	1400  6000

Технологиялық процестің дұрыс өтуін бақылайтын және реттейтін параметрлердiң бiрi, температура болып табылады.

Температураны өлшеуге арналған құралдар олардың құрастыруына негiз болған физикалық қасиеттерге байланысты келесi топтарға бөлiнедi:

- кеңейту термометрлерi: температуралардың -190нан +500ге дейін аралықта өзгерiсi үшiн арналған. Кеңейту термометрлерiнің жұмыс істеу принципі денелердiң температура көлемін және сызықты өлшемдерін өзгерту қасиетiне негiзделген. Кеңейту термометрлерi (дилатометриялық және екi металлдық) сұйық шыны және механикалыққа бөлiнедi;

-манометрлік термометрлер: температуралардың -160нан +600ге дейін аралықта өзгерiсi үшiн арналған. Манометрлердiң жұмыс істеу принципі тұйықталған көлем орналастырылған сұйықтардың қысымның өзгеруiне негiзделген, Газ немесе пар қыздыру немесе бұл заттардың сууында;

- кедергiнiң электртермометрлерi температуралардың өлшемi үшiн -200 +650 аралықта қолданылады. Кедергiнiң термометрлерiнiң қасиетiндегi жұмыс істеу принципі электр кедергiсiн температураға байланысты өзгертуге негiздеген;

-термоэлектрлік түрлендiргiштер(термопары) температуралардың өлшемi үшiн 0 +1800 аралықта қолданылады. Термопаралардың жұмыс істеу принципі әртүрлi металлдар және балқымалардың қасиетiндегi жылуэлектр мен жүргiзу күшi, дәнекерленген жердiң температураға байланыстысын дәнекерленген жерде құрастыртуға негiздеген;

-пирометрлер температуралардың өлшемi үшiн цельсидiң +100 градустарына 2500 аралықта қолданылады. Пирометрлердің жұмыс істеу принципі энергияға шығарып жатқан қыздырылған денелердiң температура өзгеретiне негізделген.

4билет